Hervormde Zuider- of Sint Pancraskerk hoofdorgel

In gebruik

(Kerk)gebouw

Het huidige Enkhuizen is ontstaan uit twee naburige nederzettingen, die ieder hun eigen kerk hadden: die van St. Gommarus in het voormalige Gommerkerkspel uit 1204, bevolkt door landbouwers, en die van St. Pancratius, bestemd voor de vissers, de andere component van de Enkhuizer bevolking.

Met de bouw van de kerk is in 1423 begonnen ten oosten van de Pancratiuskapel. Tweebeukige laat-gotische hallenkerk, gebouwd tussen 1423 en 1484.

In 1485 werd een kunstenaar, wiens naam onbekend is gebleven, opgedragen om het plafond over 1300 m2 te beschilderen met typologische taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament. Dit zijn de oudste gewelfschilderingen van Nederland. In 1608 heeft men vanwege de Reformatie de schilderingen met een verflaag bedekt. Drie eeuwen later in 1903 is men er met grote moeite in geslaagd, de oorspronkelijke schilderingen weer bloot te leggen.

Met de bouw van de 75 meter hoge toren werd in 1450 begonnen. Reeds in 1458 was men gevorderd tot boven de galmgaten tot een hoogte van ca. 40 meter, daarna werd de toren met een lage kap afgedekt. Er werd een luidklok ingehangen, afkomstig uit de gesloopte St. Pauluskerk

Van 1458-1518 lag het werk aan de kerk stil vanwege geldgebrek.

In 1516 werd de afwerking van de toren weer ter hand genomen, nadat deze 60 jaar was gebleven in de toestand, waar men hem in 1459 gelaten had. De aanbouw van de kruiskapel dateert uit 1516. In 1524 werd de bouw van de toren voltooid, waaraan het jaartal op de wijzerplaten herinnert. Houten lantaarn op de toren.

In 1533 werd de spits met koper bekleed, voor welk doel pastoor Simon Blaeuhulck een deel van zijn nalatenschap had bestemd.

Deze aan de heilige martelaar Pancratius gewijde tweebeukige hallekerk en de toren werd voltooid in 1533.

Aan weerszijden van het zuiderportaal hangen twee grafborden, beide beschilderd met een Epitaaf (grafschrift). Het ene is gewijd aan Jacob Dirksz. Brouwer, een leidinggevende figuur in de strijd tegen Spanje, en het andere is gewijd aan Jacobs Sieuwerts Blaeuhulck, een man met grote invloed te Enkhuizen, die twintig maal met het burgemesterschap is bekleed.

Tegen de noordelijke muur is een gedenkksteen van Paludanus, die jarenlang de geneeskunst in Enkhuizen heeft uitgeoefend.

De Heilige-Kruiskamer aan de noordzijde uit ± 1615 schijnt in verband te staan met de verering van een kruis afkomstig uit Noorwegen.

De geveltoppen ter weerszijden en boven de de vensters laten de Westfriese manier van versieren met blindnissen zien.

Preekstoel uit 1610 van eikenhout, met ebbenhout ingelegd. Mooie trap in rococo-stijl gemaakt in ± 1730 door Pieter de Nicolo.

Boven het noorderportaal van buiten toegangelijk door een poortje uit 1639.

Reeds in 1572 verklaarde Enkhuizen zich voor de Prins. Consequentie was dat de beide parochiekerken werden toegewezen aan de aanhangers van ’de nieuwe leer'.

Ter vervanging van het kleine klokkenspel van "Van Wou" uit 1524, ontvingen de gebroeders Hemony in 1648 de opdracht tot het vervaardigen en plaatsen van een nieuw klokkenspel van twee octaven.

In 1662/1674 werd de beiaard door Hemony tot drie octaven uitgebreid tot drie en een half octaaf en in 1955 tot vier octaven.

De kanselbijbel, rijk beslagen met zilver, is een geschenk van Vrouwe Weijntje van Loosen, weduwe van Pieter Haak.

Bij de restauratie van 1958/1961 zijn ook muurschilderingen te voorschijn gekomen, waaronder die boven de noordingang Joris met de draak voorsteld. De vier muurschilderingen (Joris, Christoffel, Cunera, Katharina en Bigida) zijn begin 2000 gerestaureerd. Sinds 2008 worden de gewelfschilderingen verlicht.

In 1908/09 en voor het laatst in 1991/92 is de toren grondig gerestaureerd.

Bij de grondige restauratie in 1991/92 werd de klokopstelling teruggebracht naar het principe van de oude hemony-beiaard. Er werden ook twee grote klokken gegoten en aan de beiaard toegevoegd. De grootste klok werd in 1991 gegoten als vervanging van een uit 1936 verwijderde van Wou klok uit 1523. Deze klok heeft een diameter van 183 cm en weegt 3490 kg., er hangt nu een klepel in van 75 kg.

Het op linnen geschilderd gordijn achter het orgel is in 1988/90 gerestaureerd.

In 1991/92 is de toren gerestaureerd. Aan het uiterlijk is niets veranderd. En binnen is zo ambachtelijk mogelijk gewerkt.

De Zuider- of Pancraskerk is vanaf 1993 nog volledig in gebruik bij de Hervormde gemeente.

De kerk is gerestaureerd in het kader van de regeling kanjermonumenten 2002..

De Zuiderkerk is tussen september 2001 en medio 2004 grondig gerestaureerd. Deze opknapbeurt was dringend nodig in verband met de aanwezigheid van de beruchte bonte knaagkever, die het hout van binnenuit als het ware "opeet" en tot stof maakt.

Op zondag 22 februari 2004 is de eerste kerkdienst weer gehouden in de gerestaureerde kerk. De restauratie is zo uitgevoerd dat kerkdiensten gewoon door konden gaan. De Hervormden en de Gereformeerden Ontmoetingskerk hebben in 2012 een PKN-kerk gevormd. De kerk is in gebruik voor de eredienst van de PKN-gemeente Enkhuizen. De Gereformeerde kerk - Ontmoetingskerk kwam beschikbaar voor de Gereformeerde Gemeente (zie daar).

Momenteel is de Kruiskapel in gebruik als Gedachteniskapel. De kapel is groot genoeg voor de zondagse kerkdiensten. In de rest van het gebouw worden allerlei nevenruimten gebouwd. Gelijkvloers komen de crèche, de foyer en de keuken. Op de nieuw te bouwen eerste etage komen twee gemeentezalen. En op een nieuwe tweede etage krijgt de cantorij haar oefenruimte. In de noordbeuk komt de ontmoetingsruimte. Architectenbureau Van Hoogevest te Amersfoort is in 2012 druk bezig met het maken van de ontwerpen.