RK kerk H Maagd Maria Hoofdorgel
Niet in gebruik
Foto: Flip Veldmans
Grote Markt 32
de Maagd
Bergen op Zoom
Gemeente Bergen op Zoom
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

De Gertrudiskerk is gebouwd als katholieke kerk.
In 1350 is de toren "de Peperbus" gebouwd, driebeukig schip gebouwd van 1444 tot 1477 onder leiding van bouwmeester Everaart Spoorwater, stadsarchitect van Antwerpen.
De kerk werd in 1477 voltooid.
De kerk kwam in 1500 in protestantse handen.
In 1651 weer een RK parochie in schuilkerken.
Rond 1675 brouwerij "De Raam" als schuilkerk ingericht. Kort erna kwam "Cleyn Engels Huys" als schuilkerk in gebruik.
Een nieuwe schuilkerk is in 1704 daarnaast gebouwd, die tot 1825 dienst deed.
Nieuwe parochiekerk gebouwd in 1827/29 (tussen 1824 en 1928) naar ontwerp van architect Josephus-Emmanuel Franssen (1792-1855) te Antwerpen, H Maagd Maria ten Hemelopneming. De kerk is gebouwd in neo-classicistische stijl (Waterstaatstijl). Om financiële redenen kreeg het interieur een zeer sobere inrichting en werd van de toren slecht de onderste geleding gebouwd
Inwijding kerk op 23 september 1829
Het voor een deel uit Antwerpen afkomstige meubilair eind 18e eeuw verworven ten behoeve uit de oude schuilkerk: altaren, communiebanken, preekstoel, orgel, biechtstoelen, beelden en schilderijen werden meegenomen.
Het altaar is in 1835 verbouwd door Cornelis Johannes Rogier te Bergen op Zoom.
In 1857/58 kreeg de kerk een toren ontworpen door architect A.J. Cels te Brussel, in de torenspits kwamen de klokken.
Nieuw barok hoogaltaar gebouwd in 1861/63 naar ontwerp A.J. Cels te Brussel (hij ontwierp ook het orgelfront) gebouwd door Cornelis Johannes Rogier. Beeldhouwwerk van H. Peeters-Divoort, beeldhouwer te Turnhout bekostigd door pastoor Ph. Muskens. In de zijbeuken van de drie achterste traveëen van het schip werden galerijen aangebracht om meer zitplaatsen te creëen.
Decoratieve beschilderingen van het interieur uit 1893.
Het hoogaltaar is in 1929 gesloopt
Glas-in-loodvensters uit 1925 en 1935. De twee eerste ramen zijn een ontwerp van Joan Collette, de andere ramen van Piet Cleijeen.
Nieuwe muurschilderingen van Joan Collette uit 1952.
De kerk stond op de Monumentenlijst toen de katholieken haar in 1986 afstootten. Een sloopvergunning werd dus niet gegeven.
De RK parochie verhuisde in 1986 naar de zojuist gerestaureerde Grote of St Gertrudiskerk aan de andere zijde van de Grote Markt (zie daar).
In april 1987 werd de rk kerk H Maagd Maria eigendom van de gemeente en verbouwd tot stadsschouwburg "De Maagd" in 1986/88 naar ontwerp van architect Onno Greiner
De buitenkant is onveranderd gebleven
De wijzerplaten, de klokken en de twee kruisen in de toren zijn verwijderd in verband met het aanbrengen van een ventilatiesysteem in de toren
De opening van het theater had plaats op 30 augustus 1990 door prinses Margriet

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
RK kerk H Maagd Maria Hoofdorgel Bergen op Zoom -

Orgelhistorie

b: Joannes Baptiste Forceville, Brussel 1725 voor DEURNE (bij Antwerpen) RK kerk St Fredegandus
o: Bergen op Zoom RK kerk - Schuilkerk Joseph Delhaye, Antwerpen 1785
o: nieuwe kerk H Maagd Maria C.H. Verbeke te Gent 1828; M I: Man 14
- tot 1835 geen onderhoud
- onderhoud Cornelis Johannes Rogier te Bergen op Zoom 1835 tot 1858
- bij een vergrotingsvoorstel in 1860 noteerde hij M I: Man 12
- in 1858 gesloot het kerkbestuur een nieuw orgel te laten maken als deel van de verfraaïng van het kerkgebouw, ook de koortribune werd veranderd. Op 23 februari 1862 besliste het kerkbestuur Dreymann het orgel te laten bouwen, de orgelkas zou vervaardigd worden door architect Cels
b: Hermann Dreymann (1824-1862), Mainz (D) 1862; M II vp: 28 registers.
Het orgel zou op 1 oktober 1862 in gebruik worden genomen. In augustus 1862 bleek de oplevering van het orgel in 1862 niet haalbaar wegens ziekte van de orgelmaker en enkele veranderingen in het plan. Op 7 december 1862 wordt melding gemaakt van het overlijden van Dreymann (hij bleek al op 15 september te zijn gestorven aan longtuberculose).
De "voogd" liet weten dat de Fa. Ibach te Barmen het orgel volgens het bestaande contract en tekening over zou nemen
b: Gebr. C. Rud & Richard Ibach, Barmen (D) 1862/64, het monumentale orgelfront werd ontworpen door architect Emanuel A.J. Cels te Brussel en vervaardigd door Fa. H.H. Peeters-Divoort te Turnhout in 1863. Het Turnhoutse atelier van Hendrik Peeters-Divoort vervaardigde ook het houtsnijwerk in mahonie- en eikenhout. Het orgel toont een stilistische symbiose: rechthoekige grondvorm en ronde torens, rondbogige bovenafsluitingen en een duidelijk gemarkeerd bovenwerk
Op 17 december 1862 werd een voorlopige overeenkomst gesloten
Op 28 februari 1863 begon een medewerker van de Bergse aannemer, de weduwe G.P. Horsten met de voorbereidingen tot afbraak van het oude orgel; het orgel was al in maart 1862 te koop aangeboden zonder resultaat. De oude orgelmaterialen zijn in 1863 verkocht
schilderen en vernissen van de orgelkas door schilder P.J. Scharzmann te Bergen op Zoom
- tijdelijk werd in 1863 een kabinet-orgel geplaatst
Op 1 februari 1863 werd de beslissing aangenomen tot uitbreiding met een derde manuaal
De plaatsing van het orgel was voorzien op 30 november 1863; M III ap: Hw 13-Pos 9-Réc 8-Ped 11
Het instrument kwam op woensdag 24 september 1863 uit Duitsland aan
Het keuringsrapport is op 27 januari 1864 getekend door Friedrich Lux, Alphonse Mailly en eigen organist Dekkers en de officiële inwijding op 27 januari 1864 met een bespeling door Alphonse Mailly, Professeur aan het Conservatoire te Brussel en Friedricht Lux, Kapelmeester te Mainz
stembeurten door Richard Ibach tot 1887
r: Richard Ibach, Barmen 1874; schoonmaak, tongen van de tongwerken nagezien en vernieuwd
r: Richard Ibach, Barmen 1877; schoonmaak en stemmen
- de schoongemaakt en herstel door J. Wisse te Bergen op Zoom in 1887 ging niet door
- onderhoud Fa. P.J. Vermeulen & Zn., Weert vanaf 1889
o/r: Fa. P.J. Vermeulen & Zn., Weert 1899; orgel naar achteren verplaatst, vernieuwing, reparatie en stemmen, nieuw mechaniek voor het derde manuaal, zwelkast buiten werking
- In februari 1914 werd besloten het orgel pneumatisch te laten maken
b: Gebrs. Vermeulen, Weert 1914/15; nieuw pneumatisch orgel in de oude kas met veel bestaand pijpwerk, verkleind tot een tweeklaviers orgel met een losstaande speeltafel aan de linkerzijde van de orgelkas met zicht op het priesterkoor. De fraaie gesneden rugleuning van de vroegere zetel van de organist maakte het gat dicht waar de oorspronkelijke claviatuur zich had bevonden, toonhoogte verlaagd naar a1 = 435 Hz., de zwelkast verdween en de dispositie werd gewijzigd; Pn II vp: Hw 12-Bov 7-Ped 4 (25 registers)
r: Gebrs. Vermeulen, Weert 1922; elektrische windmachine, orgel opnieuw geïntoneerd op een winddruk van 90 mm.; Pn II vp: Hw 12-Bov 8-Ped 5
r: Gebrs. Vermeulen, Weert 1933; schoonmaak en herstel
- onderhoud Fa. B. Pels & Zn., Alkmaar vanaf 1954
r: Fa. B. Pels & Zn., Alkmaar 1963; orgel schoongemaakt, pneumatief gereviseerd en membranen en regulatiefbalg vernieuwd
r: Jan Walraven en Loek van Nes 1965/66; ingrijpende verbouwing, dispositiewijzigingen naar de geest van de tijd naar neo-barokke inzichten. Gelukkig werd ook nu veel oud pijpwerk hergebruikt
r: Loek van Nes, Hoogerheide en Hans Smout 1972; met 2 tongwerken uit BERGEN OP ZOOM RK kerk H Joseph, herintonatie en stemming door Fa. L. Verschueren te Heythuysen naar een imitatie-barokklank; Pn II vp: Hw 12-Bov 8-Ped 5
het orgel werd op 17 oktober 1972 weer in gebruik genomen met een bespeling door Louis Toebosch
o/r: BERGEN OP ZOOM Grote of Gertrudiskerk Fa. J. J. Elbertse & Zn., Soest 1987/88; Pn II vp: Hw 12-Bov 8-Ped 5 (zie daar)

Dispositie

1799 (P. de Volder, volgens Broekhuyzen):
Manuaal C-g3
Bourdon 16, Montre 8, Holpijp 8, Fluit travers 8 discant, Octaaf 4 bas, Prestant 4 discant, Fluit 4, Quint(fluit) 3 bas, Nasard 3 discant, Octaaf 2 bas, Fluit 2 discant, Sexquialter II, Mixtuur V, Cornet V discant, Trompet 8, Vox Humana 8, Tremulant
 
1860 (volgens Rogier):
Manuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Fluit travers 8 discant, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Sexquialter II, Mixtuur V, Cornet V, Trompet 8, Vox Humana 8, Tremulant
 
1862 (volgens contract 17 februari 1862):
Manuaal C-g3
Principal 16, Bourdon 16, Principaal 8, Viola di Gamba 8, Grossgedäckt (holpijp) 8, Gemshorn 8, Quintatön 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Mixtuur IV 2, Trompet 8, Clairon 4
Positief C-g3
Geigenprincipaal 8, Openfluit 8, Salicionaal 8, Dolce 8, Viola 4, Octaaf 4, Waldfluit 2, Basson-Clarinet 8
Pedaal C-d1
Principaalbas 16, Violonbas 16, Violonbas 16, Subbas 16, Octaafbas 8, Violoncelle 8, Posaune 16
Koppeling Manuaal-Positief, Koppeling Pedaal-Manuaal
Berliner Kamertoon
 
1864 (volgens contract 17 december 1862):
Manuaal C-g3
Principal 16, Quintatön 16, Principal 8, Viola di Gamba 8, Grossgedäckt 8, Gemshoorn 8, Octav 4, Hohlflaut 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Cornet IV 4 discant, Mixtuur V 2, Trompete 8
Positief C-g3
Bordun 16, Geigenprincipal 8, Rohrflöte 8, Salicional 8, Dolce 8, Octav 4, Viola 4, Flaut douce 4, Flageolet 2, Fagot und Oboë 8
Pedaal C-d1
Principal 16, Subbas 16, Octav 8, Jubal 8, Gedäck 8, Quint 5 1/3, Octaaf 4, Posaune 16, Trompete 8, Clairon 4
Koppeling Manuaal-Positief, Koppeling Pedaal-Manuaal
Ventil, Calcantenglocke, Afsluiting der scherpe pedaalregisters
Sperrventil zum Pedaal, Sperrventil zum Manuaal, Sperrventil zum Positiet
 
1864 (volgens keuringsrapport 27 januari 1864):
Hoofdmanuaal C-g3
Principal 16, Quintatön 16, Principal 8, Viola di Gamba 8, Gemshoorn 8, Grossgedäckt 8, Octav 4, Hohlflaut 4, Quint 2 2/3, Octav 2, Cornet IV 4, Scharff V 2, Trompete 8
Tweede Manuaal C-g3
Bordun 16, Principal 8, Bassethorn 8, Rohrflaut 8, Octav 4, Flautdouce 4, Flautino 2, Mituur III 1, Fagot-Oboë 8
Derde Manuaal C-g3
Salicional 8, Flaut-Angelica 8, Dolce 8, Quintatön 8, Flaut-Travers 4, Viola 4, Flageolet 2, Cromhorne 8
Pedaal C-d1
Principal 16, Violonbass 16, Subbass 16, Octavbass 8, Gedacktbass 8, Jubal 8, Quintbass 5 1/3, Octavbass 4, Posaunebass 16, Trompetenbass 8, Claironbass 4
Koppeling 1e-2e Manuaal, Koppeling 2e-3e Manuaal, Koppeling Pedaal-1e Manuaal
Afsluiting 1e Manuaal, Afsluiting 2e Manuaal, Afsluiting 3e Manuaal, Afsluiting Pedaal, Afsluiting van de tongwerken van het Pedaal
Crescendo op het 3e Manuaal, Balgschel, Ventil
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Principal 16, Quintatön 16, Principal 8, Viola di Gamba 8, Gemshorn 8, Grossgedäckt 8, Octav 4, Hohlflaut 4, Quint 2 2/3, Octav 2, Cornet IV, Scharff V, Trompete 8
Tweede Manuaal
Bordun 16, Principal 8, Bassethorn 8, Hohrflaut 8, Octav 4, Flaut dolce 4, Flautino 2, Mixtuur III, Fagot-Oboe 8
Derde Manuaal
Salicional 8, Flaut-Angelica 8, Dolce 8, Quintatön 8, Flaut-Travers 4, Viola 4, Flageolet 2, Cromhorne 8
Pedaal
Principal 16, Violonbass 16, Subbass 16, Octavbass 8, Gedaktbass 8, Jubal 8, Quintbass 5 1/3, Octavbass 4, Posaunebass 16, Trompetebass 8, Claironbass 4
3 Koppingen
5 Afsluitingen, Crescendo voor het 3e Manuaal, Calcantenschel, Ventiel, Lantaarnbalg met 4 Pompen en 5 reservebalgen als regulatoren
 
1915 (Ibach/Vermeulen):
Hoofdmanuaal C-g3
Prestant 16, Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Violoncel 8, Flûte harrmonique 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Mixtuur V, Trompet 8
Tweede manuaal C-g3
Prestant 8, Roerfluit 8, Voix Céleste 8, Viola di Gamba 8, Salicionaal 8, Violine 4, Piccolo 2, Fagot 8-Hobo 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Contrabas 16, Subbas 16, Quintbas 10 2/3, Octaafbas 8, Bazuin 16
Koppeling 1e-2e manuaal, Koppeling Pedaal-1e manuaal, Koppeling Pedaal-2e manuaal, Koppeling 1e manuaal superoctaaf, Koppeling 1e manuaal en suboctaaf 2e manuaal
Crescendo op het 2e manuaal
Drukknoppen vaste combibaties en oplosser, Drukknoppen automatische pedaalomschakelaar en oplosser
Calcantschel
Toonhoogte a1 = 435 Hz.
 
1972 (Ibach/Van Nes/Smout):
Hoofdmanuaal C-g3
Prestant 16, Prestant 8, Quintadeen 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Sesquialter II, Mixtuur V, Cymbel II, Kromhoorn 16 vanaf cº, Trompet 8
Tweede manuaal C-g3
Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Gedekte fluit 4, Woudfluit 2, Quint 1 1/3, Scherp III, Schalmei 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Prestant 16, Subbas 16, Octaaf 8, Gedekt 8, Bazuin 16
Koppeling 1e-2e manuaal, Koppeling Pedaal-1e manuaal, Koppeling Pedaal-2e manuaal, Koppeling 1e manuaal superoctaaf, Koppeling 1e manuaal en suboctaaf 2e manuaal
Drukknoppen automatische pedaalomschakelaar en oplosser
Calcantschel
Toonhoogte a1 = 437 Hz.
Losstaande speeltafel

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Dijk, Peter van: Geschiedenis en restauratie van het Ibach-orgel in Bergen op Zoom (2011)13-38 (veel foto's)*
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)122
Jespers, Frans: brabants orgelbezit (1975)34, uitgave prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in noord-brabant, 's-hertogenbosch
Jespers, Frans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)19-20, het Noordbrabants Genootschap 1983
Kruijs, M.H. van 't:disposities der verschillende orgels (1885)31
Tijdschriften en andere uitgaves
brabants orgelrijkdom, uitgave brabantse orgelfederatie (2010)20*, (2011)20-21 (8 foto's)*
contactbrief voor kerkenverzamelaars 14(1985)18, 21(1989)22, 22(1989)27, 24(1990)27
de Mixtuur 30(1980)755 762 770 771, 34(1981)128
kdov-blad, uitgave van de Katholieke Dirigenten- en Organistenvereniging herfst(2011)15-16*
orgels in Ned 95

Koororgel 1

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Grote of St Gertrudiskerk Bergen op Zoom -
RK kerk H Maagd Maria Hoofdorgel Bergen op Zoom -

Orgelhistorie

Mariakapel van de schutters van het Lievevrouwegilde aan de noordoostzijde van de kerk. Het orgel stond op een tribune aan de westelijke muur, tegenover het altaar.
De kapel is tegenwoordig in gebruik als sacristie.
b: vóór 1474 op tribune tegen de westelijke muur
b: De Muldere 1480
onderhoud 1480-1484 mr Joose van Bruessele (Joost de Muldere) te Brussel 1480 tot 1484
r: mr Joose van Bruessele, Brussel 1484; orgel uitgebreid, hij bleek niet in staat zijn werk te voltooien
r: Jacob van der Eeckhoute, Gent 1485; 10 Bourdonpijpen "boerdoenen" voor het pedaal buiten de bestaande orgelkas tegen de muur geplaatst, aan weerszijden daarvan twee blaasbalgen en een nieuwe (kleine) windlade. Adriaan van der Heyden beschilderde de orgelpijpen en de deuren
onderhoud Jacob van der Eeckhoute te Gent vanaf 1485
r: Daniël van der List (van der Distelen) 1491; kleine verbouwing en enige reparaties
b of r: Daniël van der Distelen 1501; positief of kistorgel
b: Daniël van der Distelen jr 1505; M II vp: Hw - Rw - Ped
r: Johan Kovelens, Amsterdam 1520
In 1577 is de kerk geplunderd en inwendig verwoest en werd het orgel vernield

Dispositie

Geen informatie aanwezig

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van het koororgel 1

Boeken
Bos, Han: Geschiedenis en restauratie van het Ibach-orgel in Bergen op Zoom (2011)39
Jespers, Frans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)16-18, het Noordbrabants Genootschap 1983
Tijdschriften en andere uitgaves
-

Kistorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Grote of St Gertrudiskerk Bergen op Zoom -
RK kerk H Maagd Maria Hoofdorgel Bergen op Zoom -

Orgelhistorie

b: Gerrit C. Klop, Garderen 1987 (privé-bezit van Hans Smout); kistorgel M I: Man 4
o: 1987 in het priesterkoor

Dispositie

1987 (Klop):
Manuaal C-f3
bas/discant
transponeerbaar a1 = 440 en 415 Hz.

Bronvermelding van het kistorgel

Boeken
Bos, Han: Geschiedenis en restauratie van het Ibach-orgel in Bergen op Zoom (2011)105-118
Tijdschriften en andere uitgaves
brabants orgelrijkdom, uitgave brabantse orgelfederatie (2011)44 47

Koororgel 2

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Grote of St Gertrudiskerk Bergen op Zoom -
RK kerk H Maagd Maria Hoofdorgel Bergen op Zoom -

Orgelhistorie

b: Vlaams positief ± 1740 vóór (het orgel wordt toegeschreven aan Louis II Delhaye)
o: na 1876 RK kerk St Apollonia te ACHTERBOS (gemeente Mol) (B); M I ap:
r: ; M I vp: Ped 3
- het orgel is in 1968 overgenomen door de Fa. L. Verschueren te Heythuysen
o/r: BERGEN OP ZOOM RK kerk H Maagd Maria Fa. L. Verschueren, Heythuysen 1969; M I ap: 9
adviseur Hans van der Harst te Utrecht namens de KKOR
o: Verschueren Orgelbouw, Heythuysen maart/april 1987; het orgel kreeg een plaats in de noordzijde van het koor
r: Elbertse Orgelbouw, Soest medio 1988; orgel geïntoneerd op de ruimte
o: Grote of St Gertrudiskerk tussen de kolommen van de eerste travee in de zijdzijde
o: 1973 aan de zuidzijde van het koor

Dispositie

1969 (Vlaams/Verschueren):
Manuaal C D-d3 (Cis is stom)
Prestant 8 vanaf cº, Holpijp 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Quint 1 1/3, Sifflet 1, Mixtuur IV, Regaal 8 bas/discant
Pedaal C-dº
aangehangen
Toonhoogte a1 = 440 Hz; Temperatuur: evenredig zwevend
Het klavier is afkomstig van één der klavieren van het voormalige Witte-orgel (1882) van de Grote- of Sint Jacobskerk te 's Gravenhage

Bronvermelding van het koororgel 2

Boeken
Bos, Han: Geschiedenis en restauratie van het Ibach-orgel in Bergen op Zoom (2011)105-118
Jespers, Frans: Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)20, het Noordbrabants Genootschap 1983
Jespers, Frans: brabants orgelbezit (1975)35* 36, uitgave prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in noord-brabant, 's-hertogenbosch
Tijdschriften en andere uitgaves
brabants orgelrijkdom, uitgave brabantse orgelfederatie (2010)21* 44
het Orgel 12(1968)352
orgelnieuws Verschueren april(1970)*
Laatste update: 2018-05-20 11:37:49