Hervormde kerk Pancratius
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Noordstraat 14
Poortvliet
Gemeente Tholen
Zeeland

(Kerk)gebouw

Rijzige Gotische kruiskerk uit de 14e-15e eeuw (tweede helft van de 15e eeuw).
De 33,5 meter hoge forse toren en steunberen tot halve hoogte met een achtkante bovenbouw op een vierkante onderbouw is het oudste deel dat rond 1350 is opgetrokken, de beneden ruimte is overwelfd met een ribloos kruisgewelf. Tegen de toren is de rijzige Gotische kerk - schip en zijbeuken uit ± 1450 - gebouwd volgens de vormregels van de Brabantse Gotiek, uit het midden van de 15e eeuw. Het basilikale schip heeft lagere dwarspanden.
In de hoek van het schip en het noordertransept staat een kapel uit de 15e eeuw.
De kerk was gewijd aan Sint Pancratius, wiens feestdag op 12 mei wordt gevierd.
In het midden van de 16e eeuw deed de kerkhervorming steeds sterker gelden. In 1567 was de beeldenstorm. In 1568 heeft een predikant de nieuwe leer voor de kerkdeur gepreekt.
De geestelijkheid verlieten het eiland in 1579.
De kerk is in de jaren tachtig van de 16e eeuw door brand geteisterd en herbouwd vanaf 1586. In 1585 maakten de timmerlieden Jan en Pier Janszn. het bestek voor opbouw van kerk en toren.
Het werk werd in 1586 aanbesteed, was in 1587 voor een groot deel gereed.
Een nieuwe klok uit 1586 van rond 1000 kg werd in Middelburg gekocht.
Preekstoel uit 1645, banken van de kerkenraad en kerkvoogdij uit de 18e eeuw.
De klok is in 1709 vervangen door een klok van Jillis van 't Gilde. In 1914 vervangen door een klok door B. Eysbouts te Asten.
Het koor dat op het oosten was gericht is in de 18e eeuw verdwenen. Alleen het schip en het noordelijke dwarspand zijn bewaard gebleven.
Kerkgebouw hersteld in 1778 en 1804.
Abraham Dumont, de schenker van het orgel, is in 1819 in de kerk begraven.
Laatste restauratie uit 1971-1975.
In de noordelijke dwarsarm is de consistorie ingericht, hiernaast een 16e eeuwse uitbouw in de vorm van een kapel. De zuidelijke dwarsarm is in de loop van de tijd gedeeltelijk afgebroken.
In het begin van de 19e eeuw werd het begraven in de kerk verboden. In 1829 is de huidige begraafplaats aan de Hogeweg in gebruik genomen.
Restauratie toren in 1989.
De Hersteld Hervormde Gemeente kreeg het kerkgebouw die ze gebruiken, de voormalige hervormde kerk, uit de 15e eeuw, in eigendom. Wel had de hervormde gemeente het recht van medegebruik maar daar is sinds 2004 geen gebruik van gemaakt. De meeste leden van de hervormde gemeenten zijn in 2004 overgestapt naar de hersteld hervormde gemeente.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 94 afb V-26* 96, uitgave Spruyt, van Mantgem & de Does, Leiden 1964
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 10 18 111*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 39 40, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kluiver, dr J.H.: hist orgels in Zeeland III 93 125-128 10*
Kuilenburg, Wout van: het werk van de orgelmakersfamilie Van Eijsdonck/Van Nistelrooy/Kuijte: (1983)155
Luteijn, A.C.M.: de orgelpijp uit (1976)83*; Bosch & Keuning, Baarn
Oost, Ger/Wisgerhof, Bert: er staat een orgel 53
Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 39, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Zuurdeeg, J.P.B.: kerken op Tholen en Sint-Philipsland 5* 8 17-19*
Tijdschriften en andere uitgaves
de Mixtuur 30(1980)762 769 771
de Orgelvriend 3(1978)19-20***, 2(1983)9
folder: kerkorgels op Tholen en Sint-Phlipsland 1*
het Orgel 9(1969)239* 242, 11(1977)342

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Pancratius Poortvliet -

Orgelhistorie

b: Abraham Meere, Utrecht 1805/06, orgel geschonken door Abraham Dumont, koopman te Amsterdam en en zijn echtgenote Cornelia Jacoba Gaaswijk, dochter van de Poortvlietse ambachtsheer Christoffel Gaaswijk; M I ap: Man 13
het orgel is op 26 juni 1806 in gebruik genomen in aanwezigheid van de koopman en zijn vrouw tijdens een kerkdienst met een bespeling door de organist L.G. Milet te St. Aubin.
- Abraham Meere te Utrecht tot 1826, onderhoud
- Ch. Verbeke te Gent tot 1829, onderhoud
- Heyblom tot 1845, onderhoud
- E. Cranenburg tot 1857, onderhoud
- Cornelis Johannes Rogier (1804-1885) te Bergen op Zoom van 1858 tot 1881, onderhoud
r: G. Mennes, Brigdamme 1882
- G. Mennes te Brigdamme van 1882 tot 1890, onderhoud
r: Fa. Blank, Utrecht 1967/68; M I ap: Man 13
adviseur Willem Hülsmann

Dispositie

± 1960 (volgens Bouman):
Manuaal
Bourdon 16 discant, Praestant 8, Holpijp 8, Fluit travers 8 discant, Octaaf 4, Gedekte fluit 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Sesquialtera II 2 2/3 discant, Mixtuur III-V 2, Carillon III 4-1 3/5-1, Trompet 8
 
1968:
Manuaal C-d3
Bourdon 16 discant, Prestant 8, Holpyp 8, Fluyttravers 8 discant, Octaef 4, Fluyt 4, Quint 3, Octaaf 2, Waltfluyt 2, Mixtuur III-IV 2 bas, Mixtuur IV-V discant, Carljon III 4-1 3/5-1 discant, Sexquialter II discant, Trompet 8 bas/discant, Tramblant
Pedaal C-cº
aangehangen
klaviatuur achter het orgel
achter de rug van de organist bevindt zich de balgenkas
de oude niet geheel gelijkzwevende stemming kwam terug

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42