Hervormde kerk - Mariakerk - Torenkerk
In gebruik
Foto: Maria Veldmans
Dorpsstraat 25
Gapinge
Gemeente Veere
Zeeland

(Kerk)gebouw

Kerk gebouwd in 1216. de eerste bekende pastoor is Johannes Gapingakercka, genoemd in een akte uit 1266.
Tijdens de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog in 1572/74 was het eiland Walcheren het toneel van heftige strijd tussen geuzen en Spanjaarden. Vooral de kerkgebouwen werden op veel plaatsen verwoest. Op Walcheren is alleen de kerk van Gapinge vrijwel ongeschonden uit de strijd gekomen. De pastoors werden hierna vervangen door protestantse predikanten. In 1577 was Petrus Dammannus de eerste predikant.
Vanaf de negentiende eeuw werd nauw samengewerkt met de kerkelijke hemeente van Veere en Vrouwenpolder.
De toren dateert uit begin 1400. Tussen de toren en het koor, dat rond het midden van de 14e eeuw werd gebouwd, trok men rond 1500 een schip van vier traveeën op. Tegen de zuidkant van de kerk werd een kleine sacristie gebouwd. Opmerkelijk is het ingangspoortje in het schip met hierboven een kruis.
De toren, half in het schip ingebouwd, is met zijn vierkante onderbouw, achtkantige bovenstuk en H-vormige plattegrond een representant van een Vlaams type. Dezelfde type torens staan ook in 's Gravenpolder en Ovezande.
Links van de ingang is een traptoren aangebouwd, rechts zijn nog sporen van de verdwenen doopkapel te zien. Sinds 1798 is de toren van de kerk gemeentelijk eigendom.
De kerk heeft als enige dorpskerk op Walcheren onbeschadigd de Tachtigjarige Oorlog overleeft.
Een preekstoel uit 1637 en twee zestiende-eeuwse grafzerken.
Rond 1900 was in het schip van de kerk een school gesitueerd, waarbij allerlei muurtjes waren opgetrokken en vensters waren dichtgemetseld.
In 1920-1922 werd de toren van zijn pleisterlaag ontdaan en onder leiding van architect A.A. Kok te Bussum maakte men ook de hoge ingangsnis weer volledig zichtbaar.
Ernstige schade aan de kerk in 1940.
De torenklok werd in 1943 door de Duitse bezetter gevorderd. In 1951 werd een nieuwe klok geleverd.
Na de Tweede Wereldoorlog is de restauratie grondig aangepakt. De wijzigingen in het kerkschip ongedaan gemaakt, ook werden verzakkingen, veroorzaakt door de inundatie van Walcheren in de periode 1944-1946, zo veel mogelijk verholpen. Het herstel werd mede mogelijk gemaakt met steun van de hervormde gemeente te Opperdoes.
Het schip werd zoveel mogelijk in oude staat hersteld. Het koor kreeg als opvulling een glazen wand, tegen deze wand een 18e eeuws kabinetorgeltje met beschilderde luiken. Onder leiding van architect E.P. Messer uit Amsterdam werd een glazen afscheiding tussen kerk en schip opgetrokken.
Uitsluitend in het koorgedeelte worden nu de kerkdiensten gehouden
In 2004 is de gemeente gefuseerd met de Gereformeerde kerk tot PKN-kerk en thans draagt de kerk de naam Mozaiekkerk.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Brouwer: orgelluiken in Ned 36
Gierveld: het ned huisorgel in de 17e en 18e eeuw 24 101/102 afb 8*
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 17 18 89*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kluiver, drs J.H.: historische orgels in Zeeland II 36-38 42 93 3*
Seijber, Maarten: drie bijzondere orgels in het nieuwe Orgelmuseum te Elburg; uitgave van de Stichting tot behoud van het Ned. Orgel. Publicatie nr. 78, voorjaar(2013)6-7**
Tijdschriften en andere uitgaves
Orgels in Zeeland
de Mixtuur 51(1985)28, 52(1986)101-103*
de Orgelvriend 8(1984)9, 8(1987)1* 3
het Orgel 6(1987)232*
kerkepadgids (1980)29

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk - Mariakerk - Torenkerk Gapinge -

Orgelhistorie

b: Ludovicus de Backer, Middelburg (of één van zijn leerlingen) omstreeks 1755 vóór ??; het orgel is samengesteld uit delen van verschillende herkomst
- het orgel is in 1833 waarschijnlijk in het bezit gekomen van Abraham de Landmeter, aannemer te MIDDELBURG, die het veertig jaar later aan de Hervormde Gemeente te Oostkapelle legateerde
o: OOSTKAPELLE Ned Hervormde kerk 1873; orgel geplaatst op een op drie ijzeren kolommen rustend "platform"; M I: Man 7
o: 1903; de vergulde houten beelden, voorstellende David met de harp en twee engelen, die oorspronkelijk op het oude orgel gestaan hadden, zijn achtergebleven op de orgelgaanderij te Oostkapelle
r: Fa. Pels & van Leeuwen, 's Hertogenbosch 1984/85, beschildering van de kas in de vorm van marmer-imitatie door schildersbedrijf Gebr. de Jongh te Waardenburg. De onder- en bovenkas passen oorspronkelijk niet bij elkaar. Herstel van windlade, windvoorziening en reconstructie van Tremulant en klavierligging. Herstel pijpwerk in bestaande toestand; M I: Man 7
adviseur Jan Jongepier
het orgel is op 18 oktober 1985 weer in gebruik genomen met een bespeling door Jan Jongepier
- in december 2012 werd het orgel aangekocht door het Nationaal Orgelmuseum te Elburg
o/r: ELBURG Arent thoe Boecophuis - Nationaal Orgelmuseum 2 Pels & van Leeuwen Orgelmakers te 's Hertogenbosch 2013

Dispositie

1760 (De Backer):
Manuaal C-c3
Prestant 8 discant, Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint 3 bas, Octaaf 2, Cornet III discant
 
1985 (De Backer/Pels & van Leeuwen):
Manuaal C-c3
Prestant 8 discant, Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, Quint 1 1/2 bas, Cornet III discant, Tremulant
Geen pedaal
Deling bas/discant tussen bº en c1
Stemming: Werckmeister III
Het orgel heeft een windmachine, maar kan ook met de voet worden gepompt
 
2013 (De Backer/Pels & van Leeuwen):
Manuaal C-c3
Prestant 8 discant, Holpijp 8, Prestant 4, Fluyt 4, Octaaf 2, Quint 1 1/2 bas, Cornet III discant, Tremulant

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-08-15 18:36:28