Hervormde Nieuwe kerk - Abdijkerk hoofdorgel

In gebruik

(Kerk)gebouw

In de Middeleeuwen waren er in Middelburg drie kerken: de Westmonster- of St. Maartenskerk, de Noordmonster- of St. Pieterskerk en de Oostmunster- of St. Nicolaaskerk (huidige Abdijkerk of Nieuwe kerk).

Eerste kerk gesticht in de achtste eeuw.

Het oorspronkelijk aan Maria gewijde Norbertijnerklooster (de latere Abdij) werd in de elfde of het begin van de twaalfde eeuw gesticht, mogelijk in 1122. Reguliere Kanunniken van Voormezeele. Het klooster ging in 1127 over naar de orde van de Premonstratenzers.

De belangrijkste toegang tot het besloten plein is de Balanspoort met een gewelfde dubbele doorgang met een zuil met kapiteel van Doornikse steen.

De gevel heeft een zogenaamd boogfries, waarboven vensternissen zitten met kruiskozijnen en luiken. Twee traptorens flankeren het poortgebouw.

Aan de zuidzijde van het plein liggen de verschillende abdijkerken, de Koorkerk, Middenkerk en Nieuwe Kerk, verder 16e eeuwse kanunnikenwoningen en de Munttoren, die toegang geeft tot een kloostergang waar van 1579 tot 1798 de Munt van Zeeland was gehuisvest. De bewoners werden Norbertijnen (Witheren) genoemd naar Norbert van Gennep.

De kloosterkapel is van oorsprong de kapel geweest van de beide Abdijkerken.

± 1240 bouw van Romaanse abdijkerk.

In 1266 wordt de abdijkerk tevens een parochiekerk.

In de loop van de 14e en 15e eeuw is deze oudste abdijkerk vergroot en veranderd met als resultaat dat uit één kerk twee kerken zijn gegroeid: één voor de kanunniken en één voor de parochianen (de koorkerk is de kerk van de kloosterlingen (zie: Gereformeerde kerk in Ned - koorkerk).

Het schip van de oude kerk werd een tweehallenkerk: de Nieuwe- of Oostmunsterkerk bestemd voor de parochianen. De Nieuwe Kerk was aan St. Nicolaas gewijd en ongeveer 21 meter breed.

De toren "Lange Jan" werd geplaatst tegen de zuidgevel van het koor, zodat de zon de schaduw van zijn spits deed strijken over het gehele klooster, 90 meter hoog.

Eerste beeldenstorm op 22 augustus 1566.

Het oorspronkelijk houten tongewelf is bij een grote brand op 24/25 januari 1568 ten gevolge van blikseminslag in de toren verloren gegaan. Het gehele interieur ging verloren op het kostbare altaarkleed van Jan Gossaert na.

Op 9 december 1570 werd de herbouw aanbesteed.

Tijdens het herstel konden de monnikken in de Barbarakapel terecht, de huidige Gasthuiskerk.

Overgave van de stad aan de troepen van Prins Willem van Oranje in februari 1574; de kerk werd toegewezen aan de Hervormden.

De katholieke geestelijkheid verlieten de stad, zij namen het altaarkleed mee naar Breda. Het kleed is in 1850 verworven door de Koninklijke Musea van Brussel.

Abdij en kerken na 1574 aangepast aan het wereldlijke bestuur - de Staten van Zeeland en in 1585 werd voor het eerst de naam Nieuwe Kerk gebruikt (daarvoor werd gesproken over Oostmunster- of Oude Kerk).

In de 19e eeuw werd het abdijcomplex sterk verwaarloosd.

In 1846 liet architect G.H. Grauss het interieur van de Nieuwe Kerk veranderingen ondergaan "erger dan brand en beeldenstorm", de gevel aan de Groenmarktzijde van een neogotische voorbouw voorzien.

In 1885 werd het gehele abdijcomplex (waaronder de Koorkerk) gerestaureerd door J.A. Federiks.

Omstreeks 1905 werd deze voorbouw verwijderd, maar tot herstel van het interieur is men tot 1940 niet gekomen.

Bij het stadsbombardement van vrijdagmiddag 17 mei 1940 is de Nieuwe Kerk met het abdijcomplex geheel vernield. De restauratie en inrichting van de Nieuwe kerk dateert van rond 1950.

De totale restauratie duurde bijna 25 jaar onder leiding van architect prof ir J.F. Berghoef en ir H. de Lussanet de la Sablonière.

In de loop van 1996 besloot de kerkenraad van de Nieuwe Kerk tot renovatie en herinrichting van het gebouw. De oude kerkbanken maakten plaats voor stoelen van hardsteen en edelstaal. De preekstoel, wel eens "de kip op hoge poten" genoemd, is verwijderd. De preekstoel en de avondmaalstafel werden vernieuwd. Stuc- en voegwerk vroegen herstel in verband met optrekkend zout, de oude tegelvloer werd vernieuwd. Het verwarmingssysteem was verwerkt in de banken en werd vervangen om een flexibeler opstelling van stoelen mogelijk te maken. De in het atelier van Joop van Litsenburg in Amsterdam gerestaureerde orgelluiken kregen hun oorspronkelijke glans weer terug door een grondige restauratie.

Rond 2000 was de renovatie gereed. Het gebouw kreeg een multi-culturele functie.

In 2007 werden de ramen van nieuw glas-in-lood voorzien.

PKN-kerk.