Hervormde Grote of Onze Lieve Vrouwekerk - De Dom

Nieuwe bestemming

(Kerk)gebouw

In het begin kerkten de Veerenaren te Zanddijk.

Vóór 1332 een kleine kapel aan de Kade.

In 1332 is begonnen aan de bouw van een driebeukige hallenkerk aan de zuid-oostelijke rand van de stad.

De kerk is in 1348 door Paus Clemens verheven tot parochiekerk, gewijd aan Onze Lieve Vrouw ter Sneeuw.

In de 15e eeuw ontstond in Veere de behoefte aan een groter en vooral imposanter kerkgebouw, zodat rond 1450 werd begonnen met de bouw van een laatgotische kruisbasiliek onder leiding van Anthonis Keldermans die de supervisie over de bouwwerkzaamheden kreeg.

In 1464 was er een college van twaalf kanunniken onder leiding van de plaatselijke pastoor.

De kerk in ± 1470 onder heer Hendrik II van Borssele tot collegiale kerk verheven.

In 1479 is een contact gesloten tussen zijn zoon Wolfert van Borssele en architect Anthonie Keldermans voor de bouw van een nieuwe kruisbasiliek van baksteen, van zijkapellen voorziene schip met ingebouwde toren en dwarsschip in de Brabantse gothiek, geheel met natuursteen bekleed.

Het huidige koor is van de oude kerk, aan de oostkant van het transept ziet men bogen en pilaren, die de aansluiting moesten vormen met het muurwerk van het ontworpen koor.

De bouw werd voorgezet door diens zoon Rombout in 1512.

De nieuwbouw stokte bij het oude, veel lagere priesterkoor. Een restant van de oude kerk werd het koor van de nieuwe kerk. Dit bleef behouden en diende vanaf de 17e eeuw als kerk voor de Schotse, de Lutherse, de Waalse en de Nederlandse Hervormde gemeenten.

Toren ca. 30 meter hoog (tot de nok van het kerkdak), de kolossale toren met een grondvlak van 17 x 21 meter is niet afgebouwd, het dak is gedekt door een soort koepeltje.

In 1521 is in de toren een klokkenspel geplaatst.

In mei 1572 werd het gebouw in gebruik genomen voor de protestantse eredienst, de kerksieraden werden hierbij verkocht.

In het begin van de hervorming werd het schip gebruikt voor de dienst van het Woord, het transept werd wandelkerk en het koor van de kerk werd opgesplitst in drie delen.

De Franstalige Waals-Gereformeerden kerkten op zondag in de Kleine kerk, daarnaast was hier vanaf 1652 iedere weekdag 's middags een dienst van de Nederduits Hervormde Gemeente.

De noordelijke beuk werd verhuurd als opslagplaats, Vanaf 1614 tot 1795 als Schotse Kerk.

De Lutheranen in Veere kwamen bijeen in de derde beuk van de Kleine Kerk, tot in 1795 alle rechten van de Schotse kolonie in Veere vervielen zodat de kerkruimte van de Schotten in 1799 bij de Lutherse Gemeente werd gevoegd.

In 1686 werd door een brand in het kerkgebouw zware schade toegebracht die schip en dwarsschip verwoestte. Maar al spoedig werd het geheel weer opgebouwd, waarbij de kapconstructie wel werd vereenvoudigd. Bij het herstel vervielen de topgevels van het transept (dwarsschip) en de top boven het niet gebouwde koor.

Later werden de ramen voor een deel dichtgemetseld en de bedaking van de zijbeuken gewijzigd. Hierdoor heeft het gebouw veel van zijn stijlkenmerken verloren.

De kerk werd opnieuw beschadigd bij het Engelse bombardement van 1809 en in 1813 gebruikten de Fransen het gebouw als militair hospitaal waarbij voorgoed een einde kwam aan kerkelijke functie van het gebouw. In het schip werd een zes verdiepingen hoog legerhospitaal gebouwd. De Fransen metselden de vensters dicht en brachten boven elkaar vier houten vloeren aan ingericht tot slaap- en bergzalen en daarachter dat droevig brokstuk van het eerste en oudste kerkje.

De Hervormde Gemeente verhuisde in 1813 naar de Kleine Kerk.

Het gedenkteken op het graf van Johannes van Miggrode (de laatste pastoor en tegelijk de eerste predikant) is bewaard gebleven en overgeplaatst naar de Kleine Kerk. Dit monument werd in 1772 vervaardigd door de Zwitser Heinrich Schweitzer en bevat een brokstuk van de oorspronkelijke zerk uit 1627. Dit brokstuk dat samen met ander puin uit de kerk gebruikt bij werkzaamheden in de haven van Veere, werd in de 17e eeuw toevallig teruggevonden.

In 1832 werd de noorderbeuk (derde beuk) van de Kleine kerk die de Luthersen toebehoorde, afgebroken, zodat er thans nog twee beuken over zijn.

In 1875 is het gebouw teruggegeven aan de Hervormde gemeente. De vloeren werden in ± 1890 uit de kerk gesloopt, waardoor de prachtige binnenruimte werd hersteld, maar de gotische venters werden niet gereconstrueerd.

De lege ruimte in de kerk is gedurende een ruime eeuw voor allerlei zaken gebruikt.

Het gebouw werd aangekocht door het Rijk, hiermee werd de Grote Kerk van Veere het eerste Rijksmonument van Nederland.

In 1950 is de "kleine kerk" in het koor gerestaureerd en in gebruik genomen als hervormde kerk, nu PKN-kerk.

Het driebeukige schip, gescheiden door zuilen met koolbladkapitelen - uitingen van de Brabantse gotiek - geflankeerd door zijkapellen doet nu dienst als ruimte voor exposities en concerten voor een publiek tot 700 personen.

De kerk is eigendom van de Rijksgebouwendienst.

In ± 1990 is in opdracht van de Rijksgebouwendienst en projektontwikkelaar Ballast Nedam een plan gemaakt door de architecten H. Lockefeer te Aardenburg en prof Joop van Stigt om in de Grote kerk van Veere woningen te bouwen. Het exterieur moet hierbij intact blijven.

De kerk is in 1997 gerestaureerd en kreeg een culturele bestemming. Dat is geen zaak van de Hervormde of PKN-gemeente maar van de Rijksgebouwendienst.

De kerk is in 2008 gerestaureerd, de zolderconstructie heeft veel aandacht gehad in verband met vocht, houtworm, bonte knaagkever enz.

Van het driebeukige hallenkoor (restant van de eerste kerk) zijn nog twee beuken aanwezig.

Eind oktober 2000 werd bekend dat beheer en exploitatie van de Grote Kerk overgedragen wordt aan de Stichting Nieuwe Muziek Zeeland. Er komt een jaarprogramma voor 50 â 75 activiteiten, waaronder kunstexposities en muziek. Ook de Kust-VVV Walcheren komt er in. Het koor van deze reusachtige kerk is in gebruik bij de S.o.W.-gemeente van Veere.

De kerk is de afgelopen jaren voor een deel gerestaureerd en zomer 2004 in gebruik genomen als concertzaal door de Stichting Nieuwe Muziek Zeeland.

Op zondag 27 april 2008 is de gehele kerk weer in gebruik genomen.

De Grote kerk in Veere moet het muziek- en kunstenpodium van Zeeland worden. De kerk is daartoe in augustus 2017 overgedragen aan een nieuwe stichting. Binnenkort begint een verbouwing.