Hervormde kerk - Michaelskerk
In gebruik
Foto: Maria Veldmans
Dorpsplein 1
't Zand
Koudekerke
Gemeente Veere
Zeeland

(Kerk)gebouw

In middeleeuwse geschriften komt de naam Koudekerke al voor. Eerst is er sprake van Coldekirca, daarna Kaldekerke en Coudekerke. Waarschijnlijk heeft er in het dorp een verlaten, koude kerk gestaan. Het dorp werd in 1067 gesticht door drie vliedbergen voor het hoge water.
In Koudekerke werd rond 1150 op de hoger gelegen kreekrug, een houten kerkje gesticht te midden van enkele boederijen, die samen een kleine nederzetting vormden.
Voor 1550 werd het houten kerkje vervangen door een veel grotere stenen gotische kerk gewijd aan de aartsengel Michaël. De kerk gaf het dorp zijn huidige structuur, de bebouwing staat in een ring om de kerk en de contouren van de oude gotische kerk zijn in de bestrating nog zichtbaar. Deze gotische kerk had een een laag schip, hoog koor en een zware stenen toren met hoge spits. De drie altaren, Michaël, Sint Jacob en de apostelen Petrus en Paulus waren naar het oosten gericht.
Op 30 juni 1566 werd bij Slobberduin te Dishoek, vlakbij Koudekerke, de eerste hagenpreek van Nederland gehouden en werd de kerkhervorming ingeluid.
De oude gotische kerk raakte tijdens het beleg van Middelburg in 1572 ernstig beschadigd door schermutselingen tussen de Spanjaarden en de Geuzen, maar werd na de overgave van Middelburg provisorisch hersteld en ingericht voor de hervormde eredienst.
Na de overgave van Middelburg aan de prins van Oranje op 18 februari 1574 werd de kerk provisorisch hersteld. De rentmeesters verkochten het materiaal van de verwoeste toren.
In 1612 bleek de herstelde kerk niet alleen te klein, maar ook bouwvallig waardoor deze in verschillende fasen werd herbouwd tot een zaalkerk die rond 1650 zijn huidige vorm kreeg zonder toren maar met een houten dakruitertje met twee klokken midden op het dak.
De huidige zaalkerk werd in de 17e eeuw gebouwd voor de protestantse eredienst. Getuige van een grafsteen in de kerk uit 1603 zijn er resten van de oude kerk bewaard gebleven.
In de klokkentoren midden op het dak hangen twee klokken uit 1570 en 1775.
Het oude eikenhouten interieur werd in de Franse tijd met stofverf beschilderd om de hoge beslastingen op eikenhout te ontduiken. In de loop der eeuwen werden een cachot, brandspuithuis en consistorie tegen de kerk aangebouwd en werd de kerk meerdere malen verbouwd. De consistorie kreeg zijn huigige vorm bij een verbouwing in 1911 waarbij neoclassicistische en neogotische elementen werden gecombineerd.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de twee klokken door de duitsers geroofd en raakte de kerk door dhet oorlogsgeweld licht beschadigd. De klokken kwamen na de oorlog weer terug en ook de oorlogsschade werd in 1948 hersteld.
In 1962/64 volgde een restauratie.
De kerk staat op de monumentenlijst. Tot 2006 was de kerk in gebruik voor de erediensten van de hervormde gemeente, sindsdien door de door een fusie van de hervormde en gereformeerde kerk ontstane protestantse gemeente. De Gereformeerde kerk - Immanuelkerk is gesloten en eind april 2006 verkocht (zie daar).

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk - Michaelskerk Koudekerke 1868 -

Orgelhistorie

b: Peter Weidtman jr, Ratingen ± 1750 voor MAASTRICHT RK kerk - Jezuïetenkerk
r: L. Houtappel 1778; reparatie; M I ap: Man 10
o: NEERIJNEN Hervormde kerk; M I ap: Man 10
r: dispositie gewijzigd in ??; M I ap: Man 10
- In 1866 werd het orgel te koop aangeboden. Het werd aangekocht door de Hervormde gemeente te Koudekerke en kreeg een plaats in de Michaëlskerk
o/r: P.M. van Sprang, Vlissingen 1867/68; dispositie gewijzigd, de windlade werd een halve slag gedraaid en in een uitbouw aan de achterzijde plaatste hij de Trompet 8, Viola di Gamba 8 en een nieuwe Prestant 8. De Quint 1 1/3 werd verwijderd; M I ap: Man 10
- onderzoek in 1951 door Lambert Erné te Utrecht naar de herkomst van het orgel. Deze ontdekte dat achter de bestaande naamplaatjes oude (vermoedelijk de originele) registeropschriften zaten. Daaruit bleek dat het orgel aanvankelijk geen Viola di Gamba 8 bezat en dat de Sesquialter en de Cimbel in de loop der tijd waren weggenomen. De naam van het tongwerk was onleesbaar.
r: Fa. Gebrs. van Vulpen, Utrecht 1953; restauratie uitgevoerd en daarbij getracht de originele dispositie te reconstrueren. De Prestant 8, Viola di Gamba 8, de Cornet en de Trompet 8 werden verwijderd en in plaats daarvan werden een nieuwe Cimbel II, Sesquialter II discant en een Regaal (verdeeld in bas en discant) geplaatst. De Spitsquint werd opgeschoven tot een Gemshoorn 2 en uit oud pijpwerk werd een Quint 1 1/3 samengesteld. Het groot octaaf van de Holpijp 8 werd vernieuwd; M I ap: Man 10

Dispositie

1750 (Weidtman):
Manuaal C-c3
Holpijp 8, Viola di Gamba 8 discant, Prestant 4, Gedekte Fluit 4, Spitsquint 3, Octaaf 2, Quint 1 1/3, Mixtuur III, Cornet III discant, Trompet 8 bas/discant
Pedaal C-fº
Aangehangen
Ventiel
Stemming: evenredig zwevend. Toonhoogte: a1 = 440 Hz. Tractuur: mechanische sleeplade
 
1866 (voor de verkoop):
Manuaal
Holpijp 8, Viola di Gamba 8 discant, Prestant 4, Fluit 4, Spitsquint 3, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III, Cornet III, Trompet 8 bas/discant
Pedaal
Aangehangen
3 Blaasbalgen
 
1868 (Weidtman/Van Sprang):
Manuaal C-c3
Prestant 8, Holpijp 8, Viola di Gamba 8 discant, Prestant 4, Gedekte Fluit 4, Spitsquint 3, Octaaf 2, Mixtuur III, Cornet III discant, Trompet 8 bas/discant
Pedaal C-fº
Aangehangen
Ventiel, 3 Blaasbalgen
Stemming: evenredig zwevend. Toonhoogte: a1 = 440 Hz. Tractuur: mechanische sleeplade
 
1953 (Weidtman/Van Vulpen):
Manuaal C-c3
Holpijp 8, Prestant 4, Gedekte Fluit 4, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Quint 1 1/3, Mixtuur III, Cimbel II, Sesquialter II discant, Regaal 8 bas/discant
Pedaal C-fº
Aangehangen
Ventiel
Stemming: evenredig zwevend. Toonhoogte: a1 = 440 Hz Tractuur: mechanische sleeplade
Foto: Anton van Daal

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Gierveld: het Ned huisorgel in de 17e en 18e eeuw 337
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 16, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kluiver, drs J.H.: historische orgels in Zeeland II 38-40*
Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 23 33, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Zuurdeeg, J.P.B.: kerken op Tholen en Sint-Philipsland 4
Tijdschriften en andere uitgaves
250 jaar orgelmaker Vermeulen 37
Orgels in Zeeland
contactbrief voor kerkenverzamelaars 57(2007)36, 59(2008)34, 123(2018)15
de Mixtuur 11(1973)199, 15(1974)291* 292

Koororgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk - Michaelskerk Koudekerke 1974 -

Orgelhistorie

Fa. Gebr. van Vulpen, Utrecht 1974; positief M I:

Dispositie

Geen informatie aanwezig

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van het koororgel

Boeken
-
Tijdschriften en andere uitgaves
het Orgel 3(1964)60
Laatste update: 2018-10-28 16:34:08