Hervormde Grote of Nieuwe kerk
In gebruik
Kerkplein 2
Maassluis
Gemeente Maassluis
Zuid-Holland

(Kerk)gebouw

De Grote Kerk is gebouwd op de plaats waar zich tijdens de Tachtigjarige Oorlog een oorlogsschans bevond. Nadat de watergeuzen Den Briel hadden ingenomen, bestond het gevaar dat de Spanjaarden vanuit Maassluis een tegenaanval zouden doen. Om dat te voorkomen gaf Marnix van St.-Aldegonde opdracht tot het bouwen van een schans. Het mocht niet baten: Maassluis werd alsnog ingenomen.
Nadat de Spanjaarden uit Maassluis verdreven waren en de schans was afgebroken, werd in 1629 begonnen aan de bouw van de Groote Kerk. Met een onderbreking van vijf jaar was de kerk in 1639 klaar. De onderbreking in de bouw werd veroorzaakt door de Duinkerker kapers, die vele Maassluise vissersschepen buitmaakten en de bemanning overboord gooiden. De bouw van de kerk werd o.a. gefinancierd door de belasting op aangevoerde vis.
De kerk is dus gebouwd in 1629/39 naar ontwerp van bouwmeester Maarten Gillisz van der Pijpen.
De inwijding vond plaats op 9 oktober 1639 door ds. Fenacolius. Van der Pijpen kreeg na de oplevering van zijn werk een zilveren bord kreeg met hierop de afbeelding van de kerk.
Het is één van de eerste kerken die als protestantse kerk is gebouwd. De plattegrond is gebaseerd op de plattegrond van de Amsterdamse Noorderkerk en beslaat een Grieks kruis waarbij de ruimten tussen de kruisarmen zijn opgevuld. Op de kruising stond een dakruiter.
De kerk is in het bezit van een zilveren avondmaalstel met bekers uit 1612 en 1639.
De preekstoel is gemaakt in 1639 door de koster van de Oude Kerk in Delft, Simon Simonszn. Dekker, die tevens schrijnwerker was naar een ontwerp van ds. Fenacolius. De kanselbijbel wordt gedragen door een koperen arm. De dooptuin rond de kansel is omgeven met het doophek, waaraan de doopvont is aangebracht. De galmborden aan weerszijden van het koorhek zijn gemaakt in 1643 om de galmen in de grote, holle ruimten tegen te gaan. In 1663 en 1664 zijn deze beschilderd door Pieter Engelbrechtszn. Falk.
De torenconstructie bleek na enkele jaren, na de voltooiing van de kerk, te zwaar. In 1649 is als vervanging een toren aan de westzijde van de kerk gereed gekomen, ontworpen door Arent van ‘s-Gravesande, stadsbouwmeester van Leiden. Op de plaats van de middentoren kwam een klein vieringtorentje met daarop een windwijzer in de vorm van een aan de beuglijn liggende hoeker.
De vijf kroonluchters in de kerk dateren uit 1710 en zijn eveneens van koper. Aanvankelijk zijn ze gemaakt voor kaarsverlichting, vervolgens omgebouwd voor olieverlichting en daarna ging men over op gasverlichting. Na de Tweede Wereldoorlog is er elektrisch licht in de kerk gekomen, waardoor de kroonluchters weer van kaarsen konden worden voorzien.
In de kerk bevinden zich vele modellen van vissersschepen. Zo staan er op het uit 1660 daterende koorhek een kopie uit 1930 van een hoeker en een haringbuis. Links van de hoofdingang staat een model van een bark.
Het koor of de oostarm van de kerk diende tot maart 1943 voor de viering van het Heilig Avondmaal. De versieringen en opschriften op het koorhek verwijzen daar nog naar.
De kerk werd op 18 maart 1943 getroffen door oorlogsgeweld en is na een restauratie in juli 1947 weer in gebruik genomen. Een blijvende herinnering aan deze periode vinden wij terug in de gebrandschilderde ramen ter weerszijde van het orgel. Links het zgn. “oorlogsraam” en rechts het “vredesraam”.
Veel kon worden hersteld of aangevuld.
Restauratie tussen 1975 en 1978.
De kerk is nogmaals gerestaureerd in de periode 1991 - 1993. Deze periode wordt ook wel de grote restauratie genoemd. Tijdens deze grootscheepse restauratie werden de kerkdiensten gehouden in de Immanuëlkerk.
De kerk is op woensdag 3 november 1993 door mr Pieter van Vollenhoven, voorzitter van het Nationaal restauratiefonds, heropend.
Recentelijk vond in 2008 een grote restauratie van het kerkgebouw plaats. Dit was noodzakelijk, omdat de houten balken dreigden te worden opgevreten door de 'bonte knaagkever'. Tijdens de restauratie werd het hout hiertegen behandeld. Daarnaast werd de toren opnieuw gevoegd, aangezien dat bij de vorige restauratie niet goed genoeg gedaan bleek te zijn, en werden de dakleien gerestaureerd. Tot slot is op veel plaatsen de verf bijgewerkt.
Tegenwoordig vinden de PKN-vieringen voor de dooptuin plaats.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Brouwer: sleutelstad-orgelstad (1979)47 79 85 86* 87
Gierveld: het Ned huisorgel in de 17e en 18e eeuw 23 94 170
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)44 45 46 63 76 111 160 212 216 223
Hess: het orgel in de St Janskerk te Gouda 4
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 22 24 28 30 96*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)28
Kuilenburg, Wout van: het werk van de orgelmakersfamilie van Eijsdonck / van Nistelrooy / Kuijte (1983)158; Het Noordbrabants Genootschap
Luteijn, A.C.M.: de orgelpijp uit (1976)76*; Bosch & Keuning te Baarn
Oost, Ger/Wisgerhof, Bert: er staat een orgel 88-89**
Tijdschriften en andere uitgaves
brochure 7.9*
contactbrief voor kerkenverzamelaars 31(1994)39
de Mixtuur 11(1973)215, 34(1981)123 132 140, 39(1982)336 350, 42(1983)460, 51(1985)39, 75(1993)784-787, 78(1994)907 908 910, 80(1995)1006 1011
de Orgelvriend 2(1975)8, 10(1975)11*, 9(1977)11, 7/8(1978)31-32*, 11(1982)14**, 1(1983)29-30*, 4(1983)26-27***
de orgelmakers Witte (1978)19; Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum
het Orgel 3(1954)41, 1(1958)12, 9(1963)163, 12(1964)252* 260, 6(1973)182-183, 4(1975)140, 4(1976)132, 6(1984)251-252*
het Orgelblad IV(1961)18* 20
kerkepadgids (1983)59* 107 109

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of Nieuwe kerk Maassluis -

Orgelhistorie

b: Rudolph Garrels (1675-1750), 's Gravenhage 1730/32; het orgel is een geschenk van een rijke Maassluise reder, Govert van Wijn. Op de 90ste verjaardag van de schenker, 4 december 1732, werd het orgel overgedragen aan de kerkgemeenschap.; M III vp: Hw 12-Rw 12-Bov 10-Ped 8
Het orgel werd op 4 december 1732 overgedragen aan de Hervormde kerkgemeenschap
r: 1753
r: Jacobus Robberts, Rotterdam 1773
disp. 1774 volgens dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen van Joachim Hess: M III vp: Man 12-Rugpos 12-Bov 10-Ped 8
r: A. Wolfferts, Rotterdam 1790
r: A. Wolfferts, Rotterdam 1797
r: A. Wolfferts, Rotterdam 1803
r: Antonius Friedrich Gottlieb Heynemann, Nijmegen 1804
r: Christian Gottlieb Friedrich Witte (Fa. J. Bätz & Co.), Utrecht 1840/41
r: Fa. Maarschalkerweerd & Zn., Utrecht 1881; M III vp: Hw 12-Rw 12-Bov 10-Ped 8
r: Fa. G. van Leeuwen & Zn., Leiderdorp 1937/38; een deel van het orgel werd geëlektrificeerd; EP
r: Fa. Willem van Leeuwen, Leiderdorp 1957/63; M III vp: Hw 13-Rw 13-Bov 12-Ped 10
orgel op 17 mei 1963 weer in gebruik genomen met een orgelbespeling door Lambert Erné te Utrecht en Willem Oranje, organist der kerk
orgel gedemonteerd wegens kerkrestauratie in 1975
r: Fa. Pels & van Leeuwen, 's Hertogenbosch 1975/78; de gehele windvoorziening is vernieuwd, laden van Pedaal, Hoofd- en Rugwerk in oorspronkelijke vorm gerestaureerd, de verdwenen lade van het Bovenwerk werd in oude stijl nagemaakt, de hele registermechaniek werd vernieuwd, twee latere pedaaluitbreidingen zijn gehandhaafd, het pedaal vergroot met een Bazuin 32; M III vp: Hw 12-Rw 11-Bov 14-Ped 10
opdracht ontvangen in 1973
adviseurs dr M.A. Vente en Feike Asma en dr H.L. Oussoren en drs O.B. Wiersma namens Monumentenzorg
inspeling orgel op zaterdag 5 april 1975 door Feike Asma, vaste bespeler van het orgel
o: oud pijpwerk Fa. van Leeuwen naar OUDENBOSCH RK kapel - Grote kapel St Louis Fa. Pels & van Leeuwen, 's-Hertogenbosch 1991

Dispositie

1774:
Manuaal
Praestant 16, Octaaf 8, Holpyp 8, Octaav 4, Fluit 4, Quint 3, Octaav 2, Cornet, Scherp, Mixtuur VI, Dulciaan 16, Trompet 8
Rugpositief
Praestant 16 discant, Praestant 8, Holpyp 8, Quintadeena 8, Octaav 4, Fluit 4, Quint 3, Octaav 2, Woutfluit 2, Mixtuur VI, Sexquialtra, Trompet 8
Bovenwerk
Baarpyp 8, Quintadena 8, Praestant 4, Nazat 3, Octaav 2, Fluit 1, Mixtuur IV, Cimbel, Trompet 8, Voxhumana 8
Pedaal
Bourdon 16, Rhoerquint 12, Praestant 8, Octaav 4, Mixtuur V, Bazuyn 16, Trompet 8, Trompet 4
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Prestant 16, Octaaf 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet, Scherp, Mixtuur VI, Dulciaan 16, Trompet 8
Rugwerk
Prestant 16 discant, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Mixtuur VI, Sexquialter, Trompet 8
Bovenmanuaal
Baarpijp 8, Quintadeen 8, Prestant 4, Nazard 3, Octaaf 2, Fluit 1, Mixtuur IV, Cimbel, Trompet 8, Vox Humana 8
Pedaal
Bourdon 16, Roerquint 12, Prestant 8, Octaaf 4, Mixtuur, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4
 
1963:
Hoofdwerk C-g'''
Prestant 16, Octaaf 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Nachthoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-VI, Scherp IV, Cornet IV discant, Dulciaan 16, Trompet 8, Trompet 4
Rugwerk C-g'''
Prestant 16 discant, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Woudfluit 2, Quint 1 1/3, Mixtuur IV-VI, Sesquialter II, Trompet 8, Dulciaan 8, Tremulant
Bovenwerk C-g'''
Holpijp 8, Baarpijp 8, Quintadeen 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Nasard 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-VI, Cymbel III, Vox Humana 8, Schalmey 8, Regaal 4, Tremulant
Pedaal C-f'
Prestant 16, Subbas 16, Quint 12, Octaaf 8, Octaaf 4, Mixtuur VIII, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2
 
1978:
Hoofdwerk C-g3
Prestant 16, Octaaf 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Nachthoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet IV, Mixtuur IV-VI, Scherp IV, Dulciaan 16, Trompet 8
Rugwerk C-g3
Prestant 16 discant, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Sesquialter III, Mixtuur IV-VI, Trompet 8, Tremulant
Bovenwerk C-g3
Baarpijp 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Viola 8, Prestant 4, Fluit 4, Nasard 3, Octaaf 2, Sifflet 1, Tertiaan II, Mixtuur IV-V, Trompet 8, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal C-f1
Open Subbas 16, Bourdon 16, Roerquint 12, Octaaf 8, Octaaf 4, Mixtuur V, Bazuin 32, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4
Koppelingen: Hoofdwerk-Rugwerk, Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Rugwerk, Pedaal-Bovenwerk
De stemming is gelijkzwevend

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-03 15:51:20