RK kerk - schuurkerk H Martinus "In Abrahams schoot"

Overgenomen

(Kerk)gebouw

Kerk gebouwd in ?? als RK kerk - Grote of St. Maartenskerk.

Na de overwinningen van de geuzen in 1572 kwam in Holland een einde aan de gevestigde heerschappij van de Katholieke Kerk. De openbare uitoefening van de katholieke godsdienst was niet meer toegestaan. De Grote of St. Maartenskerk werd bestemd voor de gereformeerde eredienst.

Katholieken moesten uitwijken naar geheime plaatsen voor het houden van hun samenkomsten. Zij kwamen geregeld bijeen in een klein huisje achter een groter huis aan de Langendijk. Dit huis met de naam "Dit is in Abrahams schoot" dateerde uit 1588, zoals een beschilderd uithangbord aangaf. Het achteraf staande gebouw was bereikbaar via het huis aan de Langendijk en door een schilderachtig poortje aan de Molenstraat. Tussen de huizen door leidde een smalle gang naar het achterhuis, waar in het geheim werd gekerkt. Het was een ideale plaats, want als niet erkend kerkgenootschap kon de schout met zijn dienaren wel eens onverwacht binnenvallen, maar dan was er altijd nog een vluchtweg.

Het als "schuilkerk" ingerichte gebouwtje (dat vanaf de weg niet te zien was). Deze schuilkerk werd gewoonlijk aangeduid met de naam “Dit is in Abrahams schoot” of kortweg “Abrahams schoot”, naar het vergelegen pand aan de Langendijk. De kerk was toegewijd aan de H. Martinus, wat niet zo vreemd was. Immers, de schutspatroon van Gorinchem was van Oudsher St. Maarten, wiens naam voorheen aan de Grote Kerk was verbonden.

Het schuilkerkje werd al snel te klein om op hoogtijdagen de toegestroomde parochianen te kunnen bevatten.

Maar pas in 1669 durfde men een nieuw eenvoudig zaalkerkje te bouwen op de plaats van de oude. De bouw van het kerkje werd door het protestantse gemeentebestuur onder voorwaarden toegestaan: het mocht niet te veel op een kerk lijken. Vandaar de sobere, rechthoekige ruimte die meer op een vergaderzaaltje dan op een kerkruimte leek. Er was wel een verplaatsbaar altaar. Veel later werden het orgel, de banken en de kroonluchter toegevoegd. Aan de wanden hingen schilderijen, waarschijnlijk met religieuze voorstellingen.

In het eerste kwart van de 18de eeuw scheidde een gedeelte van de Katholieke kerk in de Nederlanden zich af van de kerk in Rome. Het schisma had te maken met de erkenning van het pauselijk gezag. De pastoor van de schuilkerk schaarde zich aan de zijde van de kerk van Utrecht, de zgn. oud bisschoppelijke Cleresie, waaruit de oud katholieke kerk ontstond. Zo werd de Gorcumse rooms katholieke schuilkerk geruisloos een oud katholieke kerk. Lang niet alle parochianen waren daar gelukkig mee en de meesten zochten hun heil bij de pastoor van de andere RK kerk in Gorinchem. Het laat zich raden dat de Schuilkerk een kwijnend bestaan tegemoet ging.

Het kerkje werd vervolgens ook wel aangeduid als de Jansenistenkerk, een naam ontleent aan de theoloog Cornelius Jansenius, wiens aanhangers aansluiting zochten bij de oud katholieke kerk. Omstreeks 1810 telde Gorinchem nog slechts enkele oud-katholieke parochianen en geen oud-katholieke geestelijke meer; kerkdiensten werden niet meer in de schuilkerk gehouden. Er hoefde toen overigens niet meer in het verborgene te worden gekerkt, omdat de Fransen in 1795 vrijheid van godsdienst hadden gebracht.

De zeer bescheiden oud-katholieke gemeente zocht vervolgens een koper voor haar onroerende eigendommen.

In 1815 werd het gebouw in gebruik genomen door de Lutherse gemeente (zie daar).