Hervormde Nieuwe kerk
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Markt 80
centrum
Delft
Gemeente Delft
Zuid-Holland

(Kerk)gebouw

In 1246 verleende graaf Willem II van Holland Delft stadsrechten.
Er werd een houten noodgebouw gebouwd, gewijd aan Maria. De kerk stond er tot 1420.
De bouw van de tweede kerk van Delft, de Nieuwe Kerk, begon in 1381 - laatgotische kruisbasiliek - om de houten noodkerk heen, gewijd aan H. Maria en St. Ursula. Totale lengte 100 meter.
Eerste fase het dwarsschip tegen de oostelijke wand van de houten kerk, het koor en het onderste deel van de toren; tweede fase het middenschip, de zijbeuken, het dak en de onderste achtkant van de toren. Daarna verrees de kooromgang en werd de zuiderzijbeuk verlengd.
Op 6 september 1496, precies honderd jaar na het begin, was de toren klaar (109 meter hoog).
De stenen kerk werd pas voltooid in 1510. In en rond de kerk werden de doden begraven.
Stadsbrand op 3 mei 1536 waarbij 75% van de stad werd verwoest, hierbij ging vrijwel het gehele kerk- en stadsarchief verloren. De bliksem sloeg in de toren. De toren brandde gedeeltelijk af, het orgel, de klokken en de gebrandschilderde ramen gingen verloren.
Tijdens de Beeldenstorm van 1566 is een groot deel van het interieur van de kerk vernield. Een beschadigd beeldhouwwerk ter hoogte van de eerste pilaar is alles wat nog aan de oorspronkelijke RK-inrichting van de kerk herinnert.
In 1572 werd de kerk door de stedelijke overheid toegewezen aan de hervormden.
Tot 1581 zijn hier de Nassaus in de Grote of Onze Lieve Vrouwekerk te Breda begraven. Maar toen Willem van Oranje overleed in 1584 was Breda bezet door de Spanjaarden en moest hij elders worden begraven. En zo werd de Nieuwe kerk te Delft de laatste rustplaats van het Huis Oranje-Nassau. Het praalgraf van Willem van Oranje is in 1614 door Hendrick de Keijser gerelisaleerd.
Vervolgens werd het gebouw in 1654 bij de ontploffing van het Kruithuis zwaar beschadigd. De muren, het dak en de gebrandschilderde ramen werden vernield. Met het herstel werd nog diezelfde winter een begin gemaakt.
In het voorjaar van 1655 kon de kerk weer in gebruik worden genomen.
De klokken van het carillon zijn gemaakt door Francois Hemony 1660 (36 klokken).
De torenspits is in 1872 door de bliksem vernield. Toen verrees de huidige torenspits en kwam de totale hoogte van de toren op 106,75 meter, ofwel 356 traptreden.
Bijna alle leden van het Oranjehuis zijn in de kerk bijgezet in de grafkelder van het Nederlandse vorstenhuis. In het koor het praalgraf van prins Willem I (Willem van Oranje) ontworpen door Hendrick de Keyser (1565-1621) in 1614.
Onder een baldakijn ligt Willem de Zwijger, uitgevoerd in wit warmer, met zijn hondje aan zijn voeten. Het rijk versierde baldakijn is uitgevoerd in verschillende soorten marmer en toetssteen. In de nissen op de hoeken staan bronzen beelden die de pijlers van de moeten voorstellen: recht, vrijheid, geloof en kracht. Bronzen beelden onder de bogen stellen de zittende prins en de faam (roem) voor.
De toren werd in de 19e eeuw door de bliksem getroffen en hersteld naar het ontwerp van P. Cuypers.
Kerkrestauratie 1923: van het koor, een nationaal geschenk aan koningin Wilhelmina bij haar 25-jarig regeringsjubileum: 16 gebrandschilderde ramen door verschillende glazeniers ontworpen en uitgevoerd in het koor en het transept.
Restauratie 1932 tot 1937; schip. Onder de kerk betonnen boorpalen gezet. Het lager aangebrachte houten schijngewelf tgv het herstel van het hogere houten tongewelf en verwijdering van de galerijen in de zijbeuken.
In de jaren 1923-1938 zijn bij een restauratie de wanden ontpleisterd, met grote gevolgen voor de klank van het orgel. In de loop der tijd zijn diverse aanpassingen gedaan om de akoestiek te verbeteren.
Restauratie toren van 1939 tot 1950.
Restauratie 1960.
Torenrestauratie van 1981 tot 1987.
Huidige verlichting uit 1981, vier grote en een aantal kleine koperen kronen.
PKN-kerk.
In 1986 werden zoutkristallen gevonden op het marmer van het mausoleum van Prins Willem I van Oranje. Na veel onderzoek werd in 1977 begonnen met de restauratie. Toen bleek dat het mausoleum niet van massief marmer was, maar dat het inwendige uit baksteen was gemaakt en dat voor de cement water (toen brak water) uit de gracht en zand en schelpen uit de duinen was gebruikt. Het marmer ging afschilferen en is ontzout. In het voorjaar van 2001 is de restauratie afgerond.
In 2006 is de kerk voor twee jaar gesloten. Een algehele restauratie blijkt hoogstnoodzakelijk.
Op 8 september 2006 heeft prinses Margriet een nieuw gebrandschilderd raam onthuld in de Nieuwe kerk. Het raam is gemaakt door de glaskunstenars Annemiek Punt te Ootmarsum. Het raam is in abstracte vormen gemaakt.
In de Nieuwe Kerk in Delft is woensdagmorgen 8 mei 2013 tijdens een bijeenkomst het startsein gegeven voor de renovatie en uitbreiding van het gebouw. De Nieuwe Kerk is en blijft in de eerste plaats een kerk, zei drs. A. C. Valkenburg, voorzitter van het college van rentmeesters van de hervormde gemeente.
De koninklijke grafkelder in de Nieuwe Kerk wordt opnieuw ingericht. De crypte is bijna vol en door herinrichting kan er extra ruimte worden gemaakt in de kelder. De werkzaamheden beginnen komende woensdag 6 mei 2013, gelijk met de start van de algehele restauratie van de kerk. Volgens een verklaring van de Rijksvoorlichtingsdienst is het efficiënt om de herinrichting en de restauratie te laten samenvallen.
In 2016 is de restauratie vertraagd. De restauratie is "groot en complex". "Groot, omdat we naast de restauratie van de kerk tegelijkertijd het gebouw herinrichten en ondergronds uitbreiden met vergader- en facilitaire ruimten. Het is complex vanwege de vele betrokken instanties, maar ook door de technische uitdaging van ondergronds bouwen."
Helaas wordt de kerk nu opnieuw bedreigd: ons nationale monument dreigt na een ingrijpende verbouwing een festiviteitenhal te worden voor zo’n 600 bezoekers: de kerkbanken verdwijnen, zo ook de kroonluchters. In en buiten de kerk zullen ruim 2000 skeletten van onze voorouders, jong en oud, arm en rijk, geruimd worden. Vrijwel alle stoffelijke resten zullen in een massagraf verdwijnen.
Eind oktober 2017 opende de burgemeester de gerestaureerde kerk en hiermee kwam een einde aan een 4,5 jarig verbouwings-traject.
Een nieuwe tentoonstelling leidt de bezoekers langs de bezienswaardigheden en men kan gebruik maken van aanraakschermen. Op de achtergrond klinkt dan het Bätz-orgel uit 1839 en er zijn losse stoelen ipv kerkbanken.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Bouman, mr A.: orgels in Nederland (1943)65 foto 43*; uitgave Allert de Lange, Amsterdam 1943
Brouwer: Sleutelstad-Orgelstad 28 31
Gierveld: het ned huisorgel in de 17e en 18e eeuw 91
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)78 205
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 20, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Hess: het orgel St Janskerk Gouda 4
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 45 46 47 50 147*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kruijs, M. H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)26 162, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 10, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tijdschriften en andere uitgaves
150 jaar Adema Orgelbouw sinds 1855 (2006)61
250 jaar orgelmaker vermeulen 97
75 jaar Flentrop Orgelbouw 38 63
brochure Nieuwe Kerk Delft 2003
brochure* (vo*) 3
brochure-Oost Gebr. Bätz 19*
contactbrief voor kerkenverzamelaars 18(1987)18, 36(1996)35, 39(1998)32, 45(2001)29, 46(2001)31, 55(2006)32, 56(2006)35, 122(2018)13, 123(2018)11
de Mixtuur 12(1973)233, 25(1978)570, 32-33(1980)80, 34(1981)122 128, 53(1986)144, 54(1986)188 189, 78(1994)922
de Orgelvriend 6(1975)10-11*, 3(1976)20, 1(1979)27, 5(1983)4-5*, 7(1983)24, 12(1985)35*, 1(1986)23
de orgelmakers Witte (1978)5 16 foto 15* 18 19 22; Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum
delft: Nieuwe kerk (vele foto's)
het Orgel 6(1954)86, 7(1954)104, 12(1955)163, 3(1959)69, 10(1959)220, 2(1974)80, 4(1975)140, 1(1976)9 22-29***, 4(1976)132-133, 11(1977)342, 5(1978)177

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Nieuwe kerk Delft -

Orgelhistorie

b:
- het orgel werd door brand in 1536 zwaar beschadigd
r: Hendrik Niehoff, 's Hertogenbosch 1548
b: Adriaan Pietersz 1455
r: Swiss 1469
r: van Antwerpen 1479
r: J. van Swanenburg 1501
r: Johan Morlet III 1632/33; nieuwe springlade voor het Bovenwerk en een nieuwe sleeplade voor het Rugwerk
(b: 1635); M III vp: Hw blokw-Rw 11-Bov 10-Ped 1)
r:
r: Jacob van Hagerbeer 1659
- onderhoud Johannes Duyschot 1694
r: Johannes Duyschot 1708; nieuwe Vox Humana
- onderhoud Johannes Assendelft 1766
- het orgel is in 1838 verkocht
o: OUDEWATER Ned Hervormde kerk Wander Beekes, Utrecht 1838; door zijn overlijden is hiervan niets gekomen, Kam & van der Meulen te Rotterdam werden belast met de voortzetting van Beekes' werk; zij namen slechts de oude Vox Humana en een pedaaltongwerk over
b: Jonathan Bätz & Co., Utrecht 1839/40, frontontwerp van Tilleman Francois Suys; M III vp: Hw 13-Rw 11-Bov 9-Ped 10
contract getekend in 1837
het orgel is op 10 januari 1840 in gebruik genomen
r: 1921; windmachine geplaatst
r: Fa. van Leeuwen, Leiderdorp 1948
- in 1950 zijn bij de restauratie van de kerktoren de oorspronkelijke 7 spaanbalgen verwijderd en vervangen door een nieuwe balg op het orgelbalkon.
r: Fa. J.C. Sanders & Co, Utrecht 1955/59
r: Fa. Flentrop, Zaandam 1960/61
r: Flentrop Orgelbouw 1974/75 in samenwerking met Fa. Gebrs. Vermeulen, Weert; vooral ten aanzien van de restauratie van de windladen, intonatie zorgvuldig herzien, grote magazijnbalg, gedeeltelijk onder de rechter pedaaltoren en gedeeltelijk buiten de kas; M III vp: Hw 14-Rw 12-Bov 11-Ped 11
adviseurs dr M.A. Vente en Jan J. van der Berg
ingebruikname orgel op 20 maart 1975 met een bespeling door Jan J. van den Berg
r: Jacob van der Veer & Zn., Dordrecht 1983; uitbreiding Pedaal: Bazuin 32 + Quintbas 12; M III vp: Hw 13-Rw 10-Bov 10-Ped 11
orgel in gebruik genomen op 30 november 1983 door organist Jan J. van den Berg
r: Jacob H. van der Veer, Dordrecht en Roland Killinger, Freiburg Beihingen (Dld.); Bazuin 32 en Quint 10 2/3 achter het bestaande werk op aparte laden tegen de torenmuur
Ingebruikneming orgel op 30 november 1985
het orgel krijgt zijn originele kleur terug: rosélila met witte lijsten (bericht december 2013)
r: Fa. Pels & Van Leeuwen, 's-Hertogenbosch 2017; de uitbreiding met een Bazuin 32` in 1985 is weer ongedaan gemaakt
Adviseur Aart Bergwerff
Het gerestaureerde orgel werd op 17 november 2017 ingespeeld door de titularis Bas de Vroome en adviseur Aart Bergwerff.

Dispositie

vóór 1838 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdklavier C-c3 kort klavier
Prestant 8, Quintadena 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Openfluit 4, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Quintfluit 1 1/2, Sexquialter discant, Trompet 8. Vox-Humana 8
Rugwerk F-c3
Prestant 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Fluit 4, Superoctaaf 2, Fluitje 1, Sexquialter, Mixtuur, Scherp, Dulciaan 8
Middenklavier C-c3 kory klavier
Bourdon 16, Octaaf 8, Mixtuur V-IX 4, Scherp III-V 4
Pedaal
Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Prestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet, Mixtuur, Fagot 16, Trompet 8, Trompet 4
Rugpositief
Prestant 16, Prestant 8, V iola 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur, Trompet 8, Dulciaan 8
Bovenmanuaal
Prestant 8, Viola di Gamba 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Salicionaal 4, Open Fluit 4, Fluit 2, Trompet 8, Vox humana 8
Pedaal
Prestant 16, Subbas 16, Octaaf 8, Fluit 8, Quint 6, Octaaf 4, Bazuin 16, Trombone 8, Trompet 4, Cinck 2
Koppelingen
Afsluitingen, Ventiel, Tremulant
 
1961:
Hoofdwerk (II)
Prestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-VIII, Cornet V, Scherp III-IV, Fagot 16, Trompet 8, Trompet 4
Rugwerk (I)
Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-VI, Sexquialter II, Trompet 8, Dulciaan 8, Tremulant
Bovenwerk (III)
Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Viola di Gamba 8, Salicionaal 4, Open Fluit 4, Woudfluit 2, Scherp III, Trompet 8, Vox humana 8, Tremulant
Pedaal
Prestant 16, Subbas 16, Octaafbas 8, Fluitbas 8, Roerquint 6, Octaaf 4, Ruispijp V, Bazuin 16, Trombone 8, Trompet 4, Cinq 2
Koppelingen: Hoofdwerk-Rugwerk, Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk
 
1975:
Hoofdwerk (II) C-f3
Prestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8, Roorfluit 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet V discant, Mixtuur III-IV-VI-VIII 2, Scherp VI 1 1/3, Fagot 16, Trompet 8, Trompet 4
Rugwerk (I) C-f3
Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Roorfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet IV discant, Sexquialter II vanaf cº, Mixtuur III-VI 2, Trompet 8, Dulciaan 8, Tremulant
Bovenwerk (III) C-f3
Viola di Gamba 8, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Openfluit 4, Salicionaal 4, Woudfluit 2, Trompet 8, Vox humana 8, Tremulant
Op aanvullingslade (1975)
Roerquint 3, Flageolet 1
Pedaal C-d1
Prestant 16, Subbas 16, Octaaf 8, Fluitbas 8, Roerquint 6, Octaaf 4, Ruispijp V, Bazuin 16, Trombone 8, Trompet 4, Cinq 2
Koppelingen: Hoofdwerk-Rugwerk, Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Rugwerk (1975, door middel van een trede)
 
 
1985:
uitbreiding Pedaal met:
Quint 10 2/3 en Bazuin 32

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42