Hervormde Nieuwe kerk
Nieuwe bestemming
Foto: Hans Vreeman
Spui 175
centrum
's-Gravenhage (Den Haag)
Gemeente 's-Gravenhage
Zuid-Holland

(Kerk)gebouw

De Nieuwe kerk werd in 1649 gesticht door de Heren van de Societeit.
Kerk gebouwd in 1649/56 naar ontwerp van de architecten Pieter Noorwits (overleden op 11 februari 1669) en Barthold van Basen (1649-1656) (Noorwits of Noorwittius is een synoniem voor Pieter Arentsz. van 's-Gravensande, een broer van Arent Arentsz.). De stijl is een overgang van de Renaissance naar het Hollandse Classicisme. Centraalbouw. De plattegrond bestaat uit twee kruisvormige kerken tegen elkaar, waardoor een typisch barokke, beweeglijke omtreklijn ontstaan.
Op de hoeken van de middenruimte staan zware overhoekse steunberen, bekroond door grote vazen, Onder de kapconstructie is een houten gewelf gemaakt, bestaande uit versierde ribben, de spanten zijn boven het gewelf van trekbalken voorzien. Verder ondersteunt de dakconstrunctie een houten toren met een hoogte van 23 meter boven de nok van het dak en een gewicht van 40 ton.
In de toren twee klokken, in 1656 gegoten door Coenraet Wegewaert.
Binnen is sprake van een open dakstoel, één ongedeelte ruimte van 31,40 x 17,50 m. met daaromheen een zestal absiden, houten kap. Grote ruimte rondom de preekstoel ingericht voor de protestantse eredienst. Aan de lange zijden van de rechthoek bevinden zich twee absiden met een ingangspartij ertussen.
De eerste steen werd gelegd op 23 augustus 1649 door Rienier Pauw, voorzitter in den Hoogen Raede van Holland, Zeeland en Vriesland (Societeyt). Op 18 oktober 1651 was het hoogste punt van de kap bereikt.
De kerk is op 2 mei 1656 officieel in gebruik genomen. Eerste predikatie op 3 mei 1656.
De kerk heeft fraai 17e-eeuws meubilair. In het barokke hoogaltaar bevindt zich een schilderstuk van de Haagse schilder Matthias Terwesten. voorstellende de Verheerlijking van Christus op de berk Thabor.
De preekstoel, decommuniebank, de marmeren doopvont en wijwaterbekken bij de ingangen zijn vervaardigd door Marots leerling Jan Baptist Xavery.
Rond 1800 confisqueerde Napoleon de kerktoren. De toren kon dienst doen als uitkijkpost.
Kerkbrand in het najaar van 1917.
In 1967 werd er de laatste hervormde kerkdienst gehouden. De kerk werd een cultureel centrum en er werden zang- en muziekuitvoeringen gehouden, maar ook vergaderingen en conferenties. De kerk werd ook verhuurd aan het Residentie Orkest. De kerk werd geëxploiteerd door het Congrescentrum.
Restauratie van het gebouw van 1970 tot 1976.
De gemeente Den Haag probeerde in 2000 de toren weer terug te geven aan de kerk.
Op 27 mei 2012 is er weer een kerkdienst in de kerk gehouden. Vanaf die datum is de Nieuwe kerk het onderkomen van de Internationale Redeemer Church.
Vanaf medio 2013 houdt de Afrikaanse kerkplanter Chris Taylor in de Nieuwe kerk zijn kerkdiensten.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 59 afb III-15*, uitgave Spruyt, van Mantgem & de Does, Leiden 1964
Brouwer: orgelluiken in ned 24 34 35 37 65
Brouwer: sleutelstad-orgelstad 41 42 67
Gierveld, dr Arend Jan: het ned. huisorgel in de 17e en 18e eeuw 121; Vereniging voor Ned. Muziekgeschiedenis 1977
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)44 102
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 12
Hess 20
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 16 23 90*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kler, de: brochure engelse kerken den haag 15
Kluiver, drs J.H.: historische orgels in Zeeland II 50
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)56, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Luteijn, A.C.M.: de orgelpijp uit (1976)74*; Bosch & Keuning, Baarn
Oost/Wisgerhof; er staat een orgel 100
Tijdschriften en andere uitgaves
75 jaar Flentrop Orgelbouw 38 44 63 70*
contactbrief voor kerkenverzamelaars 27(1992)23, 44(2000)46, 68(2012)37, 70(2013)28, 126(2018)10
de Mixtuur 16(1975)321, 46(1984)653, 52(1986)63, 54(1986)164-189***** (+ 5 tekeningen), 58(1987)352 368 383, 59(1988)389 390, 60(1988)458, 79(1995)956, 80(1995)1028
de Orgelvriend 1(1977)4, 3(1977)25, 10(1977)3, 1(1978)1* 26, 2(1978)4-5
de orgelmaker Witte 65
het Orgel 12(1955)163, 4(1967)99* 103, 5(1976)172, 11(1977)344-349*
het Orgelblad IV(1961)37**, V(1962)71-73*
kerken . . . monumenten, uitgave Rijksdienst voor de Monumentenzorg december(1977)*, (1983)*
kerkepadgids (1978)bijl (1982)101*
monumentenzorg: historische orgels juni(1981)*
organist & eredienst 3(1978)47-50*
orgelkalender 2003 de Orgelvriend*

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Nieuwe kerk 's-Gravenhage -

Orgelhistorie

- Vanaf 1656 werd de gemeentezang geleid door een voorzanger
b: Johannes Duytschot (1645-1725), Amsterdam 1700/02; orgelkast gemaakt door de Haaghs timmerman Nicolaes Blotelingh, Johannes Sonnemans maakte het snij- en beeldhouwwerk van de kassen en de balustrade; de kunstschilder Theodorus van der Schuer maakte in 1702 de schilderijen op de binnenkant van de deuren van beide kassen en Anthony Dijckmans schilderde en verguldde de kassen en de balustrade
op 2 maart 1700 werd het orgel werd aan Duytschot
het orgel was in 1703 geheel klaar; M III ap: Hw 12-Rw 12-Bov 11
het orgel werd gekeurd door de organisten Dirck Scholl uit Delft, Casparus Cousijns van de Grote kerk en Quirinus van Blankenburg
orgel voor het eerst bespeeld op 12 december 1702 (waarschijnlijk maar een deel van het orgel, het orgel was pas medio 1703 gereed)
- onderhoud in 1725 naar Rudolph Garrels
r: Rudolph Garrels 1727/28
r: Rudolph Garrels 1736
- in 1741 werd het orgel van een boog van Bentheimer steen in de lambrisering voorzien door Jacob van Groedevelt
r: Rudolph Garrels 1742
r: Gerard Steevens 1750
- onderhoud Gerard Steevens van 1750 tot 1790
- vanaf 1790 onderhoud bij Joachim Reichner
r: Joachim Reichner 1793; nieuw pedaal; de schilderijen op de orgeldeuren werden gereinigd en opgehaald, frontpijpen opnieuw verguld en van tinfolie voorzien en de blaasbalgen gerepareerd
r: Joachim Reichner 1813, balgen hersteld
- vanaf 1813 onderhoud bij Johan Caspar Friedrichs
r: Johan Caspar Friedrichs 1817
r: Abraham Meere, Utrecht 1825; tongen vernieuwd
- vanaf 1825 onderhoud bij Abraham Meere
r: A. Wolfferts 1829, 1830
- onderhoud 1832 Gebr. L.J. en J. van Dam & Zn., Leeuwarden
- onderhoud 1835 Johan Caspar in der Mauer
r: Balthaser Jean Gabry, Gouda 1842
- onderhoud vanaf 1848 bij Gabry
r: Kam & van der Meulen, Rotterdam 1852
- de afbraak van het orgel begon op 5 november 1866
b: C.G.F. Witte (1802-1873) (Fa. Bätz & Co), Utrecht 1866/67, het ornamentwerk aan de kassen werd verguld door de Koninklijke Huis-, Rijtuig-, en Wapenschilder Wed. F. Galjaard en Zn.; in bestaande kas en pijpwerk van Duyschot, algehele ombouw; M III ap: Hw 12-Rugpos 9-Bov 7
het contract voor het pijpwerk werd op 28 april 1866 getekend
het orgel werd gekeurd door organist Willem Nicolaï en technisch opzichter E. Saraber. Het orgel werd op 31 oktober 1867 in gebruik genomen
r: Johann Frederik Witte, Utrecht 1899/90; schoonmaakbeurt en reparaties
- de brand in het najaar van 1919 had geen gevolgen voor het orgel
r: Flentrop Orgelbouw, Zaandam 1976/77; vrij Pedaal, reparatie lekke windladen en balgen, herstel mechaniek om de erg zware speelaard wat te verbeteren; M III vp: Hw 12-Rw 9-Bov 7-Ped 7
adviseur Klaas Bolt
het orgel is op 26 oktober 1977 weer in gebruik genomen met een bespeling door Klaas Bolt
r: Fa. Reil, Heerde 2018; ook zullen de barokke schilderingen op de orgelluiken worden opgeknapt. Tevens zal het grote scherm, dat om akoestische redenen voor het orgel is gehangen, beweegbaar worden gemaakt. zodat de orgelklank niet langer wordt beïnvloedt

Dispositie

1703:
Hoofdwerk
Praestant 16, Praestant 8, Holpyp 8, Octaav 4, Quintfluit 3, Super Octaaf 2, Gemshoorn 1 1/2, Mixtuur VI-VIII bas/discant, Scherp III-IV bas/discant, Cornet, Bazuin 16 bas/discant, Trompet 8 bas/discant, Tremulant
Rugpositief
Praestant 8, Holpyp 8, Quintadeena 8, Octaav 4, Holfluit 4, Super Octaaf 2, Flageolet 2, Sifflet 1, Sexquialtera II, Mixtuur IV-VI, Cornet discant, Vox humana 8, Tremulant
Boven Manuaal
Praestant 8, Baarpyp 8, Quintadeena 8, Octaav 4, Fluit 4, Octaav 2 , Fluit 2, Nasard 1 1/3, Cymbel 1, Sexquialtera II, Vox Humana 8, Tremulant
Pedaal
aangehangen
2 Coppelingen
6 Blaasbalgen, 3 Tremulanten
 
1774 (volgens Hess):
Manuaal
Praestant 16, Praestant 8, Holpyp 8, Octaav 4, Quintfluit 3, Super Octaav 2, Gemshoorn 1 1/2, Mixtuur bas/discant, Cornet, Scharp bas/discant, Bazuin 16 bas/discant, Trompet 8 bas/discant, Tremulant
Rugpositief
Praestant 8, Holpyp 8, Quintadeena 8, Octaav 4, Holfluit 4, Super Octaav 2, Flajeolet 2, Siflet 1, Sexquialtra, Mixtuur IV-VI, Cornet discant, Vox humana 8, Tremulant
Boven Manuaal
Praestant 8, Baarpyp 8, Quintadeena 8, Octaav 4, Fluit 4, Octaav 2, Fluit 2, Nazat 1 1/2, Cimbel 1, Sexquialtra, Vox Humana 8, Tremulant
Pedaal
aangehangen
2 Coppelingen. 3 Tremulanten
6 Blaasbalgen
 
1867 (Duytschot/Witte):
Hoofdmanuaal C-f3
Prestant 16, Prestant 8, Baarpijp 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-V, Cornet V, Trompet 16, Trompet 8, Tremulant
Rugpositief C-f3
Prestant 8, Holfluit 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Mixtuur III-IV, Cornet V, Trompet 8, Tremulant
Bovenmanuaal C-f3
Prestant 8, Roerfluit 8, Gamba 8, Octaaf 4, Fluit 4, Fluit 2, Clarinet 8, Tremulant
Pedaal C-d1
aangehangen
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Prestant 16, Prestant 8, Bourdon 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-V, Cornet V, Trompet 16, Trompet 8
Rugwerk
Prestant 8, Holfluit 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Cornet V, Mixtuur III-IV, Trompet 8
Bovenmanuaal
Prestant 8, Gamba 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Fluit 4, Fluit 2, Clarinet 8, Tremulant
Pedaal
Prestant 16, Octaaf 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trombone 8
Koppelingen
Afsluiting, Ventiel
 
1977 (Duytschot/Flentrop):
Hoofdwerk C-f3
Prestant 16, Prestant 8, Baarpijp 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet V discant, Mixtuur IV-V, Trompet 16, Trompet 8
Rugpositief C-f3
Prestant 8, Holfluit 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Cornet V discant, Mixtuur III-IV, Trompet 8, Tremulant
Bovenwerk C-f3
Prestant 8, Roerfluit 8, Gamba 8, Octaaf 4, Fluit 4, Fluit 2, Clarinet 8, Tremulant
Pedaal C-f1
Subbas 16, Octaafbas 8, Violon 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trombone 8, Trompet 4
Koppels: Hw-Rw, Hw-Bw, Ped-Hw, Ped-Rw
Winddruk van Hoofd-, Bovenwerk en Pedaal 94 mm. gevoed vanuit een gemeenschappelijke magazijnbalg achter het orgel
Rugwerk 88 mm. gevoed vanuit een extra reguleerbalg onder in de rugwerkkas
Toonhoogte a1 = 440 Hz.
Foto: Hans Vreeman

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-09-13 10:31:45