Hervormde kerk - Hooglandse of St Pancraskerk

In gebruik

(Kerk)gebouw

De bisschop van Utrecht gaf op 20 december 1314 toestemming een houten éénbeukig kapel te bouwen tussen Leiden en Leiderdorp op het Hogeland, gewijd aan Sint Pancras.

De kapel is gebouwd in 1315.

Op 11 september 1315 is de kapel ingewijd.

De kapel werd spoedig vervangen door een stenen dorpskerk met een rieten dak.

De toren is uit 1350.

Nadat de kerk in 1366 was verheven tot kapittelkerk werd begonnen met de nieuwbouw van een gotische kruisbasiliek op dezelfde plaats. Het schip van de kerk is nooit voltooid, waardoor de kerk met zijn schitterende hoge koor en de transepten (± 1500), het vreemd afgeknotte schip en het onvolgroeide torentje een opmerkelijke aanblik biedt. Hoogte transept 65,70 meter, hoge spitsboogvensters. Het was de bedoeling te gehele kerk te overwelven met luchtbogen, maar dat werd niet uitgevoerd. Alleen de zijbeuken en de kooromgang hebben stenen gewelven gekregen.

Aan de bouw van een gotische kerk is van 1380 tot 1535 gewerkt. In 1540 moest de nieuwbouw wegens geldgebrek worden gestopt.

Het onderste deel van de toren is uit de beginperiode van de kerk. De houten bovenbouw met het klokkenhuis is uit de 17e eeuw (1622).

Preekstoel met boogpanelen en doophek uit 1632.

In het koor oude grafstenen en een praalgraf van Justinus van Nassau zoon van Willem van Oranje.

De beeldenstorm uit 1566 en 1574 bracht schade aan de kerk.

Kerk vanaf 1574 in hervormde handen.

Gemeentezang-begeleiding werd vanaf 1637 toegestaan.

Rond de kerk werden in de 17e eeuw de karakteristieke kerkhuizen gebouwd. Dit werd mogelijk omdat de graven op de kerkhoven rondom de Leidse kerken tussen 1586 en 1666 werden geruimd.

Kerk in 1807 door de ontploffing van een kruitschip zodanig beschadigd, dat men overweeg haar af te breken. Zo ver kwam het niet en in 1840 was het herstel van de kerk gereed.

De hoge beuk van koor en dwarsschip werden in de 19e eeuw van houten stergewelven voorzien. Sinds het midden van de 19e eeuw heeft de kerk diverse restauraties ondergaan.

De 19e eeuwse monumentenzorgers hadden weinig op met de kerkhuisjes, blijkt onder meer uit een advies aan de minister van de Rijksadviseurs architect Pierre Cuypers en topambtenaar Victor de Stuers. Dit heeft geleid tot de sloop van een aantal huisjes.

Kerkrestauratie schip van 1971 tot 1976.

Het orgel biedt met zijn luiken, torentjes, snijwerk en bladgoud een fraaie aanblik, doch in feite met bescheiden afmetingen.

Door ingrijpende veranderingen als gevolg van het Samen-op-weg gaan - er zijn twee hervormde en twee gereformeerde wijkgemeenten samengevoegd - wordt nu deze kerk als PKN-kerk gebruikt.

Het is nu 700 jaar geleden dat de kerk werd ingewijd.

De architect Piet van der Sterre is bekend geworden door de vele restauraties van kerken. Niet alleen in de omgeving van Leiden maar ook elders in het land. In Leiden is zijn naam verbonden aan de restauratie van de Hooglandse Kerk.