Hervormde kerk
In gebruik
Foto: Anton van Daal
Kerkstraat 31
Zwartsluis
Gemeente Zwartewaterland
Overijssel

(Kerk)gebouw

Reeds in 1511 stond hier een kapel die in 1512 tijdens het beleg van Steenwijk werd verbrand.
De kapel werd in 1581 afgebroken en het bouwmateriaal werd gebruikt voor de versterking van de fortresse.
Omstreeks 1604 had herbouw plaats, waarbij gebruik werd gemaakt van de resten van de muren van de afgebrande kapel.
In 1649 werd het gebouw vergroot met een tweede beuk aan de noordkant en in 1743 nogmaals vergroot door het verlengen van beide beuken in oostwaartse richting. Na ingrijpende verbouwingen in 1743 en 1860 kreeg het kerkgebouw zijn huidige vorm. In 1865 werd de kerk verbouwd waarbij de pilaren tussen de beuken werden weggebroken en de twee tonvormige gewelven werden vervangen door één groot gestucadoord gewelf met stucwerk versieringen.
Een al in 1641 op het dak aanwezig torentje maakte in 1834 plaats voor de toren aan de zuidgevel.
Rijk versierde preekstoel gemaakt in 1683 vermoedelijk door houtsnijder Hermannus van Arnhem.
Een in "trompe l'oeil" op hout geschilderde draperie boven het orgel.
De oude toren met grote dakruiter werd in 1930 wegens bouwvalligheid gesloopt en in 1932 vervangen door de huidige toren aan de zuidwestkant van het kerkgebouw.
De eerste steen werd op 11 augustus 1932 gelegd.
Kerk in 2007 gerestaureerd.
Deze PKN-kerk is op zaterdag 15 december 2007 weer officieel in gebruik genomen.
In de toren hangen een tweetal luidklokken. De kleine klok is gegoten door Henrick Wegewart in 1606 en draagt het opschrift: HENRICK WEGEWART HEFT MY GEGOOTEN INDER STADT CAMPEN ANNO 1606
De grote klok is oorspronkelijk gegoten door Adriaen Steijlaert in 1566 als één van de 13 speelklokken die hij samen met zijn oudoom Jacob Waghevens maakte voor de toren van de Oude Kerk in Amsterdam. In 1617 werden de speelklokken overgebracht naar de toren van de Zuiderkerk in Amsterdam waar ze al weer spoedig werden vervangen door nieuwe. Waarschijnlijk is de klok toen in Zwartsluis terecht gekomen. Het opschrift luidt:
PEETER BEN IC GHEGOTEN VAN ADRIAEN STEIILAERT TOT MECHELEN LOEFT GODT VVIT RECHTER MINNEN INT IAER MDLXVI
De klok is voorzien van de volgende versierselen: het koggeschip, Sint Pieter, het wapen van Amsterdam en Maria met het kind Jezus.
In 1943 werden beide klokken geroofd door de Duitse bezetters. De kleine klok keerde onbeschadigd terug maar de grote was dusdanig beschadigd dat hij in 1946 opnieuw is gegoten door Jacobus van Bergen te Midwolda.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)132
Hess 56
Knock, Nicolaes Arnoldi: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)50
Knock, Nicolaes Arnoldi: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)55,
Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 37, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 59(2008)23
de Mixtuur 13(1974)245 252, 39(1982)341
de Orgelvriend 11(1974)22*
het Orgel 11(1974)366, 12(1977)389-394 (7 foto's)*

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Zwartsluis -

Orgelhistorie

b: Rudolf Knol, Hasselt (Norden) 1793/96; met oud materiaal, het orgel was oorspronkelijk een kabinetorgel, het schijn-rugpositief is gebleven, de achterwand van kruislings op elkaar bevestigde latten is aan de binnenzijde bekleed met getaand zeildoek, als dak fungeert een fraai schelpvormige luifel als klankbord; M I ap: Man 13
keuringsdatum 13 december 1796, keuring door Berghuis, organist te Kampen
het orgel is op zaterdag 18 februari 1797 in gebruik genomen
- onderhoud J.C. Scheuer te Zwolle
- onderhoud J.H. Proper te Kampen
r: N.A. Lohman & Zn., Zutphen 1822; reparatie; M I ap: Man 13
r: J.H. Proper, Kampen 1897; het front werd vergroot en de dispositie gewijzigd: uitbreiding met een Bourdon 16, de Cimbel werd daartoe verwijderd, de pijpen kregen een plaats achter twee toegevoegde platte torens aan beide zijden van het orgel, deze torens werden voorzien van imitatiepijpen van hout
r: Fa. Valckx & van Kouteren, Rotterdam 1936; Trompet 8 verwijderd en vervangen door een Hobo 8, Prestant 8 gecompleteerd met 7 zinken pijpen, Bourdon 16 op pneumatische wijze getransmitteerd tot Subbas 16 op het pedaal, oorspronkelijke toonhoogte (een halve toon hoger) verlaagd, veel expressions en kernsteken, de die oorspronkelijke balgen werden vervangen door een magazijnbalg met Meidingerventilator
r: Fa. Leeflang/Keijzer, Apeldoorn 1974; orgel zoveel mogelijk in oorspronkelijke toestand teruggebracht, de toegevoegde zijtorens verdwenen, originele beschildering gerekonstrueerd, 2 nieuwe spaanbalgen in een stoel, het pijpwerk werd teruggeschoven zodat de oorspronkelijke toonhoogte kon worden gerekonstrueerd, er werd een pedaalregister toegevoegd; M I vp: Man 12-Ped 1
- de opdracht is ontvangen in 1973
adviseur dr M.A. Vente te Utrecht in overleg met de Rijksorgeladviseur
heringebruikname orgel op 7 november 1974 met een bespeling door Gert Oost
r: Fa. Mense Ruiter Orgelbouw, Zuidwolde 2007; M II vp: Man 12-Ped 1
het orgel is een gemeentelijk monument

Dispositie

1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock, dispositie vorig orgel):
Manuaal
Bourdon 16 bas, Praestant 8, Holpyp 8, Quintadeen 8, Praestant 4 bas, Fluit 4, Gemshoorn 4 discant, Quint 3, Octaaf 2, Nagthoorn 1, Sexquialter, Mixtuur, Voxhumana 8, Tremulant
Pedaal
aangehangen
3 Blaasbalgen
 
1797 (volgens dispositieverzameling Broekhuizen, dispositie vorig orgel)):
Manuaal
Bourdon 16 discant, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Praestant 4 bas, Fluit 4, Gemshoorn 4 discant, Quint 3, Octaaf 2, Nagthoorn 1, Sexquialter II, Mixtuur, Voxhumana 8, Tremulant
Pedaal
aangehangen
3 Blaasbalgen, Afsluiting, Ventil
voorzien van een lambrizering op 't oxaal, alsof een Rugpositief voorzien was
 
1796 (Knol):
Manuaal C-f3
Bourdon 16 discant, Prestant 8 bas/discant (C-Fis in Holpijp), Holpijp 8 bas/discant, Fiool de Gamba 8 discant, Prestant 4, Fluit 4 bas/discant, Octaaf 2 bas/discant, Cimbel III bas/discant, Mixtuur IV-V bas/discant, Ruispijp II bas, Sexquialter II-III bas/discant, Trompet 8 bas/discant, Tramblant
Pedaal C-d1
aangehangen
Pedaalkoppel
Windlossing, Ventiel
Registerdeling tussen besº en bº
 
1974 (Knol/Leeflang):
Manuaal C-f3
Bourdon 16 discant, Prestant 8 bas/discant, Holpijp 8 bas/discant, Fiool de Gamba 8 discant, Prestant 4, Fluit 4 bas/discant, Octaaf 2 bas/discant, Sexquialter II-III bas/discant, Mixtuur IV-V bas/discant, Ruischpijp II bas, Cimbel III-IV bas/discant, Trompet 8 bas/discant, Trambland
Pedaal C-d1
Subbas 16
Pedaalkoppel
Ventiel
Twee spaanbalgen
Winddruk 90 mm. Toonhoogte a1 = 460 (een halve toon boven normaal)
 
2007 (Knol/Ruiter):
Manuaal C-f3
Bourdon 16 discant, Prestant 8 bas/discant, Holpijp 8 bas/discant, Fiool de Gambe 8 discant, Prestant 4, Fluit 4 bas/discant, Octaaf 2 bas/discant, Sexquialter II-III bas/discant, Mixtuur IV-V 2 bas/discant, Ruischpijp II 1 bas, Cimbel III-IV 1? bas/discant, Trompet 8 bas/discant, Trambland
Pedaal C-d1
Subbas 16
Pedaalkoppeling
Ventiel
Toonhoogte: a1 = 460 Hz. Twee spaanbalgen. Winddruk: 90 mm. WK.
Mechanische sleepladen

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-13 17:06:11