Hervormde Grote Sint Laurenskerk
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Koorstraat 44
Alkmaar
Gemeente Alkmaar
Noord-Holland
Alkmaar
Gemeente Alkmaar
Noord-Holland
(Kerk)gebouw
| Reeds in 860 werd een Katholieke kerk gesticht. | |
| Instorting toren in 1468. De kerk werd gesloopt. | |
| Monumentale kruisbasiliek in laat-gotische stijl van 1470 tot 1520 gebouwd voor de familie Keldermans. Meest noordelijke voorbeeld van Brabantse gotiek. | |
| Exterieur grotendeels bekleed met natuursteen, het dak gedekt met leien. Het plafond is rijk beschilderd, Het Laatste Oordeel is geschilderd door Jacob Cornelisz van Oostsanen (rond 1475-1533). | |
| Hoofdalkaar met een drieluik van schilder Maerten van Heemskerk gemaakt in de jaren 1538-1542. | |
| Op de kruising kleine houten klokketoren, met lood bekleed, waarin slagklok uit 1525 en carillon van Melchior de Haze uit 1687-1688. | |
| Aan de zuidzijde een zuilenportiek waarboven de librije en de sacristie. Sacristie met beschilderd houten tongewelf. | |
| Schip en transept van de kerk met houten tongewelf: zijbeuken, kapellen en kooromgang met stenen stergewelven. | |
| Zeer belangrijke kerkinventaris uit de 16e en 17e eeuw, deels uit Katholieke, deels uit Hervormde tijd, o.a. koorhek en koorbanken. | |
| Vroeg gildebord uit 1581 en vroeg doophek uit 1605. Preekstoel met bijzondere decoratie uit 1665. Diverse tekstborden, o.a. 1605, kolombanken uit 1650-1655, koperen kronen en kroontjes voor kaarsen. | |
| Opmerkelijke koperen grafplaat uit 1546. | |
| Sinds de reformatie in 1573 werd de kerk het centrum van de protestantse eredienst. Beide religies hebben veel sporen nagelaten. | |
| In 1690 werd de muur achter het orgel geschilderd in een blauwe ondergrond met vergulde sterren. | |
| In 1693 werden de muren bekleed met hout, waarop in de loop van het jaar een allegorische voorstelling wordt geschilderd. | |
| In 1880 zijn de gewelven verwijderd. | |
| Bij de restauratie in 1885 verdween het houten plafond uit het noordertransept. | |
| In 1895 werkzaamheden aan de muren. | |
| In september 1915 kwam een deel van het plafond in de consisstoriekamer naar beneden, het bleek dat de toren in slechte staat was. | |
| Als architect werd Wolter te Riele Gzn. te Deventer aangesteld. Op 5 juni 1919 kiest de kerkvoogdij voor een plan voor een gewelf met schoorbogen. | |
| Op 16 februari 1921 was de aanbesteding voor de hulptoren om de toren te ondersteunen. Architect H. van der Kloot Meyburg heeft beide restauraties uitgevoerd. | |
| Kerkrestauratie van 1923 tot 1927. | |
| In de Tweede Wereldoorlog bivakkeren vluchtelingen uit Amersfoort en omgeving enige tijd in de Grote Kerk, de kerk raakt dientengevolge ernstig vervuild. | |
| De restauratie van de kerk is in 1989 beginnen. Het bleek nodig toen werd geconstateerd dat de bonte knaagkever danig huis had gehouden. | |
| De houten planken van het plafond - in 1885 uit het noordertransept verwijderd - werden teruggevonden in het Rijksmuseum van Amsterdam. Op dit plafond stonden schilderingen van de doek van Veronica, Maria met de zeven zwaarden en het wapen van Sint Joris. In 2000 is nog niet bekend wat er met de gevonden panelen gaat gebeuren. | |
| De Stichting Beheer Grote Kerk Alkmaar heeft de kerk overgenomen van de kerkvoogdij en zorgt nu voor de exploitatie van het gebouw. | |
| In 1991 is begonnen met de tweede fase van de restauratie. H.M. de Koningin heeft de kerk op 24 september 1996 geopend. Hoogtepunt was de manifestatie "Maerten in Cyberspace", de digitale terugkeer van het altaarstuk. Via internet werd het altaardrieluik van het vroegere hoofdaltaar vanuit de Dom te Linköping in Alkmaar gecopieerd. | |
| Bij toeval vond in 1999 een tweetal restaurateurs de planken van het kerkgewelf terug in een van de depots van het Rijksmuseum. | |
| De gewelfschildering gemaakt door Jacob Cornelisz. van Oostsanen zijn gerestaureerd in 2010/11. Aan de slotwerkzaamheden was februari en maart 2010 in het Stedelijk Museum van Alkmaar een tentoonstelling gewijd. Op 8 oktober 2011 heeft de koningin het gerestaureerde schilderij Het Laatste Oordeel, geschilderd door Jacob Cornelisz van Oostsanen, onthuld. | |
| PKN-kerk. | |
| De kerk is niet meer in gebruik voor kerkdiensten. De kerk is ondergebracht bij theater De Vest. Dat betekent dat de kerk vaker opengesteld is en dat geen entree meer wordt geheven. Er zijn regelmatig tentoonstellingen. | |
| In 2018 bestond de Grote Kerk in Alkmaar 500 jaar. | |
| Het Van Covelens-koororgel hangt in de noordelijke kooromgang naar het westen. |
Bronvermelding van het (kerk)gebouw
| Boeken | |
| Geen informatie aanwezig | |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| Geen informatie aanwezig | |
Koororgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote Sint Laurenskerk | Alkmaar | - 1641 |
Orgelhistorie
| b: |
mr Claes, Haarlem; M I: Man 6 - het orgel werd aan de zuidzijde geplaatst boven de hoofdingang |
| r: | Jan Jacobsz, Utrecht 1625 |
| o: |
pijpwerk naar nieuw hoofdorgel (westwand) Levyn Eeckmans, Amsterdam 1641 - de kas bleef hangen tot 1690 en is daarna verdwenen |
Dispositie
| ?? | |
| Manuaal | |
| Prestant 6, Holfluit 6, Octav 3, Syfflet, Gemshoorn 1, Mixtuur | |
| Springladen |
Geen
foto
beschikbaar
Bronvermelding van het koororgel
| Boeken | |
| Brouwer: orgelluiken in ned 49 53* 71 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| de Mixtuur 32/33(1980)95 |
Koororgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote Sint Laurenskerk | Alkmaar | 1511 - |
Orgelhistorie
| b: |
Jan van Covelen, (Hans van Koblenz), Amsterdam 1511, gotische kas; M I ap: Man 7 het orgel werd in mei 1511 in gebruik gesteld |
| o: |
ALKMAAR Kapel Onze Lieve Vrouw in de Grote of St Laurenskerk 1542 - Deze kapel werd in 1572 de Hervormde Kapelkerk |
| r: | Eekman 1631; orgel omgebouwd |
| r: | Claes Willemsz, Haarlem 1555; toevoeging van een Borstwerk; M II vp: Hw 8-Onderw 4-Ped 1 |
| o/r: | J.G. van Hagerbeer 1655 op een nieuwe galerij boven de westingang van de Grote kerk. Het orgel werd verbouwd |
| r: | Jan Jacobsz, Utrecht 1625; Thoussein vervangen door een Fluit 3 ??, (in het bestek werd oorspronkelijk een Octaeff 3 genoemd) |
| r: | Jacobus Galtus van Hagerbeer, Amsterdam 1651; reparatie, frontprestant toegevoegd |
| r: |
Johannus Duyschot, Amsterdam 1703/04; reparatie, uitbreiding Pedaal met twee onbrekende semitonen cis en gis, vernieuwing orgelluiken, uitbreiding orgelgalerij in oostelijke richting, de deuren worden vernieuwd eindkeuring door o.a. Cornelis van Herk, organist Kapelkerk |
| r: | Johannus Duyschot, Amsterdam 1707; werkzaamheden |
| r: |
F.C. Schnitger 1725; hij bouwde een vrijwel nieuw orgel, gebruikmakend van veel materiaal uit het oude. orgel - Bij een grote kerkbrand op 21 augustus 1760 ging het orgel geheel verloren |
| r: | Pieter Müller, Amsterdam 1779, wijziging stemming in richting gelijkzwevende stemming |
| r: | Michaël Kärnlein, organist der kerk 1781; herstel manuaaltrompet |
| r: |
C.F.A. Naber, Deventer 1854; orgel weer speelbaar gemaakt - Offerte voor herstel uit ± 1875 van Velderman, tot uitvoering werd niet overgegaan |
| r: |
L. Ypma, Alkmaar 1894 - Offerte op 22 november 1893 op verzoek van de kerkvoogdij, uiterlijke oplevering op 1 augustus 1894; het contract wordt ondertekend |
| r: | Fa. L. Ypma, Alkmaar 1895; grote restauratie, pijpwerk van Pieter Assendelft, wijziging manuaalkoppel en vervanging bestaande balg door een rechtopgaande magazijnbalg, vernieuwing register- en speelmechaniek |
| r: |
Fa. L. Ypma, Alkmaar 1895; schoonmaak na werkzaamheden muren - vanaf 1923 werd het orgel niet meer gestemd - H.W. Flentrop te Zaandam komt op 17 augustus 1937 met een voorstel tot restauratie van het koororgel - dispositie kort voor de restauratie van 1939: M II vp: Hw 8-Pos 5-Ped 1 |
| r: |
H.W. Flentrop, Zaandam 1939; grote restauratie, windmachine geplaatst, windkanalen verwijd; M II ap: Hw 8-Borstw 5-Ped 1 Adviseur Cor Kee Het orgel kon de gemeentezang op 17 september 1939 bij de intrede van een nieuwe predikant al begeleiden Het orgel kwam op 6 oktober 1939 gereed - In het keuringsrapport van de NKO van 31 oktober 1939 werd de restauratie bevredigend genoemd - Gedeeltelijke demontage van het orgel in november 1941 - in mei 1942 werd bij de Fa. Flentrop een noodorgeltje gehuurd - Herplaatsing orgel eind 1942 tot mei 1943 door Flentrop te Zaandam |
| r: | Fa. Flentrop, Zaandam 1994 |
| r: |
Fa. Flentrop, Zaandam 1999/2000; restauratie na de toestand van 1651 Op 26 oktober 2000 vond de heringebruikname plaats |
Dispositie
| 1511 (volgens Havingha): | |
| Manuaal F G A-g2 a2 | |
| Prestant 6, Holpijp 6, Octav 3, Fluite 3, Gemshoorn 1 1/2, Mixtuur, Scherp | |
| 1545 (volgens Van Biezen): | |
| Manuaal F G A-g2 a2 | |
| Prestant 8 I-II, Holpijp 8, Octaaf 4, Openfluit 4, Sifflet 1 1/3, Mixtuur II-IV 2, Scherp III-IV 1, Trompet 8 | |
| Borstwerk F G A-g2 a2 | |
| Quintadeen 8, Fluit 2, Regaal 8 | |
| Pedaal F G A-c1 (excl. cisº gisº) | |
| Aangehangen aan Hoofdwerk, Trompet 8 | |
| 1555: | |
| Manuaal F G A-g2 a2 | |
| Prestant 6, Holpijp 6, Octav 3, Fluite 3, Gemshoorn 1 1/2, Mixtuur, Scherp, Trompet 6 | |
| Onderwerk F G A-g2 a2 | |
| Holpijp 6, Röhrfluit 3 (of Thoussein), Octav 1 1/2, Octav 1/2 discant | |
| Pedaal | |
| Trompet 6 (17 pijpen) | |
| Tremulant | |
| vóór 1939: | |
| Hoofdwerk | |
| Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Fluit 4, Gemshoorn 2, Mixtuur, Scherp, Trompet 8 | |
| Positief | |
| Holpijp 8, Roerfluit 4, Octaaf 2, Sifflet 1, Sesquialter II | |
| Pedaal | |
| Trompet 8 | |
| 1939 (Van Covelen/Flentrop): | |
| Hoofdwerk | |
| Doeff 6, Holfluijte 6, Coppeldoeff 3, Baertfluijte 3, Gemsenhoern 1 1/2, Micxtuijre, Scerp III-IV 1, Trompet 6 | |
| Borstwerk | |
| Holpijpe 6, Fluijte 3, Octaef 1 1/2, Schivelet 3/4, Sexquialter II discant | |
| Pedaal | |
| aangehangen | |
| Trompet 6 | |
| Manuaalkoppeling | |
| Stemming gelijkzwevend, Stemhoogte 870 trillingen van aisº van de Coppeldoeff 3 bij 15º C (een halve toon onder normaal), Winddruk 80 mm. | |
| 1939 (volgens Bouman): | |
| Hoofdwerk (II) F G A-g2 a2 | |
| Doeff 8 (Praestant), Holfluijte 8 (Roerfluit), Coppeldoeff 4 (Octaaf), Baertfluijte 4 (Baarpijp), Gemsenhoern 2 (Nachthoorn), Mixtuijre II-III-IV 2, Scerp III-IV 1, Trompet 8 | |
| Onderwerk - Borstwerk (I) F G A-g2 a2 | |
| Holpijpe 8, Fluijte 4, Octaaf 2, Schivelet 1, Sexquialter II discant | |
| Pedaal F G A-besº | |
| (met een klavier van C-c' aangehangen aan Hoofdwerk) | |
| Trompet 8 | |
| Manuaalkoppel | |
| Wintloosingh | |
| 1943 (Van Covelen/Flentrop): | |
| Hoofdwerk (II) F, G, A-g2 a2 | |
| Doeff 6, Holfluijte 6, Coppeldoeff 3, Baertfluijte 3, Gemsenhoern 1 1/2, Micxtuijre II-III-IV, Scerp III-IV, Trompet 6 | |
| Onderwerk (I) F, G, A-g2 a2 | |
| Holpijpe 6, Fluijte 3, Octaef 1 1/2, Schivelet 3/4, Sexquialter II discant | |
| Pedaal F, G, A-aisº ?? | |
| (met een klavier van C-c' aangehangen aan Hoofdwerk) | |
| Trompet 6 | |
| Manuaalkoppel als trede | |
| Wintloosingh | |
| De registerknoppen van Onderwerk en Doeff hebben een zijwaartse beweging, de overige zijn normale trekkers | |
| 1979 (volgens T. Brouwer): | |
| Hoofdwerk | |
| Doeff 8 (Prestant), Holfluijte 8 (Roerfluit), Coppeldoeff 4 (Octaaf), Baertfluijte 4, Gemsenhoern 2 (Nachthoorn), Mixtuijre II-III-IV 2, Scerp III-IV 1, Trompet 8 | |
| Borstwerk | |
| Holpijpe 8, Fluijte 4, Octaaf 2, Schivelet 1, Sexquialter II-III-IV 2 discant | |
| Pedaal | |
| Trompet 8 | |
| 2000 (Van Covelen/Flentrop): | |
| Hoofdwerk | |
| onderlade | |
| Doof 8 (vanaf d1 dubbelkorig), Koppeldoof 4 (vanaf hº II sterk, vanaf h1 III sterk, Mixtuur II-VI, Scherp III-VI, Trompet 8 | |
| bovenlade | |
| Holpijp 8, Openfluit 4, Sifflet 1 1/3 | |
| Borstwerk: | |
| Quintadeen 8, Fluit 4, Octaaf 2, Octaaf 1 (vanaf b1 dubbelkorig). | |
| Pedaal | |
| Trompet 8 Cis en Gis ontbreken | |
| Koppelingen: Manuaalkoppel (gedeeld tussen c1 en cis1), Pedaal - Hoofdwerk. | |
| Speelhulpen: Tremulant, Ventiel |
Foto: Hans Vreeman
Bronvermelding van het koororgel
| Boeken | |
| Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 20 afb II-3* 20* 42, uitgave Spruyt, van Mantgem & de Does, Leiden 1964 | |
| Bouman, mr A.: orgels in Nederland (1943)32 foto 2* 34 38-39; uitgave Allert de Lange, Amsterdam 1943 | |
| Brouwer: orgelluiken in ned 6 18 47 51 afb. 64* 65* 53 afb. 67* 62 71 | |
| Brouwer: sleutelstad-orgelstad, de Walburg Pers (1979)18 19* 27 | |
| Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 10 65*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Luteijn, A.C.M.: de orgelpijp uit 39* 59*; Bosch & Keuning, Baarn 1976 | |
| Schippers: foto G 50*, de Mixtuur Schagen | |
| Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)389, Fryske Akademy Leeuwarden 2003 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| 75 jaar Flentrop Orgelbouw 18 21 35 50 | |
| de Mixtuur 32/33(1980)95-112 (3 foto's)*, 54(1986)168, 58(1987)352, 62(1989)128, 80(1995)1027 | |
| gegevens Jan Dekker | |
| het Orgel 6(1952)frontpagina*, 10(1964)198 199*, 11(1968)310, 11(1974)370, 6(1990)congres 20-23 juni 81 |
Hoofdorgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote Sint Laurenskerk | Alkmaar | - |
Orgelhistorie
|
- vóór 1634: twee kleine orgels met aangehangen pedaal - op 6 juni 1638 sluiten heren burgemeesters en orgelmaker Levinus (Levijn) Eekman een overeenkomst voor de bouw van een Hoofdorgel |
|
| b: |
Levinus Eekman 1638: in de voorbereidende fase eind 1638 komt hij te overlijden nieuw contract met Germer Galtusz van Hagerbeer te Amersfoort op 21 oktober 1641 getekend |
| b: |
Galtus van Hagerbeer (samen met zijn zoons Germer en Jacobus), Amersfoort 1641/46; Hollandse classististische barok. Voor het maken van het ontwerp van de orgelkas en het begeleiden van de bouwwerkzaamheden werd Jacob van Campen (1596-1657) te Amersfoort aangetrokken. Tot in de kleinste details volgde hij het principe van de gulden snede. De kas van Van Campen werd in aangepaste vorm gerealiseerd; M III vp: Hw 8-Rw 14-Bov 15-Ped 3 - Contract met Caesar van Everdingen voor de beschildering van de grote orgelluiken. Schilderwerk in 1643/45. - de orgelluiken stammen uit 1645, beschilderd door Caesar van Everdingen - dood Germer Galtusz van Hagerbeer in 1646. Het orgel is medio 1646 opgeleverd en op 30 augustus 1646 gekeurd en goedbevonden door vier organisten het orgel werd pas vanaf 1685 voor de begeleiding van de gemeentezang ingezet |
| r: |
Johannes Duy(t)schot, mogelijk geassisteerd door zijn vader Roelof Barentsz 1685; Zes nieuwe balgen, klavieren III en II omgewisseld. Trompet 8 Groot Manuaal veranderd in Bazuin 16. Nieuwe Baarpijp 8 en Vox Humana op het Bovenwerk; M III vp: Hw 8-Rw 14-Bov 15-Ped 3 de keuring werd uitgevoerd door de organisten Jurriaan Bluff van de Pieterskerk te Leiden, Hendrik Rijperberg van de Nieuwe Kerk in Amsterdam en eigen organist Gerhard van der With - In 1693 is het schilderwerk op de houten wand boven het orgel aangebracht. Waarschijnlijk verdween in dit jaar de bazuinblazende engelfiguur. - reparatierapport opgemaakt op 24 oktober 1702 door Johannes Duyschot te Amsterdam en de organisten Havercamp en Egbertus Enno Veldcamps |
| r: |
Johannes Duy(t)schot, Amsterdam 1704; schoonmaak, laden, windkanalen en balgen winddicht gemaakt, frontpijpen gefoelied. De registertrekkers van het Rugpositief, in 1646 aangebracht boven de klavieren, verplaatst naar de Rugwerkkas. Pijpwerk bijgeïntoneerd en orgel gestemd eindkeuring op 12 november 1703 door de organisten Sybrand van Noort, Henrik Bakkerus, Cornelus van Herk en Egbert Enno Veldcamps |
| r: | Johannes Duyschot, Alkmaar 1708; reparatie |
| r: | Johannes Duyschot, Alkmaar 1712 |
| r: |
Johannes Duyschot, Alkmaar 1713 - de Gemertse orgelmaker Matthias Verhofstadt heeft in 1716 zijn oordeel gegeven over het orgel |
| r: |
Jan Harmens ± 1710 ??; orgel vergroot en gemoderniseerd - disp. 1722: M III ap: Hw 8-Rw 13-Bov 15 |
| r: |
Frans Caspar Schnitger, Groningen 1722/25, op initiatief van organist Gerhardus Havingha; rigoreuze verbouw - met gebruikmaking van ± 24 oude registers - en uitbreiding tot 56 registers (een voorstel van Schnitger, een Borstwerk met 14 registers en vergroting van het Pedaal met een Bazuin 32, vindt geen weerklank); M III vp: Hw 13-Rw 15-Bov 15-Ped 13 - de opdracht tot ombouw is uit 1723. In 1725 is het orgel voltooid. het orgel werd in 1725 geexamineerd door Matthias Verhofstad te Gemert. Het keuringsrapport is gedateerd 9 augustus 1925. |
| r: | Albertus Anthony Hinsz 1727 |
| r: |
Christian Müller, Amsterdam 1734; herstel - onderzoek van het orgel Christian Müller, Amsterdam 1751 |
| r: | Christian Müller, Amsterdam 1751; herstel |
| r: |
1761; orgelluiken Rw verwijderd - in 1779 onkundig onderhoud door Pieter Muller Chrzn. te Amsterdam |
| r: |
Johan Strümphler, Amsterdam 1781/82, restauratie en wijziging van de dispositie: Quintfluit 3 RW werd Fluit Travers 8, Quintadeen 8 werd Holpijp 8. Trechterregaal 8 werd Trompet 8. Nieuwe frontpijpen voor Prestant 8, wijziging frontindeling (spiegelvelden vervallen). MAN: Quint 6 omgewerkt tot Holpijp 8, Quint 3 werd Openfluit 4 en Trompet 4 verschoven tot 8 voet. PED: Quint 6 omgewerkt tot Gedektquint, Roerquint 12 omgewerkt tot 8, Principaal 24 (bij Schnitger onderkwint 16) veranderd in Prestant 32, zeven grote houten pijpen bijgemaakt; M III vp: Hw 13-Rw 15-Bov 15-Ped 13 - In 1786 was een onverkwikkelijke nasleep, het resultaat van de restauratie was onbevredigend |
| r: | J.M. Gerstenhauer 1794; herstel windvoorziening |
| r: | J.C. Deytenbach, Alkmaar 1809, herstel |
| r: | A. van Gruisen, Leeuwarden 1823/24, dispositiewijziging, Hoofdwerk Gedekt 6 werd Bourdon 8, waarschijnlijk toen de wijziging op RW Quintanus 1 1/2 werd Flageolet 1; M III vp: Hw 13-Rw 15-Bov 15-Ped 13 |
| r: | Dirk Sjoerds Ypma, Alkmaar 1844; technisch herstel en enkele windkanalen wijder gemaakt. Pedaalkoppel (1809 of 1824 toegevoegd) weer weggenomen |
| r: | C.F.A. Naber, Deventer 1853/54; algemeen technisch herstel, nieuw en ruimer windkanaal, nieuwe klavieren, registerknoppen, registeropschriften en pedaalklavier, veel nieuwe tongwerkkoppen. GrMan: Mixtuur werd Cornet V discant |
| r: |
J.Fr. Witte, Utrecht 1897/98; technisch herstel, verhoging toonhoogte, vernieuwing steminrichting grote pijpen, herintonatie en bladveren op registermechaniek GrMan, BW en Ped aangebracht - in 1898 werd een glazen organistenkamer rond de klaviatuur aangebracht door F.W. Rengers - in 1921 werd de elektrische windmachine geplaatst - Prijsopgave van Fa. A.S.J. Dekker te Goes in 1929 voor een vrijwel nieuw orgel in de oude kas - In 1935 komt het onderhoud in handen van H.W. Flentrop; Disp.: M III vp: Hw 13-Rw 15-Bov 15-Ped 13 - demontage van het orgel in 1941 door D.A. Flentrop, te Zaandam. de architect van de kerk besluit dat het balgenhuis gesloopt zal worden. Daarop volgt sloop van de oorspronkelijke windvoorziening met negen balgen (1625 en 1725). Enkele jaren later werd besloten het balgenhuis te behouden. - begin van gevechten rond restauratieprocedure. NKO-plan behelst uitbreiding met separate lade, Plan-Brommer: vierklaviers elektrisch orgel naar model van Victor Gonzalez (kathedraal Reims). - In 1947 worden nieuwe adviseurs aangesteld: Joh. Legène, Lambert Erné ()Orgelcommissie Ned. Herv. Kerk) en Anthon van der Horst namens de kerkvoogdij |
| r: |
D.A. Flentrop, Zaandam 1947/49; teruggegaan tot tijdstip 1726: herstel van laden en mechanieken, vernieuwing aan speelmechanieken en koppelingen, nieuwe windvoorziening met regulateurs. Pneumatische Tremulanten. Herstel oorspronkelijke dispositie, de plaatsen Quint 6 en Quint 3 blijven onbezet vanwege onenigheid met Rijkscommissie; M III vp: Hw 13-Rw 15-Bov 15-Ped 13 ingebruikname orgel op 20 september 1949 met een bespeling door adviseur Anthon van der Horst en Simon C. Jansen |
| r: |
Fa. D.A. Flentrop, Zaandam 1955; Op Manuaal Quint 6 en Quint 3 uit "sloopmateriaal" als voorlopige oplossing. Klavierligging veranbderd, nieuw pedaalklavier. - Omstreeks deze tijd wijziging van de samenstelling van de Cimbels - inventarisatie van het pijpwerk door dr Jan van Biezen en Rijksorgeladviseur Onno B. Wiersma In 1974 eerste rapport van de Orgelcommissie van de Ned. Hervormde kerk. In november 1974 benoeming van adviseurs Klaas Bolt, Jan Jongepier en Piet Kee - Eerste offerte Flentrop Orgelbouw in 1975 door deelrestauratie, voornamelijk het Pedaal - Herhaling offerte in 1976 - Oprichting comité "Orgel 78". Doel: geldwerving yen behoeve van volledige restauratie. Begin van onderzoek orgel en archivalia. - in 1980 is het rapport gereed. In september definitieve offerte Fentrop Orgelbouw In 1982 is de opdracht tot restauratie verstrekt . 14 sepember slotconcert door Piet Kee. Daarna begin demontage in januari 1983 begon de inventarisatie van het pijpwerk door dr Jan van Biezen in samenwerking met de adviseurs en de Rijksadviseur O.B. Wiersma |
| r: |
Flentrop Orgelbouw, Zaandam 1982/87, het orgel is teruggebracht in de staat van 1725 (voor uitgevoerde werkzaamheden zie: Het Orgel 11 novemver 1987): M III vp: Gr.Man 13-Rw 15-Bov 15-Ped 13 In 1985 opdracht tot schilderen orgelkas in kleuren van 1646 adviseurs Klaas Bolt, Jan Jongepier en Piet Kee in samenwerking met Rijksorgeladviseur O.B. Wiersma het orgel is op dinsdag 9 juni 1987 weer in gebruik genomen met een bespeling door Klaas Bolt en Jan Jongepier. Uitvoerige presentatie op zaterdag 13 juni 1987 door Klaas Bolt en eerste kerkdienst op zondag 14 juni 1987 |
| o: |
Naber-registerknoppen naar HEUSDEN Ned Hervormde kerk St Catharina - Met de restauratie van de luiken van de hoofdkas is de restauratie in feite pas geheel voltooid |
| r: | in een speciaal belegde bijeenkomst op 8 september 1989 werd gevierd dat de restauratie van de luiken aan het hoofdorgel was voltooid, gevolgd door een orgelconcert door Hans van Nieuwkoop |
Dispositie
| 1646 (Van Hagebeer): | |
| Hoofdwerk (II) Contra F G A B H-d3 met twee subsemitoetsen per octaaf | |
| Prestant 24, Prestant 12, Octaav 8, Tertiaan, Mixtuur, Scherp IV-V-VI, Groot Scherp vanaf cº, Trompet 8 | |
| Rugpositief (I) C-d3 met twee subsemitoetsen per octaaf | |
| Prestant 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Fluyt 4, Superoctaaf 2, Fluyt 2, Nassat 1 1/2, Quintanus 1 1/2, Sufflet 1, Sexquialter vanaf c', Tertie, Mixtuur III-IV, Scherp IV, Trompet 8 | |
| Bovenwerk (III) C-d3 met twee subsemitoetsen per octaaf | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadena 8 discant, Octav 4, Opene Fluyt 4, Echo Holfluit 4 vanaf c1, Superoctaaf 2, Nassat 1 1/2, Gemshoorn 1 1/2, Sesquialter II vanaf c', Tertie, Schuiflet, Trompet 8, Vox Humana 4 discant | |
| Pedaal Contra F G A B H-f1 | |
| aangehangen aan Hoofdwerk | |
| Eigen registers C-f1 | |
| Prestant 8, Octav 4, Trompet 8 | |
| Geen koppelingen | |
| Springladen | |
| 1685 (Van Hagebeer/Duy(t)schot): | |
| Hoofdwerk (II) Contra F G A B H-d3 | |
| Prestant 24, Prestant 12, Octaav 8 vanaf C, Tertiaan vanaf cº, Mixtuur vanaf C, Scherp IV-V-VI vanaf C, Groot Scherp vanaf cº, Basuyn 16 C tot f' | |
| Rugpositief (I) C-d3 | |
| Prestant 8, Quintadena 8, Octaav 4, Fluyt 4, Super Octaav 2, Fluyt 2, Nassat 1 1/2, Quintanus 1 1/2, Sufflet 1, Sexquialter vanaf c', Tertie, Mixtuur III-IV, Scherp IV, Trompet 8 | |
| Bovenwerk (III) C-d3 | |
| Prestant 8, Baardpijp 8, Holpyp 8, Quintadeena 8, Octaav 4, Open Fluyt 4, Echo Holfluyt 4 vanaf c', Super Octaav 2, Nassat 1 1/2, Gemshoorn 1 1/2, Schuiflet 1, Sexquialter II vanaf c', Tertie, Trompet 8, Vox Humana 8 | |
| Pedaal Contra F-f1 | |
| aangehangen aan Hoofdwerk contra F G A B H-f' | |
| Prestant 8, Octaav 4, Trompet 8 | |
| Koppeling Hoofdwerk-Rugpositief | |
| 1704 (Van Hagebeer/Duy(t)schot): | |
| Hoofdwerk Contra F-d3 | |
| Prestant 24, Prestant 12, Octaav 8, Tertiaan, Mixtuur, Scherp, Groot Scherp, Bazuin 16 (C-f''') | |
| Rugwerk C-d3 | |
| Prestant 8, Quintadena 8, Octav 4, Fluyt 4, Super Octav 2, Fluyt 2, Nassat 1 1/2, Quintanus 1 1/2, Sexquialter, Sufflet 1, Tertie, Mixtuur III-IV, Scherp IV, Trompet 8 | |
| Bovenwerk C-d3 | |
| Baardpyp 8, Prestant 8, Holpyp 8, Quintadena 8, Octav 4, Opene Fluyt 4, Echo Holf. 4, Super Octav 2, Nassat 1 1/2, Gemshoorn 1 1/2, Sesquialter II, Tertie, Schufflet, Trompet 8, Vox Humana 4 | |
| Pedaal Contra F-f1 | |
| aangehangen aan Hoofdwerk | |
| Prestant 8, Octav 4, Trompet 8 | |
| 1722 (Van Hagebeer/Schnitger): | |
| Hoofdwerk | |
| Prestant 16 vanaf contra F, Prestant 8 vanaf contra F, Prestant 8, Tertiaan vanaf cº, Mixtuur bas/discant, Klein Scherp IV-V-VI bas/discant, Groot Scherp vanaf cº, Bazuin bas tot f' | |
| Rugwerk | |
| Prestant 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Fluit 4, Superoctaaf 2, Nasart 1 1/2, Quintanus 1 1/2, Tertie, Suflet 1, Sexquiatra vanaf c', Mixtuur III-IV, Scherp IV, Trompet 8 | |
| Bovenwerk | |
| Prestant 8, Baarpijp 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Openfluit 4, Echo Holfluit 4 vanaf c', Superoctaaf 2, Nasard 1 1/2, Gemshoorn 1 1/2, Tertie (losse terts), Schuiflet 1, Sexquialtra discant, Trompet 8, Vox Humana 8 | |
| Pedaal | |
| aangehangen aan Hoofdwerk van Contra F-f' | |
| de volgende vrije stemmen van C-fº | |
| Prestant 8, Octaaf 4, Trompet 8 | |
| 1725 (Van Hagebeer/Schnitger): | |
| Hoofdwerk C-d3 | |
| Praestant 16, Praestant 8, Praestantquint 6, Octaav 4, Quinta 3, Principaal 2, Flachfluit 2, Ruyschpyp II, Tertiaan II, Mixtuur VI, Trompet 16, Fiool de Gamba 8, Trompet 4 | |
| Rugpositief C-d3 | |
| Praestant 8, Quintadena 8, Octaav 4, Fluit 4, Nasaat 3, Quintfluit 3, Superoctaav 2, Waltfluit 2, Quintanus 1 1/2, Sesquialtera II, Mixtuur V-VI, Cimbel III, Fagot 8, Trechterregaal 8, Vox Humana 8 | |
| Bovenwerk C-d3 | |
| Praestant 8, Baarpijp 8, Rohrfluit 8, Quintadena 8, Octaav 4, Fluit dous 4, Speelfluit 3, Superoctaav 2, Spitsfluit 2, Sesquialtera II, Cimbel III, Scherp IV, Trompet 8, Hautbois 8, Vox Humana 8 | |
| Pedaal | |
| Principaal 24, Praestant 16, Rohrquint 12, Octaav 8, Quinta 6, Octaav 4, Nachthoorn 2, Ruyschpijp III, Mixtuur VIII, Basuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| Sleepladen | |
| 1782 (Van Hagebeer/Strümphler): | |
| Hoofdwerk C-d3 | |
| Praestant 16, Praestant 8, Gedekt 6, Octaav 4, Fluit 4, Principaal 2, Flachfluit 2, Ruyschpyp II, Tertiaan II, Mixtuur VI, Trompet 16, Trompet 8, Fiola de Gamba 8 | |
| Rugpositief C-d3 | |
| Praestant 8, Holpijp 8, Fluit Travers 8 vanaf cº, Octaav 4, Fluit 4, Nasaat 3, Superoctaav 2, Waltfluit 2, Quintanus 1 1/2, Sesquialtera II, Mixtuur V-VI, Cimbel III, Trompet 8, Fagot 8, Vox Humana 8 | |
| Bovenwerk C-d3 | |
| Praestant 8, Baarpijp 8, Rohrfluit 8, Quintadena 8, Octaav 4, Fluit dous 4, Speelfluit 3, Superoctaav 2, Spitsfluit 2, Sesquialtera II, Cimbel III, Scherp IV, Trompet 8, Hautbois 8, Vox Humana 8 | |
| Pedaal | |
| Principaal 32, Praestant 16, Octaav 8, Roerfluit 8, Quinta 6, Octaav 4, Nachthoorn 2, Ruyschpijp III, Mixtuur VIII, Basuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| 1885 (volgens Van ’t Kruijs): | |
| Hoofdmanuaal | |
| Prestant 16, Prestant 8, Quint 6, Octaaf 4, Quint 3, Prestant 2, Vlakfluit 2, Tertiaan II, Ruischpijp II, Mixtuur VI, Trompet 16, Viola di Gamba 8, Trompet 4 | |
| Rugwerk | |
| Prestant 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Fluit 4, Nasat 3, Quint 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Quint 1 1/2, Sexquialter II, Mixtuur V-VI, Cimbel III, Fagot 8, Trechter-Regaal 8, Vice Vox-Humana 8 | |
| Bovenmanuaal | |
| Prestant 8, Baarpyp 8, Roerfluyt 8, Quintadena 8, Octav 4, Fluyt dous 4, Speelfluyt 3, Superoctav 2, Spitsfluyt 2, Sexquialtera II, Cimbel III, Scherp IV, Trompet 8, Hautbois 8, Vox Humana 8 | |
| Pedaal C-d1 | |
| Prestant 24, Prestant 16, Röhrquint 12, Octaav 8, Quint 6, Octaav 4, Nachthoorn 2, Rauschpyp III, Mixtuur VIII, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| 1935 (Van Hagebeer/Strümphler/Flentrop): | |
| Hoofdwerk | |
| Prestant 16, Prestant 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Openfluit 4, Octaaf 2, Woudfluit 2, Cornet V discant, Ruispijp II, Tertiaan II, Trompet 16, Trompet 8, Viola de Gamba 8 | |
| Rugwerk | |
| Prestant 8, Holpijp 8, Fluit travers 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Spitsfluit 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Flageolet 1, Sexquialtra III, Mixtuur V-VI, Cymbel III, Trompet 8, Fagot 8, Vox humana 8 | |
| Bovenwerk | |
| Prestant 8, Baarpijp 8, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Fluit douce 4, Spitsfluit 3, Superoctaaf 2, Gemshoorn 2, Sexquialter II, Scherp IV, Cymbel III, Trompet 8, Hobo 8, Vox humana 8 | |
| Pedaal | |
| Prestant 32, Prestant 16, Octaaf 8, Roerfluit 8, Quint 6, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Ruispijp III, Mixtuur VI, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| 1943 (volgens dr A. Bouman): | |
| Hoofdwerk(II) | |
| Praestant 16, Praestant 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Open fluit 4, Octaaf 2, Woudfluit 2, Cornet IV 8 discant, Ruispijp II 2, Tertiaan II 4/5, Trompet 16, Trompet 8, Viola de Gamba 8 | |
| Rugwerk (I) | |
| Praestant 8, Holpijp 8, Fluit Travers 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Spitsfluit 2 2/3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Flageolet 1, Sesquialtera II 1 1/3, Mixtuur V-VI 2/3, Cymbel III 1/5, Trompet 8, Fagot 8, Vox Humana 8 | |
| Bovenwerk (III) | |
| Praestant 8, Roerfluit 8, Quintadena 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Gedekte fluit 4, Spitsfluit 2 2/3, Superoctaaf 2, Gemshoorn 2, Sexquialtera II 1 1/3, Scherp IV 1/2, Cymbel III 1/5, Trompet 8, Hobo 8, Vox humana 8 | |
| Pedaal | |
| Praestant 32, Praestant 16, Octaaf 8, Roerfluit 8, Quint 5 1/3, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Ruischpijp III 2 2/3, Mixtuur VI 1 1/3, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| 1949 (Van Hagebeer/Strümphler/Flentrop): | |
| Hoofdwerk (II) C-d3 | |
| Praestant 16, Praestant 8, Praestantquint 6, Octaav 4, Quinta 3, Octaav 2, Flachfluit 2, Tertiaan II, Ruyschpijp II, Mixtuur VI, Trompet 16, Fiool di Gamba 8, Trompet 4 | |
| Rugwerk(I) C-d3 | |
| Praestant 8, Quintadena 8, Holpijp 8, Octaav 4, Fluit 4, Nasaat 3, Superoctaav 2, Waldfluit 2, Quintanus 1 1/2, Sesquialtera II, Mixtuur VI, Cimbel III, Trompet 8, Fagot 8, Vox Humana 8 | |
| Bovenwerk (III) C-d3 | |
| Praestant 8, Baarpijp 8, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Octaav 4, Fluit Dous 4, Spitsfluit 3, Superoctaav 2, Speelfluit 2, Sexquialtera II, Scherp IV, Cymbel III, Trompet 8, Hautbois 8, Vox Humana 8 | |
| Pedaal C-d1 | |
| Principaal 32, Praestant 16, Rohrquint 12, Octaav 8, Quinta 6, Octaav 4, Nachthoorn 2, Ruyschpijp III, Mixtuur VI, Basuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| Koppels: Hoofdwerk-Rugwerk, Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk | |
| 1970 (volgens Bouman): | |
| Hoofdwerk (II) C-d3 | |
| Praestant 16, Praestant 8, Quint 5 1/3, Octaaf 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Mixtuur VI, Ruyschpijp II 2, Tertiaan II 4/5, Trompet 16, Viola di Gamba 8, Trompet 4 | |
| Rugwerk (I) C-d3 | |
| Praestant 8, Holpijp 8 (oorspr. Nasard 1 1/3), Quintadeen 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Spitsfluit 2 2/3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Flageolet 1 1/3, Sesquialtera II 1 1/3, Mixtuur V-VI 2/3, Cimbel III 1/5, Trompet 8, Fagot 8, Vox Humana 8 | |
| Bovenwerk (III) C-d3 | |
| Praestant 8, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Gedekte fluit 4, Spitsfluit 2 2/3, Superoctaaf 2, Gemshoorn 2, Sesquialtera II 1 1/3, Scherp IV 1/2, Cymbel III 1/5, Trompet 8, Hobo 8 | |
| Pedaal C-d1 | |
| Praestant 32 (sinds 1949 niet meer aangesloten), Praestant 16, Roerquint 10 2/3, Octaaf 8, Quint 5 1/3, Octaaf 4, Roerfluit 2, Ruischpijp III 2 2/3, Mixtuur VI 1 1/3, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Trompet 2 | |
| 1987 (Van Hagebeer/Strümphler/Flentrop): | |
| Groot Manuaal (II) C-d3 | |
| Prestant 16, Prestant 8, Prestantquint 6, Octaav 4, Quinta 3, Octaav 2, Flachfluit 2, Ruyschpijp II, Tertiaan II, Miuxtuur VI, Trompet 16, Viool de Gamba 8, Trompet 4 | |
| Rugpositief (I) C-d3 | |
| Prestant 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Fluit 4, Nasaat 3, Quintfluit 3, Superoctaaf 2, Waldfluit 2, Quintanus 1 1/2, Mixtuur V-VI, Sexquialtra II, Cimbel III, Trompet 8, Fagot 8,Voxhumana inferior 8, Tremulant | |
| Bovenwerk (III) C-d3 | |
| Prestant 8, Baarpijp 8, Rohrfluit 8, Quintadena 8, Octaav 4, Fluit Dous 4, Spitsfluit 3, Superoctaav 2, Speelfluit 2, Sexquialtra II, Scherp IV, Cimbel III, Trompet 8, Hautbois 8, Voxhumana 8, Tremulant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Principaal 22, Prestant 16, Rohrquint 12, Octaav 8, Quinta 6, Octaav 4, Nachthoorn 2, Ruyschpijp III, Mixtuur VIII, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| Coppel Rugpositief en Onder Manuaal (= trekkoppel I+II), Coppel Rugpositief en Boven Manuaal (= trekkoppel I+III), Coppel OInder en Boven Manuaal (= trekkoppel II+III, ook als schuifkoppel), Coppel Pedaal en Onder Manuaal (II), Coppel Pedaal en Rugpositief (I) | |
| Speerventiel Onder Manuaal, speerventiel Rug Positief, speerventiel Over Manuaal (III), speerventiel Pedaal | |
| Calcant |
Foto: Anton van Daal
Bronvermelding van het hoofdorgel
| Boeken | |
| Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 16 afb I-16* 50 afb III-5* 74, uitgave Spruyt, van Mantgem & de Does, Leiden 1964 | |
| Bouman, mr A.: orgels in Nederland (1943)31 52 foto 19* 57 tekening* 62 69-70; uitgave Allert de Lange, Amsterdam 1943 | |
| Brouwer: Sleutelstad-Orgelstad 28 31 32 35* 39 | |
| Brouwer: orgelluiken in Ned 13 afb. 15* 14 20 24 25 27 36 37 39 afb. 44* 42 43 afb. 51* 44 afb. 52* 45 afb. 53* 54* 55* 46 afb. 56* 57* 58* 47 49 62 65 66 71 72 | |
| Gierveld, dr Arend Jan: 250 jaar Hinsz-orgel Leens 17 20 | |
| Gierveld, dr Arend Jan: het ned. huisorgel in de 17e en 18e eeuw 23; Vereniging voor Ned. Muziekgeschiedenis 1977 | |
| Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)84 85 103 207 238 245 301 | |
| Harst, Hans van der: langs Nederlandse orgels IV 12, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Hess: orgel St Janskerk Gouda 4 | |
| Jongepier, Jan: Het Van Hagerbeer/Schnitger-orgel in de Grote of St. Laurenskerk, Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente te Alkmaar 1987 | |
| Jongepier, Jan: langs Nederlandse orgels III 12-13 16 20-21 77*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Kluiver, drs J.H.: historische orgels in Zeeland II 66 | |
| Kriek/Zandt: Organum Novum 68/69 | |
| Kruijs, M.H. van 't:: disposities der verschillende orgels (1885)147, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972 | |
| Kuilenburg, Wout van: het werk van de orgelmakersfamilie Van Eijsdonck/Van Nistelrooy/Kuijte (1983)3; Het Noordbrabants Genootschap | |
| Luteijn, A.C.M.: de orgelpijp uit; Bosch & Keuning, Baarn (1976)18* 67* | |
| Os, drs J.F. van: langs Nederlandse orgels II 17 45 48, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Talstra, Frans: langs Nederlandse orgels I 25 26 55, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)139-140 158 272 298 470, Fryske Akademy Leeuwarden 2003 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| 75 jaar Flentrop Orgelbouw 35 53 | |
| artikel Piet Kee in map Haarlem Ned Hervormde Grote of Bavokerk hoofdorgel | |
| contactbrief voor kerkenverzamelaars 18(1987)17, 22(1989)21, 30(1993)31, 36(1996)31, 43(2000)33, 63(2010)25, 66(2011)27-28 | |
| de Mixtuur 1(1970)4, 3(1971)42, 11(1973)198-199 204-205, 23(1977)517, 25(1978)567, 26(1978)620 621, 28(1979)682-684, 32-33(1980)41-93 (10 foto's*), 35(1981)192, 38(1982)320, 52(1986)58 62, 53(1986)138, 56(1987)265-266, 57(1987)328, 58(1987)343-345 346-368 (11 foto's*), 59(1988)429-431, 66(1990)348, 80(1995)1026 1027 | |
| de Orgelvriend 9(1975)16, 10(1978)8-11*, 6(1979)20, 10(1982)21, 6(1987)14, 7(1987)5-6*, 9(1987)4-9 (7 foto's*), 4(1988)1* | |
| de nagelaten geschriften van de orgelmaker Arp Schnitger (1968)26 | |
| het Orgel 6(1952)85*, 2(1953)24-25 27-28, 12(1955)163, 12(1955)163, 3(1960)55-58 64/66, 11(1960)227*, 7/8(1964)154*, 7/8(1968)192-196, 11(1968)311 312, 9(1978)286, 5(1987)210, 7/8(1987)275**, 4(1989)139-141, 11(1989)453 | |
| kerkepadgids (1983)105 | |
| organist & eredienst 7/8(1978)129-130, 9(1978)150-152 | |
| orgel concertgebouw in ere hersteld 78 |
Laatste update: 2018-10-23 09:33:46