Hervormde Nieuwe kerk
In gebruik
Foto: Hans Vreeman
Nieuwekerksplein 32
Haarlem
Gemeente Haarlem
Noord-Holland

(Kerk)gebouw

Kerk gebouwd in 1485 als kloosterkapel van de Zrs van St Anna.
De kapel kwam in 1581 in handen van het stadsbestuur van Haarlem.
Nieuwe toren gebouwd in 1613 naar ontwerp van stadsbouwmeester Lieven de Key in Hollandse renaissance-stijl. Prachtige omloop met op de vier hoeken kleine torentjes.
Vergroting kapel in 1635 en 1640.
De oude kapel is in 1644 gesloopt.
Nieuwe kerk gebouwd in 1645/49 naar ontwerp van bouwmeester Jacob van Campen. Kerk aangebouwd tegen de toen vrijstaande "de Keytoren" op de plaats van het St Annaklooster van de Zrs van St Anna. De kerk is gebouwd in Classicisme-stijl. De nieuwe kerk werd de eerste speciaal voor de protestantse eredienst ontworpen kerk in Haarlem. Vierkant bakstenen gebouw (kruisvorm, veelhoek of rotonde) met groepen boogramen aan de zuid- en noordkant. Vier grote pijlers geven de ruimte de vorm van een Grieks kruis, een kruis met vier gelijke armen. Acht van de twaalf vrijstaande pilaren werden opgenomen in de nieuwe kerk. De hoge tongewelven accentueren deze vorm. In de hoeken blijven lagere, vierkante en van een vlak plafond voorziene ruimtes over. Langs de bovenste gevelrand een zware kroonlijst.
De oostkant, aan de Kerkstraat, is wat hoger opgetrokken. Hier het grote toegangsportaal met aan beide kanten een stenen zuil, daarboven een groot raam met 20 raamnissen.
Het plafond heeft de vorm van een gelijkbenig kruis met halfronde bogen. Op het plafond zijn wapenschilden, scheepszagen en klokjes aangebracht.
De geheel vrijstaande kansel, die in het midden staat, is vormgegeven in dezelfde stijl als de kerk. Met een vierkante onderbouw en een vierkant klankbord sluit hij er naadloos bij aan. Fraaie koperen leuningen en gestoken guirlandes verlevendigen de strenge vormgeving.
In de kerk zijn o.a. Philip Wouwerman (1619-1668) en Jacob Isaïkz. Ruysdael (1628-1682) begraven.
In 1791 werd besloten het kleine orgel uit de Bavokerk, opgehangen in in het zuider zijbeuk van het schip achter de kansel, over te brengen naar de Nieuwe kerk.
PKN-kerk.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Blaak, ter: Haarlems kerkepad (1995)19-21*
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)177 282 286
Hess 22-23
Tijdschriften en andere uitgaves
75 jaar Flentrop orgelbouw 53
de Mixtuur 20(1977)422, 34(1981)123 131, 35(1981)171 184 185 186 190 191, 39(1982)332 335 337 339 343 351, 52(1986)97-99*, 72(1992)627
het Orgel 9(1958)126, 7/8(1959)161, 10(1985)450, 5(1987)191
kerkepadgids (1983)84-85*

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Nieuwe kerk Haarlem -

Orgelhistorie

b: mr Jan van Covelen 1523 voor HAARLEM Ned Hervormde Grote of Bavokerk Kooororgel in de kapel van Onze Lieve Vrouw Gilde / Mariakapel; balkon en kas vertoonden trekken van de in vroege renaissance overgaande laat-gotiek.
o/r: nieuwe kerk Bavo J. van Hagerbeer 1661; vergroot en gewijzigd en verplaatsing naar zijbeuk achter de kansel, het laat-gotische balkon ging verloren; M II vp: Hw-Borstw-Ped
Na de bouw van het Müller-orgel in 1738 raakte het orgel in onbruik
o/r: Hendrikus Hermanus Hess, Gouda 1791; orgel gewijzigd en uitgebreid, nieuwe kas, windladen, regeerwerk, uurwerk, borstwerk getranformeerd tot echo-positief, de fraaie kuip uit 1658 werd opnieuw gebruikt met nieuwe ornamenten; M II vp: Man 12-Borstw 5-Ped 4
het orgel werd op 30 oktober 1791 in gebruik genomen
r: Johann Caspar Friederichs, Gouda 1807/08; schoongemaak, de beide Trompet-registers en de klavieren werden vernieuwd; M II vp: Hw 11-Bov 5-Ped 4
r: Van Giessen 1815; Quintadeen 8 op plaats Flageolet 1
r: Johann Caspar Friederichs, Gouda 1817; reparatie
- B.J. Gabry, Gouda 1826; balgen opnieuw beleerd, pulpeten Borstwerk vernieuwd, Cornet hersteld, Mixtuur vergroot en enkele pijpen van de Bourdon 16 verplaatst
r: Hermanus Knipscheer II, Amsterdam 1862; Bovenwerk geplaatst, het Echowerk werd verwijderd, Pedaal vrijstaand achter en terzijde van het orgel (achter met linnen beklede pedaal-schermen)
- onderhoud G.A.D.J. Gabry te Gouda
r: H. Knipscheer 1862; orgel herzien: Borstwerk werd een Bovenwerk
r: G.A.D.J. Gabry, Gouda 1886; nieuwe lade voor het Bovenwerk
r: Fa. Gabry, Gouda 1904; Pedaal uitgebreid, Cornet en beide Trompetten vernieuwd
r: Fa. Flentrop, Zaandam 1951
r: Fa. Gebr. van Vulpen, Utrecht 1958; herbouw volgens neo-barokke principes, nieuwe lade en tractuur voor het Hoofdwerk, van het oude pijpwerk werden slecht enkele stemmen gebruikt, de oude manuaalladen, klaviatuur en tractuur gingen verloren; M II vp: Hw 9-Nw-Ped
onder auspiciën van de Orgelcommissie Ned. Herv. Kerk vertegenwoordigd door Lambert Erné
r: Fa. Gebr. van Vulpen, Utrecht 1958; Hoofdwerk gerestaureerd, de oude manuaallade, klaviatuur en tractuur gaan verloren; M I ap: Man 9
r: Fa. Gebr. van Vulpen, Utrecht 1985, herstel naar situatie 1791; schilderwerk Fa, J.C. Cramer & Zn; M II vp: Hw 12-Bov 6-Ped 4
adviseurs Klaas Bolt en O.B. Wiersma namens de Rijksdienst voor de Monumentenzorg
ingebruikneming orgel op 3 oktober 1985 door Klaas Bolt. Op 12 oktober 1985 was er een open dag

Dispositie

1791:
Manuaal C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Nachthoorn 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Gemshoorn 2, Cornet IV discant, Mixtuur III-IV, Carillon II, Trompet 8
Borstwerk C-f3
Holpijp 8, Fluit 4, Echofluit 2, Flageolet 1, Vox Humana 8
Pedaal C-d1
Prestant 8, Octaaf 4, Trompet 8, Cincq 2
ukkoppel van het boven- naar het onderklavier. Pedaalkoppel. Repetitiekoppeling, die op het Hoofdmanuaal in de discant de een octaaf hoger gelegen tonen laat meeklinken
Tremulant. Ventiel
Windvoorziening: vier spaanbalgen, die wellicht uit het oude orgel waren overgenomen
 
1808 (volgens dispositie-verzameling van A.P.G. de Waal ± 1840):
Manuaal C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaav 4, Nagthoorn 4, Quint 3, Sup Octaav 2, Gemshoorn 2, Cornet IV, Mixtuur III-IV, Carillion II, Trompet 8
Boove Clavier of Borstwerk C-f3
Holpijp 8, Fluijt 4, Echo Fluijt 2, Flageolet 1, Vox Humana 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Prestant 8, Octaav 4, Trompet 8, Cincq 2
Druk Copling gehalveert, 1 Pedaal Coppeling
Ventiel, 4 Blaasbalgen
 
1958:
Hoofdwerk C-f3
Quintadeen 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Mixtuur IV-VI, Trompet 8
Pedaal C-d1
aangehangen
 
1985:
Hoofdmanuaal C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Nachthoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Tertiaan 1 3/5, Mixtuur III-IV, Cornet V discant, Trompet 8
Bovenwerk C-f3
Holpijp 8, Quintadena 8, Fluit 4, Piccolo 2, Flageolet 1, Vox humana 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Subbas 16, Octaaf 8, Octaaf 4, Trompet 8
Manuaalkoppel, Koppel Pedaal-Hoofdwerk
Twee spaanbalgen
Toonhoogte ca. een halve toon beneden normaal (18e eeuwse kamertoon), Winddruk 74 mm/wk. Stemming Kirnberger

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42