Hervormde Nieuwe kerk hoofdorgel
Nieuwe bestemming
Foto: Flip Veldmans
Dam
Amsterdam
Gemeente Amsterdam
Noord-Holland

(Kerk)gebouw

Kerk gebouwd vanaf ±.1400 als tweede RK kerk, toen de Oude Kerk te klein werd voor het toenemende aantal parochianen. De kerk werd gebouwd aan de andere kant van de Amstel, gewijd aan Onze Lieve Vrouw en later aan de H Catharina. Driebeukige kruisbasiliek met een omgang rond het koor zoals de Sint Laurenskerk te Alkmaar.
De kerk is in 1408 in gebruik genomen.
Grote brand in 1421.
Rond 1435 was het middenschip - met de vorm van een laat-gotische kruisbasiliek - al tot aan de Nieuwezijds Voorburgwal doorgetrokken.
Het grootste gedeelte van de pijlers en het muurwerk dateren na 1452.
Op een maquetteschilderij, gemaakt tussen 1480 en 1490, is het ontwerp van de nieuwe gevel van de zuider-dwarsarm te zien.
15e eeuws planverandering: de zijbeuken werden verdubbeld en de nog bestaande kooromgang kreeg met straalkapellen zijn definitieve vorm. In de eerste helft van de 16e eeuw bereikte de kerk haar uiteindelijke omvang.
De lichtbeuken zijn voorzien van houten tongewelven, de overige beuken zijn in steen overwelfd.
De kerk is sinds 1578 in gebruik als Hervormde kerk.
Op 11 januari 1645 brandde de kerk tengevolge van een ongeluk vrijweg volledig uit. Al het meubilair dateert van na die tijd. Herbouw in protestantse stijl: de zeshoekige kansel is een werkstuk van Albert Janszoon Vinckenbrinck, op kuip en rugwerk de 7 werken van barmhartigheid en de 4 evangelisten. De banken voor notabelen en een afgesloten koorruimte voor avondmaal en huwelijkssluiting. Het geelkoper gegoten koorhek is vervaardigd door Johannes Lutma.
De herbouw van de kerk was in 1648 gereed.
Praalgraf voor Michiel Adrriaensz de Ruyter op de plaats van eertijds het hoofdaltaar. Gedenkstenen van Vondel en van Van Speyk. Een aantal gebrandschilderde ramen (deels oud, deels nieuw).
Het onderste deel van het raam in het Noordertransept is rond 1650 gemaakt door J. van Bronckhorst.
De preekstoel is van Albert Vinckenbrinck:
Door een kerkrestauratie moest het balgenhuis in 1912 verdwijnen.
Sinds 1955 geen kerkdiensten meer in deze kerk.
In 1958 is de kerk wegens bouwvalligheid gesloten. Het Grote en het Kleine orgel werden gedemonteerd en opgeslagen Restauratie kerk van 1959 tot 1980..
Het transept en het schip zijn medio 1975 weer in gebruik genomen.
De kerk en het orgel zijn op 8 november 1981 overgedragen aan de Stichting Nieuwe Kerk. Er worden tentoonstellingen, congressen en andere manifistaties, lezingen en concerten gehouden. En natuurlijk de inhuldigingskerk van de leden van het Huis Oranje Nassau bij de ambtsaanvaarding als Koning of Koningin der Nederlanden.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Nieuwe kerk hoofdorgel Amsterdam -

Orgelhistorie

b: Germer Galtusz. van Hagerbeer, Norden 1645/46
het contract werd op 28 december 1645 gesloten
- in 1646 komt Germer van Hagerbeer te overlijden
- het orgel werd voltooid door Johann Wolfgang Schonat, Kitzingen in 1655; de kas werd ontworpen door Jacob van Campen (1596-1657) en de orgelluiken beschilderd door Jan Gerritsz. van Bronkhorst in 1655, het beeldhouwwerk rond 1652/53 ontworpen en vervaardigd door Artus Quellinus,de windladen waren als springladen gemaakt; M II vp: 26 registers
het contract werd op 8 mei 1650 gesloten. In 1655 was het orgel voltooid.
r: Jacobus Galtus van Hagerbeer, Haarlem 1668/70, orgel uitgebreid met een Bovenwerk van 11 registers, op het Rugwerk werden 6 registers toegevoegd, de springladen bleven, - Van Hagerbeer stierf vóór het orgel was opgeleverd
orgel voltooid door zijn knechten Roelof Barentsz Duyschot en zijn zoon Johannes, Dordrecht 1668/73; het orgel werd vergroot; M III vp: Hw 9-Rw 15-Bov 11-Ped 8
r: Johannes Duyschot 1698; wijzigingen
r: H. Knipscheer, Amsterdam 1825; het Hoofdwerk met een Trompet 8 uitgebreid
r: Christian Gottlieb Friedrich Witte (Fa. J. Bätz & Co.), Utrecht 1838/40; grote ombouw
r: 1859, 1898
r: Fa. Maarschalkerweerd & Zn., Utrecht 1912; herstellingen en wijzigingen, het balgenhuis met 8 balgen verdween, er werd een nieuwe windvoorziening aangelegd
r: Fa. D.G. Steenkuyl, Amsterdam 1915/16; wijzigingen
r: Fa. J. de Koff, Utrecht 1956/57; voorlopige restauratie
- orgel door de Fa. J. de Koff & Zn. in 1959 gedemonteerd en opgeslagen in de Duitse synagoge aan het Jonas Daniël Meyerplein te Amsterdam i.v.m. de kerkrestauratie:
- In 1961 gaf de Amsterdamse kerkvoogdij opdracht aan de Orgelcommissie der Hervormde Kerk (Lambert Erné) een restauratie voor te breiden. De kerkvoogdij wees dr. Antoon van der Horst en Simon C. Jansen aan.
- op 31 december 1969 werd de definitieve opdracht verleend
r: Fa. Marcussen & Son, Aabenraa (Denemarken) 1969/81; aanleg van een nieuwe windvoorziening en algehele restauratie en herziening van mechaniek en windladen, reconstructie van het pijpwerk naar de toestand vóór 1838. Ook de orgelkast werd geheel gerestaureerd; M III vp: Hw 11-Rugpos 15-Bw 11-Ped 11
adviseurs Lambert Erné en C.H. Edskes, onder begeleiding van dr H.L. Oussoren van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Door het overlijden van Erné in 1971 en dr H.L. Oussoren in 1974 ontstond ernstige vertraging. In 1975 werd Cor Edskes aangezocht als adviseur, dit in samenwerking met Simon C. Jansen en de nieuwe Rijksadviseur O.B. Wiersma
de kerk en het orgel zijn op 8 november 1981 overgedragen aan de Stichting Nieuwe Kerk
eerste concert op 8 november 1981 door Gustav Leonhardt en Bernard Winsemius
o: overcompleet pijpwerk naar AMERSFOORT RK kerk H Franciscus Xaverius hoofdorgel Fa. Jos Vermeulen, Alkmaar 1983
- in 2011 constateerde titulair organist Henk Verhoef een meter lange scheur aan het pedaalluik. Vanaf die tijd bleven de deuren permanent open staan. Begin 2013 is het 'moderne' hydraulische bedieningssysteem met stangen, zuigers en aanhechtingen uit 1978/81 afgekoppeld en uit het orgel verwijderd.
r: Verschueren orgelbouw, Heythuysen 2016/17;groot onderhoud. Ook werden de beroemde beschilderde luiken waar nodig gerestaureerd en schoongemaakt. Ook het bedieningssysteem werd vervangen. Daarvoor kwam een constructie met touwen en katrollen, zoals uit de 17e eeuw.
In de zomer van 2017 was het orgel weer bespeelbaar.

Dispositie

1655 (volgens Hess):
Hoofdwerk
Praestant 16, Quintadena 16, Octaaf 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Mixtuur, Scherp
Rugpositief
Praestant 8, Quintadena 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Openfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Spitsfluit 2, Quintfluit 1 1/2, Cornet, Quartane, Sesquialtera, Mixtuur, Scherp, Trompet 8
Bovenwerk
Praestant 8, Quintadena 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Octaaf 2, Nasard 1 1/2, Sifflet 1, Sesquialtera, Scherp, Trompet 8, Vox humana 8
Pedaal
Praestant 16, Bourdon 16, Praestant 8, Gedekt 8, Octaaf 4, Quint 3, Mixtuur, Bazuin 16, Trompet 8
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdklavier
Prestant 16, Quintadeen 16, Octaaf 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Mixtuur, Scherp, Fagot 16, Trompet 8
Rugwerk
Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Dwarsfluit 4, Quintfluit 3, Octaaf 2, Spilfluit 2, Siflet 1 1/2, Quartane, Mixtuur, Scherp, Cornet, Sexquialter, Trompet 8
Bovenklavier
Prestant 8, Baarpijp 8, Quintadeen 8, Viola di Gamba 8, Octaaf 4, Quintfluit 3, Octaaf 2, Siflet 1, Sexquialter, Trompet 8, Vox Humana 8
Pedaal
Prestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8, Roerquint 6, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4
Koppeling
Tremulanten, Ventiel, Calcant, 8 Blaasbalgen
 
1970 (volgens Bouman):
Hoofdwerk (II)
Praestant 16, Quintadena 16, Octaaf 8 discant dubbel, Roerfluit 8, Octaaf 4 discant dubbel, Gemshoorn 4, Quint 2 2/3 discant dubbel, Mixtuur IV-VIII 2, Scherp IV-VI 1, Fagot 16, Trompet 8
Rugwerk (I)
Praestant 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Open Fluit 4, Quintfluit 2 2/3, Octaaf 2 (oorspr. discant dubbel), Spitsfluit 2, Quintfluit 1 1/3, Cornet V, Quartane 2 2/3-2, Mixtuur III-VI 2, Scherp IV-VI 1 1/3, Sesquialtera II 2 2/3, Trompet 8
Bovenwerk (III)
Praestant 8, Baarpijp 8, Quintadena 8, Viola di Gamba 8 (vóór 1912 Scherp), Octaaf 4, Roerfluit 4 (vóór 1912 Sesquialtera II), Nasard 1 1/3, Octaaf 2 (oorspr. dubbel), Sifflet 1, Sesquialtera II 2 2/3 (terts 1957), Cymbel III 1/3, Trompet 8, Vox humana 8
Pedaal
Praestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8, Gedekt 8, Roerquint 5 1/3 (vóór 1842 Quint 2 2/3), Octaaf 4, Ruispijp V 2, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4
het orgel heeft springladen
Cis en Dis ontbraken oorspronkelijk in de manualen en Cis in het pedaal
 
1981 (Van Hagerbeer/Schonat/Marcussen):
Hoofdwerk C D E-c3
Praestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8 I-II, Bourdon 8, Roerquint 6, Octaaf 4 I-II, Gemshoorn 4, Quint 3 I-II, Mixtuur VII 4, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4
Rugpositief C D E-c3
Praestant 8 I-IV, Holpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4 I-IV, Openfluit 4 I-II, Quintfluit 3 I-III, Superoctaaf 2 I-VI, Speelfluit 2 I-II, Fluit 2 I-III, Quartane II-IV, Sexquialter II-X, Mixtuur VI-X 1 1/2, Scherp VIII-XII 1, Cornet VI-IX 8 discant, Trompet 8, Tremulant
Bovenwerk C D E-c3
Praestant 8 I-IV, Baarpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4 I-V, Octaaf 2 I-V, Nasard 1 1/2 I-III, Sifflet 1 I-III, Sexquialter II-VI, Scherp III-VI 1 1/2, Trompet 8, Vox humana 8, Tremulant
Pedaal C D-d1
Praestant 16 I-II, Quintadena 16, Octaaf 8 I-IV, Holpijp 8, Octaaf 4 I-V, Gemshoorn 4 I-II, Quint 3 I-III, Mixtuur VI-VIII 2, Scherp VI-VIII 1 1/2, Dulciaan 16, Trompet 8
Koppel Hoofdwerk-Rugpositief (trekkoppel), koppel Hoofdwerk-Bovenwerk (trekkoppel), koppel Pedaal-Hoofdwerk, koppel Pedaal-Rugwerk
Temperatuur naar J.Ph. Kirnberger
Foto: Edskes

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Bakker: een nieuw orgel voor de Oud Gereformeerde Gemeente te Ede 15
Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 51 afb III-6* 59, uitgave Spruyt, van Mantgem & de Does, Leiden 1964
Bouman, mr A.: orgels in Nederland (1943)52 foto 20*; uitgave Allert de Lange, Amsterdam 1943
Brouwer: orgelluiken in Ned 6 18 20 24 26 afb. 29* 27 28 afb. 31* 31 afb. 37* 37 65
Gierveld, dr Arend Jan: het ned. huisorgel in de 17e en 18e eeuw 274-275; Vereniging voor Ned. Muziekgeschiedenis 1977
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)34 102 111 184 168 204 247 249 299
Hess 2
Hess: orgel St Janskerk Gouda 4
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 13 14 16 78*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kluiver, dr J.H.: historische orgels in Zeeland II 61 66
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)22
Oost, Ger/Wisgerhof, Bert: er staat een orgell 69-71***
Schroevers: T 1*, de Mixtuur Schagen
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 29(1993)10 foto 12*, 30(1993)24
de Mixtuur 13(1974)242, 15(1974)306-307, 23(1977)514, 31(1980)10, 32/33(1980)45 68, 34(1981)123 127, 36/37(1981)269, 38(1982)304 321, 45(1984)623, 46(1984)641-648, 54(1986)177 186 187, 56(1987)277* 283*, 69(1991)503, 78(1994)908
de Orgelvriend 1(1982)6-7**, 7(1987)6*
de orgelmakers Witte (1978)19; Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum
eredienstvaardig 5(1985)229*
het Maarschalkerweerd-orgel in de Bergeijkse Hofkerk 40
het Orgel 7(1954)104-107, 12(1955)163, 3(1959)69,3(1963)51* 53, 5(1970)140, 11(1974)371, 4(1976)133, 9(1978)254, 12(1981)404-408 (3 foto's)*, 6(1990)congres 20-23 juni 19 155-156*
kerkepadgids (1980)39-40, (1983)105
monumentenzorg: historische orgels juni(1981)*
organist & eredienst 12(1981)184-187*, 1(1982)7
orgel Concertgebouw in ere hersteld 14
Laatste update: 2018-07-16 10:46:18