RK kerk H Dionysius - Heikense kerk hoofdorgel
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Stadhuisplein 6
't Heike - Oude Markt
Tilburg
Gemeente Tilburg
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

Kerk gebouwd vóór 1430.
Nieuwe grotere stenen kerk gebouwd in 1430. In 1436 was het priesterkoor klaar.
In 1465 kregen de kerkmeesters verlof om ten behoeve van de afbouw en inrichting kerkelijke eigendommen te verkopen.
de kerk had al een toren.
De kerk is in 1485 herbouwd en vergroot. Gotische kruiskerk met toren.
De kerk werd op 9 oktober 1485 geconsacreerd door wij-bisschop van bisdom Kamerijk. Patroonheilige H Dionysius.
Op 15 april 1495 werd de kerk in brand gestoken. De herbouw en herinrichting duurde twintig jaar.
Hoofdaltaar en elf of twaalf bij-altaren: de Bossche schrijnwerker meester Hendrick Rutthen kreeg opdracht om een hoofdaltaar te maken naar het voorbeeld van het altaar in de kerk van de Dominicanen aldaar, gesierd door een schilderstuk van een niet met name genoemde Bosschenaar.
Op Pinksteren 1576 begon de beeldenstorm. De kerk en de toren zijn door Spaanse soldaten in april 1595 in brand gestoken.
In het hoogkoor is kort na 1612 een monumentale graftombe voor Heer van Tilburg Huijbert van Malsen geplaatst.
Kerkrestauratie in 1615/17.
Herwijding herstelde kerk op 29 januari 1617 door bisschop Nicolaas van Zoes te 's Hertogenbosch.
Op 14 september 1629 werden kerk en stad overgegeven aan stadhouver Frederik-Hendrik; de geestelijken dienden de stad te verlaten. Tot 1632 kwamen predikanten regelmatig naar Tilburg om de kerk op te eisen.
De kerk kwam vanaf 1633 in protestantse handen; alle "paapse" inrichtingstukken werden verwijderd. De enige voorwerpen uit de periode vóór 1632 zijn een hardstenen wijwatervat en twee vijftiende-eeuwse bronzen kandelaars (uitgeleend aan het Kerkeljk Museum te Uden).
In juni 1634 werd de katholieke eredienst verboden.
In de toren hangt een klok uit 1654.
De kleine Hervormde gemeenschap was niet in staat het te grote gebouw een zinvolle functie te geven: Tilburg kreeg een gecombineerd kerk-raadhuis, dit deed dienst tot 1811.
Na de Vrede van Münster in 1648 kerkten de katholieken van 1650 tot 1672 in Steenvoort (onder Goirle, onder Poppel) in een grenskapel.
Op Allerheiligen 1650 werd de kapel in gebruik genomen.
Schuurkerken van 1668 tot 1691 en van 1691 tot 1731 te Tilburg.
Rouwbord St Sebastiaansgilde na 1754 gemaakt in rococostijl.
Op 5 juli 1797 was de verdeling van de oude parochie Tilburg-west in twee nieuwe parochies: 't Heike en 't Goirke. Beide kerken werden aan St Dionysius gewijd.
De Hervormde Gemeente moest de oude kerk bij Koninklijk Besluit van 19 november 1821 weer overdragen aan de katholieken.
Nieuwe RK kerk St Dionysius gebouwd in 1827/29 naar ontwerp van Justinus Backx en Willem Frederik Conrad. Waterstaatskerk in neoclassicistische stijl tegen de oude Kempische-gotische toren, die in 1894/95 ingrijpend werd gewijzigd.
De eerste steen werd gelegd 31 augustus 1827.
De torenspits is pyramidaal met een peervormige bekroning met aan de zuid-oosthoek een octagonale traptoren. Zuilen met Ionische kapitelen en een kroonlijst langs de wanden. De kerkruimte is een driebeukige hallenkerk met tongewelven en een polygonale absis met calot-overweving.
De kerk werd op 29 oktober 1829 in gebruik genomen, De kerk is in 1843 door bisscop Joannes Zwijsen ingewijd.
Preekstoel en communiebank ± 1829 van Jan Baptist van Hool en P. Dieltjes te Antwerpen. Het hoogaltaar van Willem Kerricx te Antwerpen was in 1699/1700 voor de St Jacobskerk te ANTWERPEN gemaakt.
Het barokke altaar werd in 1821 aangekocht en in 1828 opgesteld.
Biechtstoel van J. Walraven of J. Benijssen te Boxmeer 1832 of 1837 in Vlaamse laatbarok. Twee lichtkronen bij het priesterkoor uit 1858 en 1880 van Lambertus van Rijswijck te Antwerpen.
In 1850 werd het zuidelijke deel van de parochie afgescheiden en ontstond de derde parochie met een kerk in de wijk Korvel. De centrumparochie werd in 1870 opnieuw gesplist: de RK kerk Op de Heuvel werd gebouwd in 1873.
Het wijwatervat is van Leander Petit te Tilburg als geschenk van Eugenia Suijs bij gelegenheid van haar huwelijk in 1873. Het doopvont is van August Bertau te Antwerpen uit 1874. Maria-altaar van Lambertus Hezenmans te 's Hertogenbosch uit ± 1876.
De veertien kruiswegstaties zijn tussen 1890 en 1898 vervaardigd door Jean Anthony te Antwerpen.
Aan de westzijde zijn in 1894/95 twee zijkapellen toegevoegd. Het hekwerk is van C. Merkelbachte te Oisterwijk uit 1895.
De godslamp uit 1893 is van L. Pronk, te 's Hertogenbosch, schenking van geestelijke J. Wouters.
De voorgevel werd in 1894/95 toegevoegd. Het neogotische ontwerp is van de Tilburgse architect Cornelis van Hoof (1861-1952). De toren (onderdeel van de vroegere kerk) werd opnieuw ommanteld.
De banken zijn oolk ontworpen door Cornelis van Hoof en uitgevoerd door H. te Riele te Roermond in ± 1900 in neo-renaissancestijl.
De ramen van de Allerzielenkapel en de ramen Rozenkransgeheimen zijn van Fa. F. Nicolas & Zn. te Roermond uit 1902, schenkingen vanuit de parochie in 1903-1923.
In 1898 werd de H Hartkerk in het noordwestelijke deel Noordhoek gebouwd.
Het carillon dateert uit 1966.
Op 23 december 1970 is een nieuwe parochie Binnenstad opgericht die het grondgebied van de vroegere parochies van 't Heike, Noordhoek en St Anna (inmiddels afgescheiden van Korvel) omvat: het centrum is de Heikese kerk.
Op 16 en 17 maart 1996 is de Heikense kerk na een uitgebreide restauratie weer in gebruik genomen.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
RK kerk H Dionysius - Heikense kerk hoofdorgel Tilburg -

Orgelhistorie

b: vóór 1485 of vóór 1508; M I:
kerkbrand 1595
b: vóór BREDA; positief bij schoolmeester in Breda
o: 1607; positief M I:
r: A. Kiespenning 1606
o: ALPHEN rk grenskapel ?
b: Johann Heinrich Hartmann Bätz, Utrecht 1764/65, op oxaal tegen de toren; M I ap: 11
r: Jacobus Schot, Breda 1783
o: TILBURG Ned Hervormde kerk Bernard van Hirtum, Hilvarenbeek 1824
b: Pieter van Peteghem, Gent 1776 voor MECHELEN RK klooster Zrs Abdij Roosendael; M II ap: Hw 12-Rw 8
- onderhoud 1783 tot 1859 Nicolaas en later zoon Bernard Petrus van Hirtum te Hilvarenbeek
o/r: TILBURG RK schuurkerk 't Heike J.J. Delhaye, Antwerpen 1803; M III ap: Hw 12-Rw 8-Bov 5
o: oude kerk 't Heike van Hirtum, Hilvarenbeek 1824
o: nieuwe kerk 't Heike J.J. Delhaye, Antwerpen 1829; M III ap: Hw 15-Rw 8-Echo 5
r: 1859; kleine herstelbeurt
r: Matthias van Dinther & L. Vermeulen, Weert 1869; groot herstel, drie nieuwe registers, twee nieuwe balgen en nieuwe klavieren; M III ap: Hw 12-Rw 8-Bov 5
r: 1895
b: Gebrs. Franssen, Horst 1918; in oude kas zonder Rw, breder façade, oud pijpwerk, zinken front, EL tractuur; EP III vp: 42 reg.
o: oud pijpwerk naar BERKEL ENSCHOT RK kerk H Caecilia Gebrs. Vermeulen, Weert 1958 ??
b: Gebrs. Vermeulen, Weert 1955/56; in oude kas met oud pijpwerk; EP III vp: Hw 12-Pos 9-Zw 13-Ped 13
adviseur dr P.J. de Bruyn namens de KKOR
r: Gebrs. Vermeulen, Weert 1978; grote schoonmaakbeurt en grondige revisie: op Hw voor Sesquialter een nieuwe Cornet V discant, Roerquint 2 2/3 van Pos naar Zw en Quint 2 2/3 van Zw naar Pos 1 1/3; EP III vp: Hw 12-Pos 9-Zw 13-Ped 13
adviseurs Johan Koch, Frans Jespers en Ad van Sleuwen

Dispositie

1765:
Manuaal C-d3
Bordon 16, Prestant 8, Octaaf 4, Roorfluit 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Flageolet 1 1/2, Cornet IV discant, Mixtuur III-IV-VI bas/discant, Trompet 8 bas/discant, Tramblant
Pedaal C-c1
aangehangen
Ventiel
 
1776:
Hoofdmanuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Viola di Gamba 8, Holpijp 8, Salicionaal 8, Octaaf 4, Doublette 2, Veldfluit 2, Mixtuur, Cornet, Trompet 8, Fagot-Hobo 8
Rugwerk
Bourdon 8, Dwarsfluit 8, Prestant 4, Fluit 4, Dolce 4, Doublette 2, Cornet, Dulciaan 8
Bovenmanuaal
Bourdon 8, Fluit 4, Octaaf 2, Cornet, Hobo 8
Pedaal
aangehangen
 
1829 (volgens Broekhuysen):
Manuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Viol di Gamba 8, Holpyp 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint 3, Doublette 2, Roerfluit 2, Mixtuur V, Cornet V, Trompet 8 bas/discant, Hoboe 8 discant, Basson 8 bas
Positief
Bourdon 8, Prestant 4, Fluit 4, Doublet 2, Sexquialter II, Mixtuur III, Cornet III, Kromhoorn 8 bas/discant
Echo
Bourdon 8, Fluit 4, Octaaf 2, Cornet II, Hoboe 8
Pedaal
aangehangen
Koppeling
Drie blaasbalgen, Tremulant, Ventil, Afsluiting
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdwerk
Bourdon 16, Prestant 8, Viola di Gamba 8, Holpijp 8, Salicionaal 8, Octaaf 4, Veldfluit 2, Doublette 2, Mixtuur, Cornet, Trompet 8, Fagot-Hobo 8
Rugwerk
Bourdon 8, Dwarsfluit 8, Prestant 4, Fluit 4, Dolce 4, Doublette 2, Cornet, Dulciaan 8
Bovenmanuaal
Bourdon 8, Fluit 4, Octaaf 2, Cornet, Hoboe 8
Pedaal
aangehangen
 
1956:
Hoofdwerk (I) C-g3
Prestant 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Dwarsfluit 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Fluit 2, Mixtuur IV-VI, Sesquialter II-III, Trompet 8, Klaroen 4
Positief (II) C-g3
Gemshoorn 8, Bourdon 8, Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Roerquint 2 2/3, Prestant 2, Cymbel IV, Kromhoorn 8
Zwelwerk (III) C-g3
Bourdon 16, Prestant 8, Salicionaal 8, Holpijp 8, Prestant 4, Gemshoorn 4, Quint 2 2/3, Fluit 2, Terts 1 3/5, Scherp III, Dulciaan 16, Trompet 8, Schalmei 8
Pedaal C-f'1
Contrabas 32 (C-H akoest.), Prestant 16 (tr.), Violon 16, Subbas 16, Octaaf 8 (tr.), Gedekt 8 (tr.), Koraal 4 (tr.), Bourdon 4 (tr.), Mixtuur III, Bazuin 16, Trompet 8 (tr.), Klaroen 4 (tr.), Trompet 2 (tr.)
Koppelingen: Hoofdwerk-Positief, Hoofdwerk-Zwelwerk, Positief-Zwelwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Positief, Pedaal-Zwelwerk, Pedaal-Zwelwerk 4
Drukknoppen: Aut.ped.omsch. Positief met 4 vrije versterkingen, Aut.ped.omsch. Zwelwerk met 4 vrije versterkingen, Generaal Tutti met signaallamp, te bedienen met voetpiston, Generaal register Crescendo met oplosser, tien tongwerkafstellers, vier zetknopcombinaties, zichtbaarwerkend op de registerknoppen, een knop Prestantenkoor exclusief koppelingen
Treden: trede door zwelkast manuaal III, trede voor gen.reg.Crescendo
 
1978:
Hoofdwerk (I) C-g3
Prestant 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Dwarsfluit 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Fluit 2, Mixtuur IV-VI, Cornet V discant, Trompet 8, Klaroen 4
Positief (II) C-g3
Gemshoorn 8, Bourdon 8, Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Prestant 2, Quint 1 1/3, Cymbel IV, Kromhoorn 8
Zwelwerk (III) C-g3
Bourdon 16, Prestant 8, Salicionaal 8, Holpijp 8, Prestant 4, Gemshoorn 4, Quint 2 2/3, Fluit 2, Terts 1 3/5, Scherp III, Dulciaan 16, Trompet 8, Basson-Hobo 8
Pedaal C-f1
Contrabas 32 (C-B akoestisch), Prestant 16 (tr.), Violon 16, Subbas 16, Octaaf 8 (tr.), Gedekt 8 (tr.), Koraal 4 (tr.), Bourdon 4 (tr.), Mixtuur III, Bazuin 16, Trompet 8 (tr.), Klaroen 4 (tr.), Trompet 2 (tr.)
Koppels: I-II, I-III, II-III, P-I, P-II, P-III, P-III 4
Drukknoppen: AP II en III met vrije verst.
Gener. Tutti, gener. Crescendo, tien Tongwerkafstellers, 4 vrije combinaties
Treden: zwelkast en Gener. Cresc.

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Jespers, Frans: brabants orgelbezit (1975)132, prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant
Jespers, Frans: de lindeboom III/IV(1979/80)244-246 250-254** 271
Jespers, Frans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)294-296, het Noordbrabants Genootschap 1983
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)66, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Leeuwen, Wies van: De Verdwenen Kerken van Noord-Brabant. WBooks (2017)122-123
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 60, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tijdschriften en andere uitgaves
200 jaren orgelbouw Vermeulen kerkorgels (1730-1930)
250 jaar orgelmaker Vermeulen 91
brochure midden brabantse orgelkring 1978****
contactbrief voor kerkenverzamelaars 36(1996)39
de Mixtuur 40(1982)396, 52(1986)54, 82(1996)93-95
de geschiedenis van de parochie Tilburg 't Heike jg 8 nr 3 sept(1990)
het Orgel 1(1982)4
het Orgel in de heikese kerk en zijn voorgangers nov.(1978)****
orgelmaker van Hirtum 8
orgels in Ned 104
Laatste update: 2018-08-04 18:51:24