RK kerk H Willibrordus 4
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Hoolstraat 13
Teteringen
Gemeente Breda
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

Kapel gebouwd in 1510.
De kapel is in 1590 door brand verwoest.
In 1635 wordt Teteringen een zelfstandige parochie.
De kapel komt in 1649 in Protestantse handen.
In 1688 wordt een schuurkerk gebouwd.
In 1809 gelast Lodewijk Napoleon teruggave van de kapel.
In 1818 wordt de kapel weer in gebruik genomen als H Willibrorduskerk aan de Hoolstraat 13.
De schuurkerk is in 1820 afgebroken. Ook de kapel werd afgebroken.
Nieuwe eenbeukig kerk gebouwd in 1820 aan de Hoolstraat 13.
Nieuwe kerk gebouwd in 1926/27 naar ontwerp van architect Jacques van Groenendael te Breda. Het is een bakstenen christocentrische kerk met neo-byzantijnse kenmerken. Sommige elementen, zoals het kruis op de toren en de spuwers, zijn uitgevoerd in art decostijl. Hoewel de kerk het uiterlijk van een kruiskerk heeft, toont het interieur een meer centraliserende ruimte, gelijkend op een ruime zaalkerk. Deze wordt gedomineerd door een bakstenen koepel, welke aan de buitenzijde van de kerk minder opvallend is. De kerk heeft roosvensters in de voorgevel en de zijbeuken
Op 26 september 1927 werd de nieuwe kerk geconsacreerd. Van Groenendael werd beschuldigd van plagiaat van de kerk te Wageningen. Na 9 jaar processen heeft hij gewonnen.
Ingebruikname nieuwe kerk op 2 oktober 1927. Mrg Hopmans, bisschop van Breda consacreerde het kerkgebouw op 26 september, waarna op 2 oktober 1927 de plechtige ingebruikname plaatsvond.
Het orgel had een plaats gekregen op het oxaal achter in de kerk, terzijde van het grote rozetraam en aan de zijde van de toren. De drie bekronende engelen, twee met een bazuin en een in het midden met een lier, konden niet alle drie een plaats vinden op het orgel. Alleen links en in het midden was voldoende hoogte onder het aflopend gewelf.
Het interieur van de kerk omvat kruiswegstaties door G. van Geffen, vervaardigd in de periode 1929-1943. Ook zijn er glas-in-loodramen aanwezig van Joep Nicolas en Jan Willemen, alsmede een beeld van de Heilige Ambrosius. Uit de voormalige schuurkerk stamt een hardstenen doopvont (1787). Ook hangen in de kerk een tweetal schilderijen: Een Verrijzenis van Christus door W, Schaeken (1823) en een schilderij van de Heilige Familie, uit de 2e helft van de 17e eeuw.
In het najaar van 1944 is de kerk ernstig beschadigd door pogingen van de Duitsers om de toren op te blazen. Het orgel werd ernstig beschadigd. Een periode van vochtinwerking, gecombineerd met puin gedurende lange tijd, brachten het voortbestaan van het orgel ernstig in gevaar.
In 1991 is het orgel, na rijp beraad, in de absis geplaatst.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 32, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
J.J. Delahaije-orgel 1823 Teteringen*****
Jespers, Frans: brabants orgelbezit (1975)26, prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant
Jespers, Frans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)291, het Noordbrabants Genootschap 1983
Leeuwen, Wies van: De Verdwenen Kerken van Noord-Brabant. WBooks (2017)122-123
Nijnatten, Ton van: kerken in het bisdom Breda 154** plattegrond*
Tijdschriften en andere uitgaves
brabants orgelrijkdom (2010)31****, uitgave brabantse orgelfederatie
brochure 8.2
contactbrief voor kerkenverzamelaars 41(1999)38-39
de Mixtuur 76(1994)830-834******
het Orgel 12(1992)442-447 (3 foto’s)*
orgelmaker van Hirtum 8

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
RK kerk H Willibrordus 4 Teteringen -

Orgelhistorie

b: vóór 1803 (volgens Juter)
o: in de oude schuurkerk 30 augustus 1803
b: Jean-Joseph Del(a)haye (1786-1845), Antwerpen 1823/24; het orgel werd gebouwd als balustrade-orgel; M I: Man 14
het contract is vastgelegd op 5 november 1823
- onderhoud Jean-Joseph Del(a)haye en zijn zoon Jean-Corneille-Charles Delhay ?? te Antwerpen
- onderhoud Huibert Cornelis van der Aa te Oosterhout na 1872
r: Huibert Cornelis van der Aa, Oosterhout 1879; buitengewone reparatie: oude spaanbalgen vervangen door de huidige windvoorziening, bestaande uit een magazijnbalg met dubbele vouwen en cilinderaandruiving naar de drie schepbalgen d.m.v. een krukas met slinger te bewegen
- onderhoud Camille Loret (1833-1904) tot 1904
- onderhoud Fa. P.J. Vermeulen & Zn. te Weert 1903 tot heden
r: Fa. P.J. Vermeulen & Zn., Weert 1909; vrij ingrijpend vernieuwd: Gamba 8 op de plaats van de Quintadeen en een Salicionaal 8 op de plaats van de Octaaf 2, voor het eerst een aangehangen pedaal aangebracht (C-d1), handklavier vernieuwd en de toonhoogte genormaliseerd; M I Pn vp: Man 14-Ped 1
- het plan en de begroting is tot stand gekomen in overleg met Cornelis Verstegen, muziekleraar van Seminarie Ypelaar en rector Jos van Goch, diens voorganger
o/r: orgel gedemonteerd en op het oxaal achterin de nieuwe kerk geplaatst onder het roosvenster Fa. P.J. Vermeulen & Zn., Weert 1927; vrij ingrijpende wijzigingen: de onderste 24 pijpen van Bourdon op een eigen pneumatische windlade als zelfstandige Subbas op het pedaal, Voix Céleste 8 op de plaats van de Mixtuur en een herintonatie; M I vp: Man 14-Ped 1
adviseur P. de Wit, deken van Steenbergen namens de KKOR
- het bestek is getekend 25 januari 1927. Eind 1927 waren de werkzaamheden klaar
- het orgel raakte najaar 1944 ernstig beschadigd bij pogingen van de Duitse bezetters de toren op te blazen; kas, frontpijpen en engelen werden daarbij onherstelbaar vernield, de bovenbouw werd gedemonteerd waarin nieuwe frontpijpen in zink geplaatst konden worden
r: Gebr. Vermeulen, Weert 1952; het orgel werd weer in speelbare staat gebracht, de onderbouw kon worden behouden, de bovenbouw werd gedemonteerd waarin nieuwe frontpijpen in zink geplaatst konden worden in een open opstelling; M I ap: Man 13
- op den duur raakte het orgel in toenemende staat van verval
- in 1972 heeft Hans van der Harst het orgel aan een onderzoek onderworpen en een rapport geschreven, dat zou dienen voor een subsisieaanvrage bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Het orgel werd als beschermd monument erkend.
o/r: Gebrs. Vermeulen, Weert 1990/91 op de begane grond in de absis; de opzet van de restauratie was het orgel zo veel mogelijk in de staat van 1823/24 terug te brengen. Kas gereconstrueerd naar het Delahaye-orgel in de O.L. Vrouwkerk te Diest (1828), schilderwerk uitgevoerd door Richard Berkers, het snijwerk door G. Ravensberg te Waddinxveen. De windvoorziening uit de periode van na Delhaye is gehandhaafd. De windladen zijn op authentieke en klassieke manier gerestaureerd. Het manuaalklavier, de registerknopen en de registerplaatjes zijn vernieuwd naar voorbeelden van het Delhaye-orgel ut 1828 te Diest. De orgelkas is gereconstrueerd vanuit de maatvoering van de onderkas. Het snijwerk is door G. Ravensberg te Waddinxveen geheel nieuw vervaardigd. De verdwenen stemmen alsmede het frontpijpwerk zijn gereconstrueerd. De meesterschilder Richard Berkers heeft het orgel geschilderd en verguld. Alle pneumatiek is verwijderd. M I ap: Man 14
adviseurs drs. J.J. van der Harst namens de KKOR en O.B. Wiersma, Rijksadviseur
heringebruikneming orgel op 17 mei 1991 met een bespeling door Hennie Vaatstra en drs J.J. van der Harst te Hilversum
r: Gebrs. Vermeulen, Weert 2001
ingebruikname 11 november 2001 door Hennie Vaatstra en Jelena Bazova
r: Fa. L. Verschueren, Heythuysen 2010; Hautbois 8 discant; M I ap: 15
adviseur Rogér van Dijk

Dispositie

1824 (Del(a)haye):
Manuaal
Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Quintadeen 8, Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint(-fluit) 3, Octaaf 2, Veldfluit 2, Cornet V discant, Mixtuur V, Trompet 8 bas/discant, Clairon 4 bas, Vrije plaats discant, Tremulant
Geen pedaal
Drie (spaan-)blaasbalgen Afsluiting, Ventiel
 
1824 (volgens Broekhuysen):
Manuaal C-f3
Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Viola di gamba 8, Octaaf 4, Fluit 4, Nasard 3, Super octaaf 2, Veldfluit 2, Mixtuur V, Cornet V, Trompet 8 bas/discant, Clairon 4 bas, Clairon 8 discant ?)
 
1909 (Del(a)haye/Vermeulen):
Manuaal
Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Gamba 8, Holpijp 8, Salicionaal 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint(-fluit) 3, Veldfluit 2, Cornet V discant, Mixtuur V, Trompet 8 bas/discant, Clairon 4 bas, Vrije plaats discant, Tremulant
Pedaal C-d1
Subbas 16
 
1927 (Del(a)haye/Vermeulen):
Manuaal
Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Gamba 8,, Holpijp 8, Salicionaal 8, Voix Céleste 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint(-fluit) 3, Veldfluit 2, Cornet V discant, Trompet 8 bas/discant, Clairon 4 bas, Vrije plaats discant, Tremulant
Pedaal C-d1
Subbas 16
 
1953 (Del(a)haye/Vermeulen):
Manuaal C-f3
Subbas 16 C-cº, Bourdon 16 bas/discant, Prestant 16 discant f2-f3, Prestant 8, Holpijp 8, Gamba 8, Voix Céleste 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Veldfluit 2, Cornet V discant, Trompet 8 bas/discant
Pedaal C-d1
aangehangen
 
1991 (Del(a)haye/Vermeulen):
Manuaal C-f3
Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Quintadeen 8, Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Veldfluit 2, Cornet V, Mixtuur V 1, Trompet 8 bas/discant, Clairon 4 bas
Pedaal C-d1
aangehangen
Discant vanaf cis1
In de onderkas is de windvoorziening geplaatst: magazijnbalg met twee inspringende vouwen, te vullen d.m.v. drie schepbalgen via een slinger gelijkmatig te bedienen.
Winddruk 78 mm. Toonhoogte 425tr bij 15º C. Stemming evenredig zwevend
 
2010 (Del(a)haye/Verschueren):
Manuaal C-f3
Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint(fluit) 3, Octaaf 2, Veldfluit 2, Cornet V discant, Mixtuur V 1, Trompet 8 bas/discant, Clairon 4 bas, Hautbois 8 discant, Tremulant
Pedaal C-d1
aangehangen
Foto: Johan Wouters

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-08-04 16:43:27