Hervormde kerk
Afgebroken
Foto: afbeelding in de Hervormde kerk
Kerkplein
Steenbergen
Gemeente Steenbergen
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

Kerk gebouwd als RK kerk H Jacobus de Meerdere (zie daar).
In 1572 is de kerk door de Watergeuzen geplunderd.
Op 17 oktober 1590 namen de prinselijke troepen van Maurits de stad in. De RK godsdienst werd verboden. De kerk bleef voorlopig in handen van de Spanjaarden. De kerk werd ontluisterd en tot legerloods ingericht.
In 1591 werd de kerk aan de protestantse minderheid toegewezen. Naast de kerk stond een klokkentoren. Deze is op kerstavond 1591 ingestort.
De hervormden verwijderden de beelden en ornamenten en maakten de muren wit. Voor de samenkomsten was in het kruiskoor een kleine ruimte door een muur afgesloten, de rest van de kerk werd verhuurd: eind 16e eeuw als arsenaal, halverwege de 18e eeuw als opslagplaats voor de brandspuit en eind 18e eeuw als onderkomen voor soldaten.
In 1619 en 1645 werd het leidak vernieuwd.
Herstelwerkzaamheden in 1624, 1658, 1726, 1732, 1736, 1742 en 1774. Ondanks deze verschillende hersteloperaties raakte de kerk in de loop der eeuwen ernstig in verval.
In de kerk is een kansel-lezenaar met de initialen van koning Willem III en koningin Mary van Engeland met het jaartal 1693.
De oude middeleeuwse Jacobuskerk vertoode eind 18e eeuw tekenen van verval.
In 1789 moest de toren grondig gerenoveerd worden.
Er werd een mooi groot toegangshek voor de kerk geplaatst.
Twee nieuwe klokken op 30 september 1795 geplaatst, 710 en 200 kg zwaar, gegoten in Antwerpen door Huerent. Vanaf augustus 1796 mochten de klokken niet meer worden geluid.
In 1798 begonnen onderhandelingen over overgave van het kerkgebouw aan de katholieken. Men kwam er niet uit. Er kwam geen overeenstemming over de financiële voorwaarden. De hervormden behielden de kerk en de katholieken bleven in hun schuurkerk.
Eeuwenlang werd er begraven in de kerk. Voor vele honderden burgers van Steenbergen - voornamelijk welgestelden - ware er omvangrijke familiegraven in de kerk, vaak afgedekt met gebeeldhouwde grafzerken ter ere van de overledenen.
In 1804 zakte de oude vloer in de "predikkerk" op enkele plaatsen in. Er werd een nieuwe vloer gelegd. Alle begraafplaatsen in het preekgedeelte zijn toen gedempt. Voortaan werd alleen op het koor voorin en in de wandelkerk begraven. Ze zijn bijna allemaal in de loop der tijd verloren gegaan.
De Hervormde Gemeente behoorde tot de classis Tholen en Bergen op Zoom. Na opheffing van deze classis in 1816 bij de classis Breda.
De in 1814 in de kerk ingekwartierde soldaten deden het gebouw nog verder achteruitgaan. In 1828 toonde de kerk tekenen van instorten en moest een deel van het plafond ondersteund worden.
In 1830 viel het doek definitief voor de oude Jacobuskerk. Op order van Heeren Kerkvoogden en Notabelen onder Directie van den opzichter van 's-Rijks Waterstaat Werken in de Provincie Noord-Brabant A. Duijvelaar werd de kerk afgebroken. Gelukkig maakte deze eerst nog een tekening van koor en schip en de fraai gedetailleerde gevels van de dwarsschepen, die deden denken aan de kerk van Wouw. Typisch voor de gotiek in westelijk Brabant waren de steunberen met hun zadeldakvormige afdekkingen. Op woensdag 18 mei 1831 werd publiek aanbesteed: "Het afbreken van de oude kerk en het weder opbouwen van een nieuwe Hervormde kerk naar bestek en tekening van architect P. Huyzers Az. te Breda".Bij de sloop trof men vele oude grafkelders aan uit de Rooms-Katholieke tijd. Alles werd in 1932 geruimd.
De Hervormde diensten werden tijdelijk op de bovenverdieping van het oude arsenaal gehouden.
Nieuwe kerk gebouwd in 1832/34 aan het Kerkplein (zie daar).

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
-
Tijdschriften en andere uitgaves
-

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Steenbergen -

Orgelhistorie

b: vóór ??
o/r: organist mr Antony Mercelis 1615/16; stellen van een "posetiffken"
r: Jan Diercxz Tegelbacker, Dordrecht 1622
r: Joan Jacobssen, plaatselijke timmerman in Steenbergen
- Het orgel is in 1674 opgeruimd
b: vóór 1672 voor BREDA huisorgel Cornelis Peeters Tinckens (geboren in Diksmuide); positief M I:
- Cornelis Tinckens werd in 1674 aangesteld als schoolmeester en organist te Steenbergen en bracht zijn positief "posityffken" mee; het orgel werd aan de oude kruiskerk verhuurd
o: 1674. Cornelis Tinckens werd in 1674 aangesteld als schoolmeester en organist te Steenbergen en bracht zijn positief "posityffken" mee; het orgel werd aan de oude kruiskerk verhuurd
r: Cornelis Tinckens 1675; voor hordekens staande voor het positief
r: Hendrich Metzker, Breda 1680; orgel vergroot ??, een achttal van de huidige registers zijn van zijn hand. De orgelluiken zijn ook uit deze tijd
- na het overlijden van Tinckens in 1693 is het orgel getaxeerd door mr Jacobus Cool, orgelmaker te Dordrecht en N. Raamp, organist te Geertruidenberg ten behoeve van de weduwe Tinckens. Het orgel is in 1697 aan het stadsbestuur van Steenbergen verkocht. Het orgel werd later vergroot, verbeterd en gerestaureerd door diverse orgelbouwers
r: Jacobus Zeemans (1665-1744), Breda 1695; orgel hersteld
- in 1697 is het orgel getaxeerd door mr Jacobus Cool, orgelmaker te Dordrecht en N. Raamp, organist te Geertruidenberg tbv de weduwe van Tinckens
- het orgel in 1697 aan het stadsbestuur verkocht
o: Jacobus Zeemans, Breda 1697
r: Stephanus Heidenreich 1701; werkzaamheden
r: schoolmeester-organist Wilhelmus Verseveld, Kampen 1705
r: Stephanus Heidenreich 1706; herstellingen
r: Jacobus Zeemans , Breda 1708; visitatie, aanwijzen van fouten en reparaties
r: binnenvader van het Steenbergse weeshuis Dominicus van der Hammen, Steenbergen 1724; blaasbalgen hersteld
r: Jacob Francois Moreau (1684-1751), Rotterdam 1725; groot herstel en uitbreiding van het orgel. Hij herstelde het pijpwerk en verving een Quint 1 1/2 door een Trompet 8 en foliede de frontpijpen. Hieuw klavier, nieuwe windlade, gedeeltelijk vernieuwing van het front, nieuwe balgen. Hij legde een aangehangen pedaal aan; M I ap: Man 11
- het orgel werd in 1725 gekeurd door Benjamin Bouchart, organist Waalse Kerk te Middelburg
r: 1729; kleine herstelwerkzaamheden
r: Hendrick (Hendericus) Pescheur, Antwerpen-Berchem 1739; kleine werkzaamheden
r: Hendrick (Hendericus) Pescheur, Antwerpen-Berchem 1744; diverse werkzaamheden aan het orgel, zoals herstel van de lade en het pijpwerk
r: Joh. Meng 1749; reparatie
- het orgel werd in 1752 geverfd door Joh. Hoogkamp in Spaans groen, barbijns blauw en notekleur
r: Joh. Meng 1755; reparatie
- Jan Krab 1765; schilderbeurt
- onderhoud 1766 tot 1785 door schoolmeester en organist David Schindler
r: sergeant Halm 1785; werkzaamheden
r: Antoni Christiaensen Breda 1791
- examinatie orgel door Antoni Christiaan te Breda 1791
- tussen 1794 en 1800 kleine bedragen voor het "lappen van de blaasbalg", o.a. door organist Corn. Kuyl
- rapport 9 september 1805 van Jan Pieter Schmidt te Gouda
r: Jan Pieter Schmidt jr, Gouda 1806; uitbreiding met een Onderpositief met 6 1/2 stem en nieuwe klaviatuur, drie nieuwe blaasbalgen, labiaalpijpwerk hersteld en herintonatie. Het kleinste koor van de Cornet VI werd weggenomen en van de gedeeltelijk van blik gemaakte Trompet werden de drie grootste octaven vernieuwd. Het frontpijpwerk kreeg nieuwe tinfolie en de labia werden verguld; M II ap: Hw 10-Onderpos 7
- disp. volgens Hess M II ap: Manuaal 10-Pos 7
- onderhoud P. Wannewitz, Gouda 1816-1825
r: Charles Verbeke (19e eeuw), Gent 1820 en 1825; herstelling
- het orgel werd in 1832 opgeslagen
o/r: Cornelis van Oeckelen, Breda 1833/34 naar de nieuwe kerk;

Dispositie

volgens Gregoir:
Manuaal
Bourdon 16, Roerfluit 8, Octaaf 4, Nachthoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Mixtuur, Cornet, Trompet 8
Positief
Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Nasard 3, Woudfluit 2, Flageolet 1, Carillon discant, Tremulant
Afsluiting, ventil

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-09-01 11:41:46