RK kerk H Catharina - Begijnenhof
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Catharinastraat 23
Begijnhof
Breda
Gemeente Breda
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

Begijnen; Begijnen van het H. Sacrament (Amsterdam)
Stichtingsjaar: 12e eeuw - ca. 1990. Vestiging Nederland: 13e eeuw.
Geschiedenis: De oorsprong van de begijnen is onduidelijk. Over de naamsafleiding is veel gespeculeerd. Vanaf de 12e eeuw treft men ze aan. In Nederland zijn er vanaf de 13e eeuw begijnen. De begijnen waren ongetrouwde vrouwen en weduwen, die de geloften van gehoorzaamheid en kuisheid aflegden. Ze leidden een religieus leven zonder formeel religieuzen te zijn. Persoonlijk bezit was toegestaan. Vaak woonden ze bij melaatsenhuizen en ziekenhuizen. In vele plaatsen waren er begijnhoven. In Nederland waren er nog tot eind jaren tachtig van de 20e eeuw begijnen te Amsterdam (Begijnen van het H. Sacrament) en Breda
Geschiedenis: Het Begijnhof werd in 1267 gesticht door de bisschop van Luik en de heer van Breda. In 1535 verhuisden de begijnen van het Kasteelplein naar het huidige Begijnenhof aan de Catharinastraat. De Bredase Begijnen legden tot ver in de 20ste eeuw slechts twee geloften af, die van gehoorzaamheid en die van kuisheid.
Eerste begijnhof (zie Kasteel Philips Willem van Oranje op het Kasteelplein).
Het oudste gedeelte van het Begijnhof aan de Catharinastraat is waarschijnlijk een volle eeuw eerder gebouwd dan de rest van het 16e- eeuwse woonhof (1532-’35). Activiteiten: "Diverse liefdewerken".
Johanna van Polanen (1392 – 1445) begon in 1429 met voorbereidingen van de bouw van een in 1440 voltooide kapel ter ere van de heilige Wendelinus, een pestheilige en herderspatroon van Schotse of Ierse afkomst die in de omgeving van Trier vereerd werd.
In 1535 vestigen Begijnen zich dus in het hofje aan de Catharinastraat. Ze krijgen de beschikking over de St Wendelinuskapel uit 1440. Na de beschikking over de kapel hebben de begijnen bijzonder hun best gedaan om van de kapel een eigen Catharinakerk te maken. Er werden uitgaven gedaan voor het vervaardigen van een altaar, een schilderij en een glasraam. In maart 1982 is bij restauratiewerkzaamheden in de westgevel de oorspronkelijke toegangspoort van de kapel teruggevonden. Deze was ingemetseld in een spouw. Zelfs op de naald van de deur bevond zich een houten beeldje van de heilige Catharina. De reden dat de begijnen deze deur hebben laten inmetselen is wellicht terug te voeren op de onzekere tijd van de Tachtigjarige Oorlog.
In 1590-1625 moeten de Begijnen de Wendelinuskapel afstaan aan de Waalse gemeente. In de periode tussen 1590 en 1625 maakten zij gebruik van een noodkerk. Na de verovering door Spinola in 1625 werd de Wendelinuskapel weer voor de katholieke eredienst in gebruik genomen.
Maar sinds de Vrede van Munster in 1648 moesten de begijnen het kerkgebouw definitief afstaan aan de Waalse Gemeente. In 1649 kreeg de kerk een eigen ingang aan de Catharinastraat en werd de oorspronkelijke toegang dichtgemetseld.
Vreemd genoeg werden de begijnen en hun pastoors ook na 1649 in de kelder van de Waalse Kerk begraven.
Hoewel de katholieke eredienst bij de Vrede van Munster in 1648 verboden werd en geestelijken de stad officieel moesten verlaten, bleef de Begijnengemeenschap vallen onder persoonlijke bescherming van de Prinsen van Oranje-Nassau, zoals blijkt uit de vier akten van Sauvegarde (1590, 1637, 1649 en 1653). Het Bredase Begijnhof dankt hieraan zijn voortbestaan. De begijnen konden novicen blijven aannemen. En omdat alle bewoners van het Begijnhof onder de prinselijke sauvegarde vielen, verzochten de begijnen de bisschop om de aanstelling van een eigen pastoor. De eerste begijnenpastoor, de 29-jarige Nicolaus van Milst vestigde zich in 1674 op het Begijnhof.
De begijnen moesten zich vanaf 1649 behelpen met een noodkerk die tegen de noordkant van de Waalse Kerk stond. Van het interieur van deze kerk weten we weinig. Waarschijnlijk is het wel een barokke huiskerk geweest. Vele begijnen hebben schenkingen gedaan om het interieur te verfraaien. Een deel van de kerkschat van de huidige Begijnhofkerk dateert met zekerheid uit deze tijd. Deze noodkerk heeft gefunctioneerd tot 1838.
Nieuwe Begijnhofkerk gebouwd in 1836/37 naar ontwerp van architect Adrianus van der Aa te Oosterhout (toezicht van een hoofdingenieur van het Ministerie van Waterstaat). Neoclassicistische kerk. De kosten moesten volledig door het Begijnhof worden gedragen.
Op 25 juli 1837 (1838 ??) is de kerk plechtig ingewijd. De kerk werd als vanzelfsprekend toegewijd aan de heilige Catharina.
Tussen 1860-1863 werd het Begijnhof uitgebreid aan de noordoostzijde, bestaande uit negen woningen en een gemeenschappelijke ruimte, de begijnenzaal. Dit gedeelte werd aangeduid met de naam "Nieuwe hof" en wordt thans het "Kleine hof" genoemd.
In het begin van de twintigste eeuw kreeg de begijnengemeenschap het in toenemende mate moeilijk. Er kwamen steeds minder novicen en de leegstaande woningen werden verhuurd aan alleenstaande vrouwen of weduwen, "buitenpoorters" genoemd. De laatste Nederlandse begijn, Zuster Cornelia Catharina Frijters overleed op Goede Vrijdag 13 april 1990. Met haar dood kwam formeel een einde aan zeven eeuwen begijnengeschiedenis in Breda. Enkele begijnhofbewoonsters hebben haar overlijden juist aangegrepen om iets nieuws te beginnen. Nog steeds komen zij iedere ochtend in gebed bijeen. Zonder veel ophef vormen zij een eigentijdse voortzetting van de eeuwenoude religieuze gemeenschap op deze plaats.
Historie adressering: Catharinastraat 23 - 81.
Restauratie van het complex in 1967.
Vertrek van de laatste Begijnen uit het hof: na 1988 en voor 1998.
De Begijnhofkerk behoort bij de parochie Breda-Centrum.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 118*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Jespers, Hans: Sieur Jacobus Zeemans - d'Hüskes nummer 23 13(1992)6 50-52
Jespers, Hans: brabants orgelbezit (1975)21, prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant
Jespers, Hans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)42 aanv I 174, het Noordbrabants Genootschap 1983
Nijnatten, Ton van: kerken in het bisdom Breda 020** plattegrond*
Schippers: foto L 17*, de Mixtuur Schagen
Tijdschriften en andere uitgaves
250 jaar orgelmaker Vermeulen 95
breda: parochiekerk het Begijnhof foto*
erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven
het Orgel 11(1967)269* 271, 1(1982)4
orgelmaker van Hirtum 11

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
RK kerk H Catharina - Begijnenhof Breda -

Orgelhistorie

b: positief voor de St Wendelinuskapel
o: schuilkerk 1650
r: Johan Rijmsmits, Breda 1653 en 1655; nieuw klavier, twee nieuwe balgen en een nieuw register, stemming 1/2 toon hoger
het orgel is na 1689/90 niet meer gebruikt vanwege overlast voor de Waalse eredienst
b: J. Zeemans 1713/16 voor de noodkerk; M I: bas 7-discant 7
contract getekend 17 juli 1713
b: A. Derksen van Angeren, Breda 1838 in oudere kas ??; M I: Man 9
contract getekend op 12 september 1838
r: Fa. P.J. Vermeulen & Zn., Weert 1895/97; herstelling en wijziging dispositie
r: ± 1925; vervanging van een in 1897 geplaatste strijker
r: Fa. Gebrs. Vermeulen, Weert 1967; oude dispositie hersteld, restauratie orgelkas dhr Houtepen; M I: Man 9
advies Rijksmonumentenzorg 1967

Dispositie

1716:
Manuaal
Holpijp 8 bas/discant, Prestant 4 discant, Fluijt 4 bas, Octaeff 2 bas/discant, Quint 1 1/2 bas, Secxquialter of Cornetje II discant, Super Octaeff 1 bas/discant, Mixtur II bas/discant, Regael 8 bas/discant
 
1838:
Manuaal
Bourdon 16 vanaf cº, Prestant 8, Holpijp 8, Viola di gamba 8 discant, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Mixtuur II-III-IV 1 1/3, Accordeon 8
Geen pedaal
 
disp. 1966 voor de restauratie:
Manuaal
Bourdon 16 vanaf cº, Prestant 8, Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Voix Céleste 8, Gemshoorn 4, Fluit 4, Octaaf 2, ledige plaats
 
1967:
Manuaal C-f3
Bourdon 16 vanaf cº, Prestant 8, Holpijp 8, Viola di Gamba 8 discant, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Mixtuur II-III-IV 1 1/3, Kromhoorn 8
Geen pedaal
de discant begint op c1

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2016-12-01 11:08:34