RK kerk H Catharina
Niet in gebruik
Foto: Flip Veldmans
Kruisbroedershof 4
's-Hertogenbosch (Den Bosch)

Gemeente 's-Hertogenbosch
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

De Sint-Chatharinakerk is ontstaan vanuit de kapel van het voormalige Kruisbroedersklooster, gebouwd tussen 1533 en 1542.
In de 14e eeuw leefden hier een vereniging van mannen zonder kloostergeloften - de bogaerden. Enkele werden in 1468 opgenomen in de kloosterorde van de kruisbroeders.
Zij betrokken in 1470 een nieuw klooster onder patronage van Catharina van Alexandrië. In 1500 klooster van de Kruisheren.
Het oudste gedeelte is in 1533 als kloosterkapel gebouwd. De bouw werd eerst in 1542 voltooid. Het middeleeuwse gotische koor is gebouwd op een tonggewelf boven een loop van de Binnendieze, die toen nog als stadsriool diende. Kinderbalkjes in het plafond, een ornament uit de renaissance, een uurwerk en een bijzonder gewelf.
In 1569 werd de kerk tot parochiekerk verheven.
Op 16 juli 1569 waren er vier parochies: St Jans, St Jacob, St Pieter en de kruisboeders.
Op 22 augustus 1566 was de beeldenstorm; het kostbare interieur van deze kerk werd verwoest.
De koorpartij is een fragment van de kloosterkapel uit de periode 1533/42. Aan de buitenzijde de laat-gotische absis van de koorpartij van de oude kloosterkerk.
In 1601 vergrootte men de kerk daarom met een schip en noorderzijbeuk voorzien van een torentje.
Het gehele werk was in 1616 voltooid.
Op 12 augustus 1629 was er een beschieting. De kerk werd verwoest en klooster in beslag genomen door Frederik Hendrik. Op 14 september 1629 was de overgave van de stad. De kruisheren zijn uit hun klooster gevlucht en zochten bij de Franciscanen in de Minderbroederstraat hun toevlucht en daarna te Uden. Na herbouw werd het koorgedeelte van de kerk kwam de kerk van 1650 tot 1794 ten dienste van de Gereformeerde Gemeente. Het klooster werd militaire gevangenis. Na 1794 werd de kerk gebruikt als paardenstal en broodbakkerij, maar in 1809 kreeg het weer de functie van kerk voor het garnizoen.
Op 11 september 1629 werd de katholieke godsdienst verboden, de katholieken gingen naar een schuilkerk aan de Vugherstraat.
Op 8 december 1703 waait de spits van de toren - gebouwd in 1601. De spits werd niet meer hersteld.
In 1758 instortingsgevaar bij de pijlers van de noorderbeuk.
In 1794 is de kerk onttrokken aan de eredienst van de Hervormde gemeente.
Naar decreet van keizer Napoleon kwamen de St Jan en St Catrien op 8 december 1810 weer ter beschikking aan de katholieke eredienst. De kerk werd met gemeentesubsidie hersteld. In januari 1811 werd de kerk weer in gebruik genomen.
Negen laat-barokke schilderijen van Pieter Jozef Verhagen, Leuven ± 1775 voor de Norbertijnerabdij in Averbode werden in 1829 aangekocht.
De vervallen kerk is in 1842/44 vervangen door de nieuwe waterstaatskerk St Catharina aan het Kruisbroedershof 4 naar ontwerp van architect Jos de Kroon. Neoclassicistische centraalbouw met koepel. Het koor en een gedeelte van het schip bleven behouden.
In februari 1842 was de aanbesteding van de kerk. Op 10 maart 1842 volgde de eerste steenlegging.
Op 18 oktober 1842 is de kerk geconsacreerd door coaduitor Zwijsen.
In 1844 was de kerk klaar.
Viertien staties in 1875/76 op koper geschilderd door A. Brouwer uit Hilversum. De negen laat-barokke schilderijen van Pieter Jozef Verhagen werden geplaatst, daartussen een groot aantal werken uit de 17e en 18e eeuw.
Rond 1870 dacht men alweer aan nieuwbouw.
Ingrijpende verbouwing van de kerk in 1916/17 naar ontwerp van architect Jan Stuyt. Hij vond dat een kerk een kunstzinnig monument moest zijn en liet zich inspireren door de neobyzantijnse centraalbouw en ontwierp een grote middenkoepel met een overspanning van 22 meter en een peilhoogte van 7,50 meter tegen het oude gotische koor uit 1533. De koepel werd gemaakt van gewapend beton, beschilderd door Jan Oosterman met het thema van de Bergrede. De koepel, een achtkant, werd verdeeld in zestienen en bood plaats aan acht engelen en zestien serafijnen van Jan Oosterman.
Aanbesteding kerk op 29 december 1915. Een restant van de toren bleef staan.
Behoud van het oude koor uit 1533 met vrij uitzicht op altaar en preekstoel.
Het orgel is achter het altaar geplaatst.
De kerk is op 21 december 1917 in gebruik genomen. Op 13 mei 1918 is de kerk geconsacreerd door mgr A.F. Diepen, coaiutor van bisdom Den Bosch.
De Johannes van Damascus Gemeenschap gebruiken de RK kerk H Theresia te Tilburg voor de erediensten volgens de Oosters of Byzantijnse ritus. De Goede Week en het Paasfeest waren voor de Gemeenschap de laatste festiviteiten in deze kerk. Een nieuw onderdak is gevonden in een zijkapel van de gedeeltelijk opgeknapte RK kerk H Catharina te 's Hertogenbosch.
In 1996 zijn de kerk en de pastorie gerestaureerd. De fraaie renaissante krulgevel uit 1619 werd bij bouwhistorisch onderzoek teruggevonden onder de pleisterlagen en gerestaureerd.
Veel kunst: een schilderij van de negentien martelaren van Gorcum, die in 1572 door watergeuzen werden vermoord. Verscheidene afbeeldingen van Sint Catharina, martelares en naamgeefster van de kerk. Gehavend drieluik van Antoon Molkenboer. Negen gigantische schilderijen van Pieter Jozef Verhagen (1728-1811) die de kerk in 1829 overnam van de abdij van Averbode.
Vijfentwintig kerkgangers weten in 2012 op zaterdag de kerk te vinden. En voor de Byzantijnse dienst op zondagmoren schuiven een stuk of tien gelovigen de banken in. De kerk heeft plaats voor 400 mensen.
De kerk staat op de rijksmonumentenlijst en is onderdeel van een beschermd stadsgezicht.
Op 1 juli 2015 is de St Cathrienkerk aan de eredienst ontrokken. Het parochiebestuur vergadert over vervolgstappen van de herbestemming van het gebouw.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)208
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 39 40 137*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Jespers, Frans & Sleuwen, Ad van: tot roem van zijn makers (1978)7 17 18 20 22 25 27 29-42 44 46 48 51 54 61 89 117-126 176 192 199 206 208 afb. 1* 2* 28* 34* 61-64* 92*
Jespers, Frans: Brabants Orgelbezit (1975)16, prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant
Jespers, Frans: Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)138 150-152 207 aanv II 33, het Noordbrabants Genootschap 1983
Kuilenburg, Wout van: het werk van de orgelmakersfamilie Van Eijsdonck/Van Nistelrooy/Kuijte: (1983)22 24 62-63; Het Noordbrabants Genootschap
Leeuwen, Wies van: De Verdwenen Kerken van Noord-Brabant. WBooks (2017)116-117
Tijdschriften en andere uitgaves
's hertogenbosch: RK kerk St Cathrien of Kruiskerk (6 foto's)*
150 jaar Adema Orgelbouw sinds (1855)82
brabants orgelrijkdom, uitgave brabantse orgelfederatie (2008)5* (2010) 37* 38**
contactbrief voor kerkenverzamelaars 42(1999)45
de Mixtuur 11(1973)215, 22(1977)472 478 479, 28(1979)691, 45(1984)592
de Orgelvriend 7/8(1976)10-11*, 9(1979)23*, 9(80)9
de orgelmaker Witte 12
gedenkboek Houët 81
het Maarschalkerweerd-orgel in de Bergeijkse Hofkerk 34
het Orgel 11(1967)265-266 268*, 10(1974)328, 5(1976)188, 5(1985)211 213
kerkepadgids (1985)86**
orgelmaker van Hirtum 10
vriendenboek stadsarchivaris Kuyer (1980)108 110* 113 114 157

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
RK kerk H Catharina 's-Hertogenbosch -

Orgelhistorie

b: 17e eeuw
b: J.J. Delhaye, Antwerpen ± 18e eeuw voor de schuilkerk in de Vughterstraat, omvang F contra-
- onderhoud van Eijsdonck
r: Nicolaas van Hirtum 1786
b: vóór een kerk in België
o/r: J.J. Delhaye, Antwerpen 1811; uitgebreid met een Rugpositief, manuaalomvang FF-??; M II ap: Hw 11-Rw 6
- het orgel werd aangekocht door bemiddeling van P. Verbeke
o: nieuwe kerk 1844
o: DE MORTEL (bij Gemert) RK kerk H Antonius Abt 1851
b: J.J. Vollebregt & Zn., 's Hertogenbosch 1850/51, snijwerk en oxaal vervaardigd door Frans J.R. Donkers (1821-1877); M III vp: Hw 12-Bov 13 (12)-Echoborstw 7-Ped 11
het orgel is op 16 april 1850 aanbesteed. De orgelkas is op 6 mei 1850 aanbesteed bij P.W. Hoenselaars
keuring op 3 juni 1851 door Van Paessen van de St. Jan, Marijnen van de St. Pieter en Christiaans van de St. Cathrien plus de organist Kluytmans van Seminarie Beekvliet
het orgel is op 10 juni 1851 opgeleverd
- onderhoud door J.J. Vollebregt & Zn., 's Hertogenbosch van 1852 tot 1887
r: M. Maarschalkerweerd, Utrecht 1898; grote schoonmaakbeurt
o/r: Fa. M. Maarschalkerweerd, Utrecht 1914; achter het hoogaltaar in de halfronde absis, het oude oxaal bleef
r: Fa. L. Verschueren, Heythuysen 1956; M III vp: Hw 12-Bov 11-Borstw 7-Ped 11
r: Verschueren Orgelbouw, Heythuysen 2008
adviseur KKOR Jos Laus en R. van Straten namens Monumentenzorg
eindkeuring orgel op donderdag 17 januari 2008

Dispositie

1822 (volgens Broekhuysen 1852):
Manuaal
Holpijp 8, Flute travers 8, Prestant 4, Fluit 4, Echofluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Cornet, Mixtuur, Trompet 8 bas/discant, Vox Humana 8, Clairon 4
Rugpositief
Holpijp 8, Fluit 4, Octaaf 2, Cornet, Mixtuur, Fagot 8 bas, Hautbois 8 discant, Tremulant
Pedaal
aangehangen
Koppelingen
Afsluitingen, Ventil, Calcante schel, 3 Blaasbalgen
 
1849 (Vollebregt) volgens het kontrakt:
Groot manuaal C-f3
Praestant 16 bas/discant, Bourdon 16, Praestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gedekte Fluit 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Cornet V, Mixtuur III-VI, Fagot 16, Trompet 8
Bovenmanuaal C-f3
Salicionaal 8, Viola di Gamba 8, Roerfluit 8, Fluit Travers 8 discant, Praestant 4, Open fluit 4, Gemshoorn 2, Cornet IV discant, Carillon III 4-1 3/5-1 discant, Hobo 8 diskant, Basson 8 bas, Dulciaan 8
Echoborstwerk in zwelkast C-f3
Praestant 8 discant, Gedekt 8, Praestant 4, Gemshoorn 4, Nachthoorn 2, Flageolet 1, Vox Angelica 8
Pedaal C-f1
Principaal 16, Subbas 16, Octaafbas 8, Wijd Gedekt 8, Quint 6, Octaaf 4, Octaaf 2, Bazuin 16, Trompet 8, Clairon 4, Cinck 2
3 Koppelingen
4 Afsluitingen, 1 dito in het hoofdkanaal (generale), 1 Transpositeur
 
1851 (Vollebregt):
Groot Manuaal C-f3
Prestant 16 bas/discant, Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gedekte Fluit 4, Quint 3, Super Octaaf 2, Cornet V discant, Mixtuur III-VI, Fagot 16, Trompet 8
Bovenmanuaal C-f3
Prestant 8, Salicionaal 8, Roerfluit 8, Viola di gamba 8, Fluit Travers 8 discant, Prestant 4, Openfluit 4, Gemshoorn 2, Cornet IV discant, Carillon III discant, Basson 8 bas, Hobo 8 diskant, Dulciaan 8
Echo Borstwerk in zwelkast C-f3
Prestant 8 discant, Gedekt 8, Prestant 4, Gemshoorn 4, Nachthoorn 2, Flageolet 1, Vox Angelia 8
Pedaal C-f1
Prestant 16, Open Subbas 16, Octaafbas 8, Wijd Gedekt 8, Quint 6, Octaaf 4, Octaaf 2, Bazuin 16, Trompet 8, Clairon 4, Cinck 2
3 Koppelingen: twee voor de manualen, Pedaal-Groot Manuaal
4 Afsluitingen voor de vier windladen, Generale Afsluiting
Transpositeur "om het Borstwerk in orchesttoon te brengen", Tremulant, Ventil, Calcante klok, Crescendo Borstwerk
 
1956 Vollebregt/Verschueren):
Hoofdwerk (I) C-f3
Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Mixtuur III-VI 1 1/3, Cornet V discant, Fagot 16, Trompet 8
Bovenwerk (II) C-f3
Roerfluit 8, Quintadeen 8, Salicionaal 8, Prestant 4, Openfluit 4, Gemshoorn 2, Carillon III discant, Scherp III-IV 2/3, Cornet IV discant, Dulciaan 8, Basson-Hobo 8
Borstwerk (III) C-f3
Gedekt 8, Prestant 4, Gemshoorn 4, Nachthoorn 2, Flageolet 1, Terts-Scherp III-IV 2/3, Kromhoorn 8
Pedaal C-f1
Prestant 16, Open Subbas 16, Octaaf 8, Wijd gedekt 8, Quint 5 1/3, Octaaf 4, Ruispijp IV 2, Bazuin 16, Trompet 8, Clairon 4, Cinq 2
Koppelingen: Hoofdwerk-Bovenwerk, Hoofdwerk-Borstwerk, Pedaal-Hoofdwerk (trede)
Winddruk voor alle werken 78 mm. Toonhoogte iets onder a1 = 440 Hz.
Foto: brabantorgel.nl

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-09-27 14:27:16