Hervormde kerk
Nieuwe bestemming
Foto: Flip Veldmans
Markt 20
Kruisland
Gemeente Steenbergen
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

Graaf Engelbrecht II van Nassau gaf opdracht tot bouw van een kerk, ongeveer een jaar nadat het gebied was ingedijkt. De kerk werd in 1487 gebouwd als RK kerk H Gregorius (zie daar).
Na de Reformatie joegen de protestanten de pastoor in 1580 weg. De kerk heeft daarna 70 jaar leeggestaan.
In 1648 werd de kerk toegewezen aan de Protestanten, drie jaar later kwam de eerste dominee ds Johannes Manteneau.
In 1682 zorgden overstromingen voor grote schade. De kerk en de graven waren beschadigd, omdat alles onder water stond.
Het onderhoud van het kerkgebouw was een zware last. En ook toen waren er vernielingen aan het kerkgebouw. Zo nu en dan werden kerkvensters vernield door stenen die naar binnen werden gegooid. Het dak ging er letterlijk af door een storm begin 18e eeuw. Er zijn toen jarenlang erediensten gehouden in de voorkamer van de koster. Het werd niet veel beter toen het Franse leger kwam en wederom kwam het gebouw onder water te staan. De kerk raakte nog zwaarder beschadigd, maar werd jarenlang opgeknapt. Weer kwam er een nieuwe vloer in, werd het dak vervangen en kwamen er echte kerkbanken.
Dat mocht niet heel erg lang baten, want het onderhoud bleef een blok aan het been.
Begin 19e eeuw kwam het advies om het kerkgebouw te slopen en opnieuw te bouwen. Koning Willem I heeft toen een bedrag geschonken aan de kerk. In 1830 werd de nieuwe kerk in gebruik genomen.
De Duitsers bliezen op 30 oktober 1944 de kerk tijdens de Tweede Wereldoorlog op, om te voorkomen dat de geallieerden de kerktoren zouden gebruiken als uitkijkpost.
Er werd een hele nieuwe kerk gebouwd in dezelfde stijl als de oude kerk. Alleen de fundering is nog authentiek. De oude stenen werden gebruikt voor de kerkmuren.
Met Kerstmis 1947 werd de kerk in gebruik genomen. Het was de eerste herbouwde kerk in Nederland na de oorlog, In die tijd van schaarste lukte het om nieuwe glas-in-loodramen voor de kerk geleverd te krijgen.
De erediensten keerden terug, maar de ontkerkelijking zette zich in rap tempo voort eind 20e eeuw.
De hervormde gemeenten van Kruisland en Oud Gastel zijn in 2002 samengevoegd en gebruiken nu de Hervormde kerk van Oud Gastel.
In 2003 kwam het kerkgebouw in bezit van de Stichting De Holle Roffel. Het kerkhof en de onderliggende grond is nog altijd eigendom van de Hervormde gemeente Gastel & Kruisland. Vanaf 2003 biedt het kerkgebouw onderdak aan het ambachts- en gereedschapsmuseum De Holle Roffel. De sleuteroverdracht vond in april 2003 plaats.
Op 26 mei 2003 werd het streekmuseum in gebruik genomen. De originele borden met geboden hangen nog steeds aan de muur boven het oorspronkelijke liturgiecentrum.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Jespers, Frans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)174, het Noordbrabants Genootschap 1983
Tijdschriften en andere uitgaves
brabants heem jg XXIV nr 4 pag 84
contactbrief voor kerkenverzamelaars 49(2003)36

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Kruisland -

Orgelhistorie

b: Hendrik Niehoff 1545/49 vóór ZIERIKZEE Ned Hervormde Grote of Nieuwe of Lievensmonsterkerk; M II ap: Man 8-Rugpos 11
r: R.B. en Joh. Duyschot 1680
r: Anthony Helmann, Antwerpen 1716; herstelling en schoonmaakbeurt
r: Hendrik Pescheur, Antwerpen 1729 (1731)
r: Jean Moreau, Rotterdam 1763; orgel gerepareerd en vernieuwd
o: 1803
- Het orgel ging in 1887 verloren.
- Na herbouw van de kerk in 1947 kwam er een harmonium
- elektronium vanaf 1973

Dispositie

1549:
Manuaal contra F G A B H C-c3
Prestant 12, Bourdon 12, Octaaf 6 discant dubbel, Super octaaf 3 discant drie pijpen dik, Mixtuur III-VIII 2 2/3, Scherp IV-XII 1, Cornet IV discant, Trompet 12, Tremulant
Rugpositief F G A B H C-g2 a2
Prestant 6 discant dubbel, Bourdon 6, Octaaf 3 discant dubbel, Holfluit 3, Superoctaaf 1 1/2, Sifflet 1, Scherp IV-VI 1, Mixtuur II-VI 1, Tertiaan II discant, Sexquialter II 1 1/2 discant, Kromhoorn 6, Tremulant
Nachtegaal, Windfluiting
 
1769:
Manuaal contra F G A-c3
Prestant 12 (discant dubbel), Bourdon 12, Octaaf 6 (discant dubbel), Super octaaf 3 (discant III), Mixtuur III-VIII 2 1/2, Scherp IV-XII 1, Cornet IV discant, Trompet 12, Tremulant
Rugpositief F G A-g2 a2
Prestant 6 (discant dubbel), Bourdon 6, Octaaf 3 (discant dubbel), Holfluit 3, Superoctaaf 1 1/2, Sifflet 1, Scherp IV-V-VI 1, Mixtuur II-VI 1, Tertiaan II discant, Sexquialter II 1 1/2 discant, Cromhoorn 6, Tremulant
Drukkoppel klavieren
Nachtegaal, Wintsluiting Manuaal, Wintsluiting Rugpositief

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-06 16:18:47