Hervormde Grote kerk
In gebruik
Foto: Anton van Daal
Kerkstraat 20
's-Hertogenbosch (Den Bosch)

Gemeente 's-Hertogenbosch
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

Van 1629 tot 1810 kerkten de Hervormden in de St Janskerk.
Van 1810 tot 1819 werd de Geertruidekapel tijdelijk gebruikt.
Nieuwe kerk gebouwd in 1820/21 op een terrein tussen de Hinthamerstraat, Sint Annaplaats en Kerkstraat waar zich vanaf 1523 de gotische Sint-Annakapel bevond. Deze kapel werd gesloopt in 1819, samen met twintig omringende huizen, om plaats te maken voor de Hervormde kerk. De kerk is gebouwd in neoclassicistische stijl. De plattegrond is kruisvormig, de gevels van de kruisarmen hebben grote, half ronde vensters die het interieur een heldere lichtinval geven.
De preekstoel, orgelzolder en tribune dateren uit 1821. Het orgel kreeg in 1831 één grote hoofdkas en werd geplaatst op de westelijke galerij boven de preekstoel. Een loze rugwerkkas, welke in de balustrade werd geplaatst, suggereerde een groter instrument. De galerij werd ondersteund door dorische zuilen.
In 1970 is de inrichting van het gebouw drastisch veranderd. de oude bankopstelling met de kansel onder het orgel verdwijnt daarbij. In een verlaagd middendeel worden stoelen geplaatst en wordt het liturgisch centrum gemoderniseerd.
PKN-kerk.
De restauratie van het orgel gebeurt gelijktijdig met een interne verbouwing en herinrichting van de kerk in 2015. Er werd o.a. een nieuwe vlakke vloer aangelegd en het liturgisch centrum werd verplaatst naar de noordzijde met aandachtswand in kruisvorm. De oude gerestaureerde kansel krijgt weer een plaats onder de orgelgalerij aan de westzijde. Het Strümphler-kabinetorgel krijgt een plaats onder de galerij tegenover het hoofdorgel.
Op zaterdag 14 november 2015 zijn de kerk en het orgel weer in gebruik genomen.
Sinds de fusie van de protestantse geloofsgemeenschappen wordt de Grote kerk gezamenlijk door hen gebruikt. De kerk wordt ook gebruikt voor culturele doeleinden.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Koororgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote kerk 's-Hertogenbosch -

Orgelhistorie

b: Fa. Spanjaard, Alkmaar 19..; M I ap: 4
b: Johannes Stephanus Strümphler 1736 vóór; kabinetorgel M I:
o: IJMUIDEN huisorgel particulier; kabinetorgel M I:
o: 's HERTOGENBOSCH Waalse kerk 1956; orgel ingebouwd in een tijdelijke kas; kabinetorgel M I; Man 7 bas 4-discant 5
o: orgel door Hans van Rossum overgenomen bij ingebruikname van de Waalse kerk; het binnenwerk (van J.S. Strümphler) was achter een ouder front in de Lutherse kerk te ’s Hertogenbosch geplaatst; veel van het binnenwerk was origineel bewaard gebleven, de staat hiervan liet veel te wensen over. Van het houten pijpwerk was veel gespijkerd, de lade viel bijna uiteen, de klaviatuur was in slechte staat en de omlijsting van het manuaal was verdwenen
o/r: Hans van Rossum 2014; enkele delen waaronder de omlijsting van de frontpijpen en het snijwerk werden nieuw gemaakt. Het snijwerk werd verguld door Gerard de Jongh. Windlade, draadwerk, veren en pulpeten werden gerestaureerd en vernieuwd. De reconstructie van ontbrekende delen was mogelijk, mede met het Strümphler-kabinetorgel (1784) in de Grote kerk te Naarden als voorbeeld. Balg en schepbalg werden gerestaureerd. De gereconstrueerde frontpijpen hebben schijnlabia aan de voorzijde en sprekende labia aan de binnenzijde; spiegelkabinet-orgel; M I: Man 7
adviseur Cees van der Poel
in het voorjaar van 2014 is het orgel in gebruik genomen

Dispositie

19..:
Manuaal C-f3
Gedekt 8, Roerfluit 4, Prestant 2, Mixtuur III 1
Pedaal
Aangehangen
 
1973 (Strümphler):
Manuaal C-d3
Prestant 8 discant, Holpijp 8 bas/discant, Viola 8 discant, Prestant 4 bas, Fluit 4 bas/discant, Octaaf 2 bas/discant, Nachthoorn 2 bas, Tremulant
 
2014 (Strümphler/Van Rossum):
Manuaal C-d3
Prestant 8 discant, Holpijp 8, Violon 8 discant, Prestant 4, Fluit 4 bas/discant, Octaaf 2 bas/discant, Nagthorn 2 bas
De balg is met een trede te bedienen. De windvoorziening werd in het orgelpodium aangebracht
Toonhoogte a1 = 417 Hz bij 18º C. Winddruk 48 mm Wk. Stemming Kirnberger. Deling bas/discant hº-c1
Het kabinetorgel kreeg een plaats aan de rechterzijde in de kerk
Foto: orgelnieuws.nl

Bronvermelding van het koororgel

Boeken
-
Tijdschriften en andere uitgaves
brabants orgelrijkdom, uitgave brabantse orgelfederatie (2011)9*, (2016)12-13
de Orgelvriend 7/8(1976)10*

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote kerk 's-Hertogenbosch -

Orgelhistorie

- D. Nolting ontwierp in 1825 een orgel met de omvang van C tot a4. De opdracht ging naar Bätz
b: Fa. J. Bätz & Co (Gebr. Jonathan en Johan Willem), Utrecht 1825/31; loos rugwerk; M II vp: Hw 11-Bov 9-Ped 5
- het contract werd getekend op 5 oktober 1825
- het orgel is in 1831 gekeurd door J.W. Buhr, organist der kerk, Daniel Brachthuyzer, organist Nieuwe kerk te Amsterdam en zijn zoon Willem H. Brachthuizer, organist Oude Kerk te Amsterdam
het orgel werd op 15 november 1831 ingespeeld door Daniel Brachthuyzer
r: Fa. Bätz, Utrecht 1835; herstel
r: A.A. Courtain en Kuerten, Huissen 1835; schoonmaak
- C.F.A. Naber te Deventer; onderhoud vanaf 1846
r: Fa. A. Standaart, Rotterdam 1872; reparatie
r: Fa. A. Standaart, Rotterdam 1912; de magazijnbalg werd vernieuwd en de Woudfluit 2 op het Bovenwerk werd vervangen door een Vox Céleste 8 en wijzigd de intonatie van het orgel, waarbij kernsteken worden aangebracht
r: Fa. D.A. Flentrop, Zaandam 1962/66; reconstructie van de oorspronkelijke dispositie, een nieuwe Woudfluit 2 werd gemaakt naar het voorbeeld van het Bätz-orgel van de Ronde Lutherse kerk te Amsterdam, terwijl voor de windvoorziening de keilbalgen aan elkaar gekoppeld worden en voorzien worden van slechts één regulatie; M II vp: Hw 11-Bov 8-Ped 5
adviseurs dr H.L. Oussoren, C.H. Edskes en dr M.A. Vente
- Pels & van Leeuwen, 's-Hertogenbosch, onderhoud vanaf 1977
- Pels & van Leeuwen, 's-Hertogenbosch 1987; groot onderhoud aan het Bovenwerk
- Pels & van Leeuwen, 's-Hertogenbosch 1988; groot onderhoud aan het Hoofdwerk en Pedaal
r: Pels & van Leeuwen, 's-Hertogenbosch 1992; herstel van de Dulciaan 8 van het Boverwerk
r: Pels & van Leeuwen, 's-Hertogenbosch 2009; klaviatuur hersteld
r: Pels & Van Leeuwen Orgelbouw, ’s-Hertogenbosch 2015, nieuw verguldwerk op de frontlabia verzorgd door schildersbedrijf De Jongh te Waardenburg; uitgangspunt is een terugkeer naar de aanleg van Bätz in 1831 met behoud van een aantal wijzigingen die in de loop van de geschiedenis zijn doorgevoerd; M II vp: Hw 11-Bov 8-Ped 5
adviseur Aart Bergwerff
Op zaterdag 14 november 2015 is het orgel weer in gebruik genomen met orgelspel van Aart Bergwerff en Jamie de Goei

Dispositie

1831 (Bätz):
Manuaal of Onderklavier C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III-IV-V-VI, Scherp III-IV, Cornet V discant, Trompet 8
Bovenklavier C-f3
Prestant 8, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Mixtuur III-IV-V, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Subbas 16, Octaafbas 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8
Klavierkoppel gehalveerd, Koppel Pedaal-Manuaal
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III-VI, Cornet V, Scherp III-IV, Trompet 8
Bovenmanuaal
Prestant 8, Viola di Gamba 8, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Dulciaan 8
Pedaal
Subbas 16, Octaaf 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8
Koppelingen
Afsluitingen, Calcantenklok, Ventiel
 
1966 (Bätz/Flentrop)::
Hoofdwerk (I) C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet V discant, Mixtuur III-IV, Scherp III-IV, Trompet 8
Bovenwerk (II) C-f3
Prestant 8, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Subbas 16, Octaafbas 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8
Koppelingen: Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk
Discant vanaf c1
 
2015 (Bätz/Pels & Van Leeuwen)::
Hoofdwerk C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III-VI, Scherp III-IV, Cornet V discant, Trompet 8
Bovenwerk C-f3
Prestant 8, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal C-f1
Subbas 16, Octaaf 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8
Koppelingen: Hw-Bov bas/discant, Ped-Hw
Toonhoogte a1 = 440 Hz. Winddruk 70 mm Wk. Stemming: evenredig zwevend

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)78
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 117*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Jespers & van Sleuwen: tot roem 104
Jespers, Frans & Sleuwen, Ad van: de orgelmakers Van Hirtum (1976)10 11 74
Jespers, Frans: Brabants Orgelbezit (1975)24, Prov. Genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant
Jespers, Frans: Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)135-136, het Noordbrabants Genootschap 1983
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 43, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)67, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Oost, Ger/Wisgerhof, Bert: er staat een orgell 112-113*
Oost, Ger:: brochure Gebr. Bätz 19
Tijdschriften en andere uitgaves
75 jaar Flentrop Orgelbouw 59
brabants heem jg XXIV nr 4 pag 80-81
brabants orgelrijkdom, uitgave brabantse orgelfederatie (2012)12*, (2016)12-13*
contactbrief voor kerkenverzamelaars 57(2007)38
de Mixtuur 20(1977)421 444 34(1981)123 131
de Orgelvriend 7/8(1976)9* 9(1979)23-24*
de orgelmaker Witte 18
foto D.A. Flentrop, Zaandam (1966)*
het Maarschalkerweerd-orgel in de Bergeijkse Hofkerk 28* 29
het Orgel 12(1966)313-316, 7/8(1968)202* 206, 1(1976)9, 5(1978)175
toekomst voor Religieus Erfgoed in Noord-Brabant 29*
Laatste update: 2018-10-21 09:44:39