Hervormde kerk - Mariakerk
In gebruik
Foto: Hans Vreeman
Torenstraat 26
Uithuizermeeden
Gemeente Eemsmond
Groningen

(Kerk)gebouw

De kerk dateert uit de tweede helft van de 13e eeuw. Gebouwd als rechtgesloten romano-gotische zaalkerk, kerkschip is drie travees lang. De kerk is gewijd aan Maria.
In latere tijd is de kerk enige keren uitgebreid. De toren is gebouwd in 1717. In hetzelfde jaar werd de bouw gestaakt vanwege een stormramp.
In later tijd is de kerk enige keren uitgebreid. De bepleistering is uit de 19e eeuw.
Restauratie in de 16e eeuw: het gotische koor werd vergroot met een travee en een vijf-zijdige sluiting. Het exterieur werd versterkt met twee steunberen. Het koor heeft kruisgewelven.
In 1705 is de kerk tot kruiskerk verbouwd, de ingangspartij kwam in het koor, de derde travee naar het oosten van het schip werd verbouwd tot viering.
Kansel, doophek met prachtige lezenaar en de beide herenbanken zijn in 1708 ontworpen door de Groningse bouwmeester Albert Meijer; het fraaie snijwerk werd uitgevoerd door Jan de Rijk.
Het koor is afgesloten door twee gesneden achterschotten van herenbanken. Eén herenbank was eigendom van de bewoners van borg Rensema, zij hebben ook een grafkelder onder het koor van de kerk.
De toren is uit 1717, in hetzelfde jaar is te bouw gestaakt vanwege een stormramp.
De toren is in 1722/26 afgebouwd, met twee opengewerkte geledingen, hoogte 48,5 meter. De westgevel is vernieuwd en ter weerszijden van de toren ruimten gebouwd voor kerkeraad en kerkvoogdij naar ontwerp van bouwmeester Allard Meyer, stadsbouwmeester van Groningen.
De oude vrijstaande toren ten noorden van de kerk met zadeldak werd in 1734 afgebroken.
In het koor een graftombe voor Rudolf Huénga op Ungersma (1754).
Op de oostmuur een groot wapenbord uit 1786.
Rouwbord voor Willem Alberda, heer van Rensema, uit 1786.
Blikseminslag in 1896. De beide oude klokken werden vernietigd, kleinste uit de 9e of 10e eeuw, de grootste uit 1397 van klokkengieter Harmannus.
De toren (48 m.) met hoge open lantaren werd naar 18e eeuwse vorm herbouwd in 1879 door architect O. de Leeuw Wieland van Loppersum; gemaakt vanaf een oude prentbriefkaart
Van de overblijfselen van beide klokken is een nieuwe luidklok (cis1) gegoten bij Petit en Fritsen te Aarle-Rixtel.
Grote kaarsenkroon van gegoten messing uit de 18e eeuw, zandloophouders op de kansel, een kaarsarm en een lezenaarhouder.
Avondmaalstafel uit het begin van de 19e eeuw in empire-stijl.
Restauratie in de 19e eeuw. De kerk kreeg uitwendig een klassistisch uiterlijk. De vensters werden rondbogig vergroot en voorzien van een stuc-profiel en een stuc-versiering op de kruin van de boog.
Kerkrestauratie in 1937 door de Fa. Veldman.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1940-45 werd de klok weggeroofd door de bezetters en kwam in Giethoorn terecht, na de oorlog weer opgehangen in de klokkekamer 23 meter hoog.
Restauratie toren in 1970.
PKN-kerk.
De kerk is gerestaureerd en zaterdag 18 december 2004 weer in gebruik genomen.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Dorgelo, Wim; De Groninger orgelmaker Albertus Anthoni Hinsz (1704-1785)6 9 10
Gierveld: 250 jaar Hinsz-orgel Leens 19* 20 26
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)289
Hess 47
Knock, Nicolaas Arnoldi: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)50
Knock, Nicolaas Arnoldi: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)58
Oost/Wisgerhof: er staat een orgel 12
Steensma: langs de oude Groninger kerken 88 foto's 62* 63*
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 17 39 40 41 46 54 136*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 54(2005)15
de Mixtuur 11(1973)204
de nagelaten geschriften van de orgelmaker Arp Schnitger (1968)11 39
gedenkboek bij gelegenheid van het 60-jarig bestaan Fa. L. Verschueren 1891-1951: 8
groninger orgelagenda (2012)24
heden en verleden ned herv kerk te Uithuizermeeden 10 foto's
het Orgel 5(1958)69, 1(1965)35, 11(1966)305, 5(1967)125, 4(1968)95, 4(1970)107, 3(1971)101* 102* 104-108, 5(1976)173, 9(1986)288, 10(1993)348
het Orgelblad III(1960)15
kerkepadgids (1985)59*

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk - Mariakerk Uithuizermeeden -

Orgelhistorie

b: ca. 1575 (ca. 1560) door toedoen van Rudolf Huinga van Hungersma
r: Anthony Waelckens 1643 (1632); orgel verbouwd
r: Arp Schnitger, Hamburg 1695; vernieuwing
o: UITHUIZEN Ned Hervormde kerk 1781
b: Albertus Anthony Hinsz 1781/85 in opdracht van Willem Alberda van Rensema; snijwerk kassen van beeldhouwer Christiaan Reurscher in Louis XII-stijl; M II vp: 28 registers
Hinsz overleed in maart 1785, zes maanden voordat het instrument gereed was; zijn meesterknecht Matthijs Hardorff voltooide het orgel in 1785; M II vp: Hw 11-Rw 8-Ped 9
het orgel werd gekeurd door Jakob Wilhelm Lustig, organist Martinikerk te Groningen
het orgel werd ingewijd op 4 september 1785
- snijwerk aan de orgelbalustrade in 1804 van beeldhouwer Waales te Groningen
r: H.H. Freytag, Groningen 1819, reparatie van de 20 grote pijpen
- de oorspronkelijk olijfgroene orgelkas, in 1862 door Gebr. Meenken bruin geverfd, werd opnieuw verguld
r: N.A.G. Lohman 1867, twee nieuwe registers op het Rugwerk
r: J.A. Nennstiehl 1876
- aan de houtsnijder M. Wallis te Groningen in 1904 130 gulden betaald voor loofwerk op de lambrizering
r: Jan Doornbos, Groningen 1906, 1910, alle tongwerken op de Cornet 4 in het Pedaal na doorslaand gemaakt
r: Fa. L. Verschueren, Heythuysen 1931; laatste mooie pijpwerk verwijderd, algehele schoonmaak en herstel in technisch opzicht; M II vp: Hw 12-Rw 8-Ped 9
- rapport C.H. Edskes 1959 voor orgelrestauratie
r: Fa. Gebr. van Vulpen, Utrecht 1966/70; wijzigingen uit de 19e en begin 20e eeuw werden goeddeels hersteld. De versleten magazijnbalg werd vervangen door twee oude eikenhouten spaanbalgen uit Benschop, na 1968 bijzondere zorg voor de tongwerken, het orgel is gestemd in koortoon; M II vp: Hw 11-Rw 8-Ped 9
adviseur Lambert Erné te Utrecht onder toezicht van Monumentenzorg
het orgel is op 27 maart 1970 weer in gebruik genomen met een bespeling door Lambert Erné
r: Fa. Reil. Heerde 2014/15 met behulp van de achterstandsregeling Brim-PIP; aanvullende restauratue: de vier eiken balgen werden opnieuw geplaatst in de rechterzijkamer van de toren, kas opnieuw voorzien van mahonie-imitatie en verguldwerk, het regeerwerk (register- en speelmechaniek, alsook de klaviatuur) werden gerestaureerd, pijpwerk aangepast, met name de Mixtuur en de Sexquialter, meeste tongwerkbekers opgelegd
adviseur Stef Tuinstra in samenwerking met de rijksconsulenten Rudi van Straten en Wim Diepenhordt

Dispositie

1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock):
Manuaal C-d3
Gedact 16, Praestant 8 discant dubbel, Holpyp 8, Octaaf 4, Speelfluiit 4, Nasat 3, Woudfluit 2, Cornet III discant, Mixtuur IV-V-VI bas/discant, Trompet 8, Voxhumana 8
Rug positief C-d3
Fluit douce 8, Praestant 4, Gedakt 4, Gedekt Quint 3, Octaaf 2, Speelfluit 2, Sexquialter II-III, Dulciaan 8
Pedaal C-d1
Bourdon 16, Praestant 8, Gedact 8, Rhoerquint 6, Octaaf 4, Nagthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Cornet 4
4 Blaasbalgen
 
dispositie vóór 1970:
Hoofdwerk C-d3
Gedekt 16, Prestant 8, Holpijp 8, Violine 8, Aeoline 8, Octaaf 4, Speelfluit 4, Quint 3 discant, Octaaf 2, Cornet III discant, Trompet 8, Vox Humana 8
Rugwerk C-d3
Salicionaal 8 discant, Fluit Does 8, Quintadeen 8, Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Klarinet 8
Pedaal C-d1
Bourdon 16, Prestant 8, Gedekt 8, Cello 8, Roerquint 6, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8, Cornet 4
 
1970:
Hoofdwerk C-d3
Gedekt 16, Praestant 8 discant dubbel, Holpijp 8, Octaaf 4, Speelfluit 4, Nasat 3, Woudfluit 2, Mixtuur III bas 2, discant 5 1/3 IV, V, VI, Cornet III discant, Trompet 8, Vox Humana 8, Tremulant
Rugwerk C-d3
Fluit douce 8, Praestant 4, Gedektefluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Speelfluit 2, Sexquialter bas II, discant III, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Bourdon 16, Praestant 8, Gedekt 8, Roerquint 6, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Cornet 4
Schuifkoppel Hoofdwerk-Rugwerk, Pedaalkoppel Hoofdwerk-Pedaal
3 Ventielen, Windlosser, Calcantenklok, Clavis (maakt registeren mogelijk of verhindert dat)
2 Spaanbalgen met drie schokbalgen
Stemming koortoon

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42