RK klooster Kruisheren (O.S.C.)
In gebruik
Boslaan 3
Ter Apel
Gemeente Vlagtwedde
Groningen

(Kerk)gebouw

Ter Apel lag ooit te midden van moerassen, het gebied werd in 1464 geschonken aan de orde van de Kluisheren.
Kerk en klooster gesticht in 1465 als convert van de Kruisheren te Ter Apel. De kloosterkerk bestaat uit twee delen: het monnikenkoor door een rijk gebeeldhouwd oxaal afgescheiden van de lekenkerk. Het enige plattelandsklooster in het noorden waarvan naast de kerk aanzienlijke delen van de kloostergebouwen bewaard gebleven zijn.
De kloosterkerk is in 1501 ingewijd.
De erker aan de noordgevel is uit 1554, een toegangspoortje uit 1660.
Rond een pandhof een binnenplaats met een kloostergang, de kloostervleugels zijn in de 16e eeuw aangebouwd.
Na de Reformatie moesten de Kruisheren geleidelijk hun domus novae lucis (Huis van het nieuwe Licht) prijsgeven.
In 1619 kwam het geheel in het bezit van de stad Groningen die het schip van de kerk, vroeger de plaats van de leken. bestemde voor de protestantse eredienst. (zie daar). De pastorie, school, meesters- en kosterswoning tot woning voor partikulieren.
Naast de kerk bleven ook de oost- en noordvleugel bewaard.
Aan de zuidzijde van het koor een driedelig kalkstenen priestergestoelte met beeldhouwwerk in de bekroning.
In 1755 werd de westvleugel afgebroken en in 1833 moesten na een storm de verdiepingen van de kloostervleugels met de cellen van de monniken worden gehaald. Ook de gewelven van de kerk werden toen gesloopt.
Het schip van de kerk vroeger de plaats van de leken is nu in gebruik voor de protestantse eredienst (zie daar).
Naast de kerk bleven de oost- en noordvleugel bewaard. Aan de zuidzijde van het koor een driedelig kalkstenen priestergestoelte met beeldhouwwerk in de bekroning. In de zuidoosthoek het sacramentshuisje met piscina in gebeeldhouwde omlijsting.
Tegen de noord-, zuid- en westwand koorbanken met geschilderd voorschot, op de wangen gesierd met laatgotisch traceerwerk uit het begin van de 16e eeuw. Op de koorbanken "misericordes". Het koorgestoelte in baumberger kalksteen uitgevoerd uit het begin van de 16e eeuw.
De gotische venstertraceringen zijn bij de restauratie hersteld.
In beide vleugels bleef aan de binnenzijde de kruisgang rond een pandhof bewaard.
De gangen met kruisribgewelven en zandstenen tranceringen in de ramen. In de bij het koor aansluitende oostvleugel zullen de sacristie en de kapittelzaal zijn ondergebracht.
Enige plattelandsklooster in het noorden waarvan naast de kerk aanzienlijke delen van de kloostergebouwen bewaard gebleven zijn.
In 1931 werd het gebouw gerestaureerd en kwamen er nieuwe gewelven in de kerk.
Het gehele kloostercomplex is gerestaureerd in de afgelopen jaren (1993). De gotische venstertraceringen zijn bij de restauratie hersteld. In de beide vleugels bleef aan de binnenzijde de kruisgang rond een pandhof bewaard.
Gangen met kruisribgewelven en zandstenen tranceringen in de ramen.
In de bij het koor aansluitende oostvleugel zullen de sacristie en de kapittelzaal zijn ondergebracht. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg stond niet toe de afgebroken westvleugel te herbouwen.
In de zomer van 2001 is een begin gemaakt met restauratie van de bijgebouwen en de bouw van een nieuwe vleugel aan de oostzijde, bestemd voor conferenties en recepties. De vleugel is gebouwd in moderne vormen naar ontwerp van de Deense architecten Finn Jarsen en prof Johannes Exner, een glazen bouwsel omhuld met rode baksteen. Niet iedereen stond te juichen over deze oplossing.
Thans is in het gebouw naast de Hervormde kerk een museum voor religieuze kunst gevestigd.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Steensma: langs de Oude Groninger Kerken 135
Tijdschriften en andere uitgaves
contaktbrief voor kerkenverzamelaars 46(2001)15, 48(2002)17
Laatste update: 2016-06-30 10:24:26