Hervormde Dorpskerk Antonius
In gebruik

Geen
foto
beschikbaar

Kerkhofsweg 2
Kannes
Kantens
Gemeente Eemsmond
Groningen

(Kerk)gebouw

Een deel van de kerk dateert uit de 12e eeuw, gewijd aan Sint Vitus. Er is een Sint Antonius-vicarie geweest.
Bijzondere achtkantige toren, waarvan het onderste deel tegelijk met het westelijk romaanse deel van de kerk in ± 1200 gebouwd is.
Het oostelijke deel van de kerk is 13e eeuws, de gotische ramen en de zware steunbeer zijn later toegevoegd. Het klein rechtgesloten koor werd vervangen door wat nu het oostelijke deel van het schip is, ten dele 13e eeuwse en ten dele laat-gotische ramen.
Rond 1400 werd de kerk vergroot en de toren verhoogd. Tegen de verzakkende toren werd een forse steunbeer met doorgang gebouwd. Het bovendeel van de toren is uit ± 1500.
In 1660 werd een luidklok hergoten en bij de grote klok uit 1437 gehangen.
Aan de zuid- en oostkant van het schip zitten natuurstenen poortjes uit de 17e eeuw. Aan de oostzijde een speciale ingang voor de familie Lewe van de Klinkenborg uit 1664.
In 1667 is een grote verbouwing aan de kerk uitgevoerd.
Na de Reformatie kwam de kerk in protestantse handen.
Het koorhek is 17e eeuws, eigenlijk meer een koorafsluiting.
Het fraaie houtsnijwerk aan kansel (1741) met het wapen Lewe en van Lynden is gemaakt door Caspar Struiwich. In de koorruimte bevind zich de adelijke grafkelder.
In 1817 (1821) werd de Collator (kerkpatroon) van de kerk failliet verklaard. Besloten werd een openbare veiling te beleggen, die tevens alle kerkelijke meubilaire goederen zal omvatten. Alle kerkmeubilair, inclusief het gehele orgel, werd op het kerkhof rond de kerk uitgestald. Nadat alle goederen waren opgekocht door A.H. Feith kwam koning Willem I tussenbeide. Door zijn toedoen kon de kerk, met behoud van het orgel, een nieuwe start maken
In 1821 zijn met steun van o.a. Koning Willem I kerk en restanten van het interieur teruggekocht.
Kerkrestauratie 1954/57.
Rond 1100 is voor de - toenmalige katholieke - Antoniuskerk een zandstenen doopvont gemaakt. Na de Reformatie verdween de doopvont, onder andere als bloembak naar de tuin van de adellijke familie Lewe van de Borg Klinkenburg. Later kwam de doopvont in het Groninger Museum terecht. Op zondag 24 september 2006 kwam de doopvont weer terug in de Dorpskerk. Die dag was er een bijzondere kerkdienst ter afsluiting van het S.o.W.-proces van de Hervormde gemeente Kantens-Stitswerd en de Gereformeerde kerk van Kantens.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Brouwer: orgelluiken in Ned 59
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)131
Steensma: langs de oude Groninger kerken 40 foto's 31* 32*
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 81*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tillema: foto A 6*, de Mixtuur Schagen
Tijdschriften en andere uitgaves
brochure orgelhistorie in Groningen; Stichting Groningen Orgelland
contactbrief voor kerkenverzamelaars 17(1987)14, 56(2006)15-16, 57(2007)21-22, 59(2008)18, 60(2008)15, 62(2009)15
de Mixtuur 5(1971)76, 38(1982)308, 57(1987)297, 59(1988)421-422, 73(1993)693
het Orgel 1(1956)front-pagina*, 11(1957)152-153**, 10(1972)244-245, 2(1988)62-70 (9 foto's)* 80-81
kerkepadgids (1980)63-64
nederland orgelland 54*

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Dorpskerk Antonius Kantens -

Orgelhistorie

b: Hendrick en Johannes Huis, Groningen 1660/61, in opdracht van de fam. Lewe; éénklaviersorgel met bespeling aan de achterzijde; M I: Man 7
- Hendrick overleed ± 1667
r: Johannes Huis, Groningen 1668/70; grote verbouwing, orgel voorzien van een Rugwerk; M II:
- de balgstoel met drie spaanbalgen stond vanaf 1670 in de zuid-west-hoek van de orgelgalerij
r: A. de Marez ± 1667; voltooïng; M II: Hw - Rw
r: ongeveer 1755/1760; orgel gewijzigd en verfraaïng met een nieuw rijk uitgevoerde balustrade aan weerszijden van de zijtorens in rococostijl
- onderhoud Franz Caspar Schnitger jr laat in de 18e eeuw
- orgel afgebroken (zie boven) en weer teruggeplaatst op last van de Gouverneur der Provincie
r: Johann Wilhelmus Timpe, Groningen 1821/22; orgel weer opgebouwd en speelbaar gemaakt. Twee nieuwe C- en Cis-laden met klavieromvang C-f3 achter de zijtorens, zonder pijpwerk voor ontbrekende tonen van het kort octaaf van het oorspronkelijke pijpwerk. Nieuwe klaviatuur, speelmechanieken en registertractuur. Het Rugwerk bleef loos en de oude windvoorziening bestaande uit drie spaanbalgen in een balgstoel bleef behouden; M I: Man 7
- keuring in 1821 uitgevoerd door N.A. Lohman
- in 1824 uitvoering schilderwerk
r: Jan Doornbos, Veendam 1872; reparatie en schoonmaak
r: Jan Doornbos, Veendam 1884; herstelling
plan van Jan Doornbos in 1907 voor dispositiewijziging met de tonen Cis, Dis, Fis, Gis en een aangehangen pedaal: het plan is niet uitgevoerd
r: Hendrik Vegter, Usquert 1929; herstelling en uitbreiding met 11 nieuwe baspijpen met bijbehorende windlade. Nieuwe windmotor; M I ap: Man 8
- ondanks de klavieromvang C-f3 werden de pijpen voor de toetsen Cis, Dis, Fis en Gis nimmer geplaatst
- in 1954 demontage van het binnenwerk van het orgel in verband met de toen begonnen kerkrestauratie door Mense Ruiter te Groningen. De Kerkvoogdij wordt namens de Orgelcommissie van de Ned. Herv. Kerk geadviseerd door Lambert Erne en Johannes Legêne. Het binnenwerk krijgt een plaats op de zolder van de pastorie en de drie spaanbalgen werden alvast weggegooid. Ook de orgelkas moest worden gedemonteerd.
r: Gebrs. Edskes 1958/59; opbouw en vergulding van de orgelkas. Door verlaging van het plafond werden de torens van de hoofdkas ingekort en werden de in de 18e eeuw op de zijtorens aangebrachte bazuinengelen niet meer teruggeplaatst. De engelen kregen een plaats in een nis in de oostwand van de kerk
r: Jürgen Ahrend, Loga 1972/73 (bij Leer) (D); restauratie en herplaatsing van de frontpijpwerk. Het binnenwerk werd nog niet herplaatst
adviseur Klaas Bolt
r: Jürgen Ahrend, Loga 1986; eerste fase van het herstel: reconstructie van het in verval geraakte Hoofdwerk. Daarbij werden de registers op twee basladen (C-e1) in de zijtorens en een discantlade (f1-c3) in de middenkas geplaatst. Mechaniek en klaviatuur nieuw gemaakt, waarbij het onderklavier werd gereserveerd voor het Rugwerk. Het pijpwerk is nog grotendeels uit de 17e eeuw. De registers Trompet en Sieffluijt zijn nieuw, evenals enkele pijpen uit de Mixtuur en Sexquialter. De bij de restauratie verdwenen windvoorziening werd vervangen door een spaanbalg naast het orgel; M I ap: Hw 10
adviseur Cor Edskes te Groningen
orgel op 9 november 1986 weer in gebruik genomen met een bespeling door organist Wim van Beek te Haren
r: Hendrik Ahrend Orgelbau 2007/08; plaatsing van een geheel nieuw binnenwerk voor het Rugpositief, deels op basis van gegevens die door Cor Edskes in 1954 bij demontage waren opgetekend. Het pedaal werd weer aangehangen
r: Hendrik Ahrend Orgelbau 2010; plaatsing van een tweede balg en treden; M II ap: Man 10-Rugpos 5
het orgel is op zaterdag 20 oktober 2007 weer in gebruik genomen

Dispositie

1660 (Huis):
Manuaal C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur, Lege sleep
 
1929 (Vegter):
Manuaal C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Mixtuur III-IV, open plaats voor Trompet 8
Ventiel
 
1986 (Ahrend):
Manuaal C D E F G A-c3
Bordon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaave 4, Quint 3, Sup. Octave 2, Sieffluijt 1 1/2, Mixtuir IV-VI 1, Sexquialter II 1 1/3-4/5, Trompet 8, Tremulant
Geen pedaalklavier
Schuifkoppel manualen
Het orgel wordt gevoed vanuit één kleine spaanbalg met elektromotor, opgesteld links naast het orgel
Alle registers gedeeld in bas/discant, deling tussen e1 en f1
1/4 komma middentoonstemming, Toonhoogte ± 1/4 toon boven normaal
 
2010 (Ahrend):
Manuaal C D E F G A-c3
Bordon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaave 4, Quint 3, Sulp. Octave 2, Sieffluijt 1 1/2, Mixtuir IV-VI, Sexquialter II, Trompet 8
Rugpositief C D E F G A-c3
Quintadena 8, Fluyt 4, Prestant 2, Cimbel II, Regael 8
Pedaal C D E F G A-c1
Aangehangen
Schuifkoppel.
Tremulant
Toonhoogte 1/4 boven normaal. Temperatuur middentoonstemming. Winddruk 68 mm. waterkolom
Foto: www.nederlandseorgelkalender.nl

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-02 15:32:55