Hervormde Dorpskerk
Overgenomen
Foto: Anton van Daal
Hoofdstraat 48
Tolbert
Gemeente Leek
Groningen

(Kerk)gebouw

De naam Tolbert komt voor het eerst in de 15e eeuwse archivaria voor. In het Münsterse dekaanregister wordt het Antiqua Berth genoemd. Omstreeks het jaar 1000 staat de naam Fredewalda opgetekend in het goederenregister van de Abdij Werden aan de Ruhr in Duitsland en moet het dorp deel hebben uitgemaakt van een Friese nederzetting. De Friezen koloniseerden ook in Drenthe en Noordwest-Overijssel. In de 16e eeuw werd in Vredewold nog Fries gesproken. De vermelding van Fredewalda kan betekenen dat er nog geen dorpen waren of dat het enige dorp Fredewalda heette. Dit enige dorp moet Tolbert zijn dat zich omstreeks 1000 heeft uitgestrekt van Nuis tot de Midwolder grens. De kerk was en is het middelpunt van het dorp. Tolbert is lang een agrarisch dorp geweest. Ondanks industrialisatie en het aaneengroeien van Leek en Tolbert, is het eigen karakter van het dorp behouden gebleven.
Het koor is in het begin van de 13e eeuw gebouwd, het schip en de toren in de 14e eeuw.
De toren is ± 1600 verhoogd en van een zadeldak voorzien. In de toren een luidklok uit 1660.
Het koor met een eenvoudige topgevel is iets smaller en lager dan het schip, rijzige zadeldaktoren, waarvan het benedendeel uit de 13e eeuw stamt.
Ingang en steunbeer koor uit later tijd.
In het schip staat tegen de torenwand een Van Oeckelen-orgel uit 1867.
Er werd rond 1900 een vlak plafond in het schip aangebracht. Tengevolge hiervan is de bekroning van de middentoren van het orgel, waarschijnlijk een lier, spoorloos verdwenen.
Het meubilair is uit de 19e eeuw.
In 1952 is de orgelkas, in het kader van een vernieuwing van het kerkinterieur, in een licht-crème tint overgeschilderd.
Dit laatste werd echter in het kader van de algehele kerkrestauratie van 1994 weer ongedaan gemaakt, bij die gelegenheid kregen frontzijde en zijwanden van de orgelkas de oorspronkelijke zwarte kleur weer terug, en werd het blinderingssnijwerk weer in een donkergroene kleur geschilderd.
De kerk is op 16 november 1977 (1975) overgedragen door de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK).
In voorjaar 1987 is gestart met een algehele restauratie, die wordt uitgevoerd door de Stichting Oude Groninger Kerken. 1e fase 1984-1987. 2e fase 1988-1989. Het opknappen van de binnenkant van de toren, is in 1989 ongeveer afgerond.
De 3e fase 1992-1994, restauratie van het interieur. In de kerk is een houten wand aanwezig die schip en koor van elkaar scheidt. Bij de kerkrestauratie in 1994 is de wand zo gemaakt dat hij geheel kan worden geopend.
Op 14 juni 1994 is de kerk weer in gebruik genomen.
In overleg met de Stichting Oude Groninger Kerken is in 2000/01 ook kritisch naar de kas en de omgeving van het orgel gekeken. Alle electrische voorzieningen zijn gesaneerd en van de kas verwijderd, de klaviatuuromgeving is in Van Oeckelen-trant opnieuw in grenenimitatie geschilderd, de achterwand werd ook opnieuw geschilderd.
Nu Hersteld Gereformeerde kerk in Ned.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Dorpskerk Tolbert -

Orgelhistorie

b: Petrus van Oeckelen, Harenermolen 1867 met 17e eeuwse lade en gebruikt pijpwerk, gietijzeren ruitwerkvullingen onder het front en de bekroningen, bestaande uit samengebundelde muziekinstrumenten; M I ap: Man 8
Het orgel werd op 17 maart 1867 in gebruik genomen met een bespeling door schoolmeester R. Blomsma
- Fa. van Oeckelen, onderhoud tot 1886
- Renze Ypes Groustra (1849-1918) te Groningen, onderhoud van 1891 tot 1912
- Andreas Doornbos verrichtte onderhoud na 1913
r: H. Vegter, Usquert 1921; herstelling
- Klaas Doornbos (1888-1951) stemde het orgel enkele malen
- A.J. Opten 1951; onderhoud
- Mense Ruiter Orgelmakers te Zuidwolde; onderhoud
- De kerkvoogden had weinig middelen tot hun beschikking om ingrijpende veranderingen te laten uitvoeren. In grote lijnen bleef het orgel dan ook in oorspronkelijke vorm bewaard. Twee veranderingen zijn nog wel het vermelden waard: toen rond 1900 een vlak plafond in het schip werd aangebracht, is tengevolge hiervan de bekroning van de middentoren, waarschijnlijk een lier, spoorloos verdwenen
- Nadat de staat van onderhoud van het orgel al lange tijd ernstig te wensen overliet, werd door de Stichting Oude Groninger Kerken in 1997 aan Jan Jongepier verzocht een restauratieplan op te stellen. In februari van dat jaar was het restauratierapport gereed en werd door Mense Ruiter orgelmakers een offerte ingediend. Na een periode van administratieve verwerking en fondswerving kon de opdracht tot herstel worden gegeven.
r: Mense Ruiter Orgelmakers, Zuidwolde 2000/01; de windladen zijn gerestaureerd en de magazijnbalg en schepbalgen werden opnieuw beleerd. Het beschadigde handklavier werd hersteld, evenals het pedaalklavier, dat van de latere blauwgrijze verf werd ontdaan. Het pijpwerk is geïnventariseerd, opgemeten, en vervolgens hersteld. Enkele ontbrekende pijpen zijn bijgemaakt. De intonatie is geëgaliseerd; M I ap: Man 8
op vrijdag 23 maart en zaterdag 24 maart 2001 is het orgel weer in gebruik genomen

Dispositie

1975 (Van Oeckelen/Ruiter):
Manuaal C-f3
Prestant 8, Bourdon 8, Viola di Gamba 8 (C-H gec met Bourdon 8), Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Trompet 8 bas/discant
Pedaal C-aº
Aangehangen
Winddruk 77,5 mm. De toonhoogte is 440 Hz op a1.
Ventiel
Klaviatuur aan de rechter zijkant, uit de kerk gezien
Magazijnbalg met schepbalgen onder in de orgelkas
 
2001 (Van Oeckelen/Ruiter):
Manuaal C-f3
Prestant 8, Bourdon 8, Viola di Gamba 8 (C-H gec. met Bourdon 8), Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Trompet 8
Pedaal C-aº
Aangehangen
Ventiel
Klaviatuur aan de rechter zijkant. Magazijnbalg met schepbalgen onder in de orgelkas.
De winddruk is 77.5 mm., Toonhoogte 440 Hz op a1.

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Os, drs J.F. van: foto A 5*, de Mixtuur Schagen
Steensma: langs de oude groninger kerken 15 foto 9*
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 158*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 18(1987)13, 21(1989)13, 32(1994)28, 45(2001)19, 46(2001)15, 122(2018)2
de Mixtuur 11(1973)204
het Orgel 7/8(1976)248

Koororgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Dorpskerk Tolbert -

Orgelhistorie

b: Hendrik Hermanus Hess, Leeuwarden ± 1792 voor LAGE VUURSCHE, Ernst Sillem Hoeve, een conferentieoord van het CJV (Christelijk Jongeren Verbond); 18e eeuws kabinetorgel in een neoclassicistische meubel, dat in gesloten toestand niets of nauwelijks iets verraadt van het daarin aanwezige muziekinstrument; kabinet-orgel M I: Bas 5-Discant 5
- Om het orgel voor verdere achteruitgang te behoeden werd in 2012 besloten het orgel in gedeeld eigendom te plaatsen van de Ernst Sillemhoeve en de Stichting Vrienden van de Tolberterkerk. Besloten werd het orgel in de Tolberterkerk te plaatsen.
o: Orgelmakerij Van der Putten 2016
- Huidige toestand: de kast is op veel plaatsen beschadigd, delen zijn kromgetrokken of verkleurd, het binnenwerk is nog bespeelbaar, maar op veel plaatsen instabiel en beschadigd. De houten pijpen verkeren in goede toestand, veel metalen pijpen (waaronder de loze frontpijpen) zijn beschadigd, waarbij op veel plaatsen nieuwe bovenranden zijn aangebracht. De originele registerplaatjes zijn verdwenen, evenals onderdelen van de Tremulant. De originele ventielveren zijn vervangen. Ook is de windvoorziening gemoderniseerd, waarbij de spaanbalg onder de magazijnbalg is verwijderd en de oorspronkelijke bediening met een voettrede is vervangen door een windmotor.
r: Orgelmakerij Van der Putten 2016; het instrument is niet ingrijpend gewijzigd..
Adviseurs ? en Victor Timmer
Op vrijdag 21 juni 2016 was een presentatie van de Stichting Vrienden van de Tolberterkerk door de organisten Sybolt de Jong en Rinke van der Valle. Op 25 oktober 2016 is het orgel met o.a. een bespeling door Ton van Eck en Sybolt de Jong, organist van de kerk weer in gebruik genomen waarbij het orgel in allerlei klankkleuren was te horen
Dat het kabinet een pijporgel omsluit, blijkt bijvoorbeeld bij het openen van de deuren in de bovenkast, waar een loos pijpfront zichtbaar wordt. Achter wat de schuine schrijfklep lijkt te zijn, bevinden zich geen vakjes en laadjes, maar de claviatuur en registertrekkers. De onderkas heeft aan de voorzijde een schijnluik (er lijken drie laden te zijn), waarachter windlade met pijpwerk en de windvoorziening schuil gaan

Dispositie

1790 (Hess):
Manuaal C-f3
Prestant 8 discant, Holpijp 8 bas/discant, Octaaf 4 discant, Fluit 4 bas/discant, Prestant 2 bas/discant, Fluit 2 bas, Tremulant
Geen pedaal
Deling bas/discant: hº - c1
 
2016 (Hess/Van der Putten):
Manuaal C-f3
Prestant 8 discant, Holpijp 8 bas/discant, Octaaf 4 discant, Fluit 4 bas/discant, Prestant 2 bas/discant, Fluit 2 bas, Tremulant
Geen pedaal
Deling bas/discant: hº - c1
Huidige winddruk: 41 mm (vermoedelijk niet ver afwijkend van de originele druk). Toonhoogte: a1 = 438 Hz.
Huidige windvoorziening: magazijnbalg (met inliggende vouw) met tijdelijke windmotor; originele windzicht is nog in functie.

Bronvermelding van het koororgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-10-20 11:38:17