Hervormde kerk Jacobus
In gebruik
Hoofdstraat Oost 2
Uithuizen
Gemeente Eemsmond
Groningen

(Kerk)gebouw

Kerk gebouwd in de 13e eeuw. Oorspronkelijk aan Dionysius gewijde, romaanse kerk. De kerk kreeg later een gotisch uiterlijk door de grote ingebroken ramen. Evenals die in Warffum is de kerk bepleisterd en van steunberen voorzien. Het 13e eeuwse schip heeft koepelgewelven.
Het 15e eeuwse koor, de later aangebouwde sacristie en de noorderzijbeuk zijn overdekt met kruisribgewelven.
Herinrichting van de kerk vanaf ± 1700.
In 1703 werd de herenbank voor de bewoners van de Menkemaborg, Familie Alberda gemaakt aan de oostzijde van de kerk, tegenover het orgel. In 1713 volgde de bouw van de rijke kansel en bijbehorend doophek, beide ontworpen door Allert Meijer en uitgevoerd door Jan de Rijk. De toren (33,5 m. incl. meermin) bevat nog tufsteen.
Na de bouw van het orgel in 1703 werd, om de grote toeloop van kerkgangers te kunnen opvangen, tegenover de kansel een zijbeuk gebouwd. Ook werden later grotere vensters aangebracht, waardoor de voorste ligger van de orgelgalerij thans op een stenen ondersteuning op de vensterbank rust.
Het bankenplan is ook uit de 18e eeuw.
Het pleisterwerk werd in 1988 totaal herzien.
De torenklokken zijn in 2007 gerestaureerd en op vrijdag 28 december 2007 weer in gebruik genomen.
De huidige luidklokken zijn gegoten door Van Bergen te Midwolda in 1947 (cis1 en 1948 cis 2). De kerk staat op de monumentenlijst.
Op 9 april 2010 is de kerk met toren en kerkhof overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) als 63ste monument. Meteen daarna is een huurovereenkomst gesloten met de Stichting. Dat betekent dat er in de praktijk van alledag nauwelijks wat verandert. Het gebouw wordt door de Protestantse gemeente van de Stichting gehuurd.
Het hervormd verenigingsgebouw De Rank is te koop gezet.
Voor de wekelijkse kerkdiensten wordt de voormalige Gereformeerde kerk gebruikt met het verenigingsgebouw De Kandelaar. En voor bijzondere situaties kan altijd ook de Jacobikerk worden gebruikt.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Gierveld: 250 jaar Hinsz-orgel Leens 23 26
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)44 132 166 191 294
Holthuis J.: Petrus van Oeckelen, orgelmaker te Harenmolen bij Groningen 5(1985)6
Knock, Nicolaas Arnoldi: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)56 57*
Knock, Nicolaes Arnoldi: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)50
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)53, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Oost/Wisgerhof: er staat een orgel 10 14
Steensma: langs de oude groninger kerken 39 foto 29*
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 22 29 39 99*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)143 183, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Zandt: de orgelgeschiedenis van de grote- of st martinuskerk te Dokkum 1584-1979 9
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 40(1998)14, 47(2002)19, 59(2008)19, 62(2009)16, 64(2010)18, 65(2011)19
de Mixtuur 5(1971)73 76, 13(1974)241 252, 34(1981)135, 38(1982)308, 57(1987)309
de nagelaten geschriften van de orgelmaker Arp Schnitger (1968)15 53* 54* 55 57
groninger orgelagenda (2001)21*
het Orgel 8(1954)front-pagina*, 12(1957)169**, 3(1959)64, 6(1959)131*, 3(1974)111-119, 4(1989)162-169 (7 foto’s)* 196
het Orgelblad V(1962)173

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Jacobus Uithuizen -

Orgelhistorie

b:
r: Theodorus Faber, Groningen 1631/33
r: Jan Helman, Groningen tussen 1677 en 1688
r: Johannes Radeker, Groningen 1698; reparatie
- In 1699 werd op initiatief van Unico Alberda, bewoner van de Menckemaborg te Uithuizen, contact gezocht met Arp Schnitger
b: Arp Schnitger, Groningen 1699/1700, het orgel werd gebouwd door Johannes Radeker, kassen en balustrade van de Groninger schrijnwerker Allert Meijer. Blinderingssnijwerk en vleugels van Jan de Rijk; M II vp: Man 10-Rugpos 10-Ped 8
- Het contract is gedateerd op 26 maart 1699. Op 16 juli 1699 ondertekenden de heren Alberda van Menkema en orgelbouwer Arp Schnitger het contract voor de bouw van een nieuw orgel; Allert Meijer tekende op dezelfde dag het contract voor het maken van de galerij
- onderhoud Johan Radeker
r: Johannes Radeker 1708; kleine reparaties
r: Johannes Radeker 1710; kleine reparaties
r: Albertus Anthoni Hinsz 1747
r: Albertus Anthoni Hinsz 1785; grote reparatie, nieuwe handklavieren met 49 toetsen, maar verbond de toetsen Cis, Dis, Fis en Gis door met de gelijknamige toetsen van het klein octaaf. Hij maakte ook een nieuw pedaalklavier, ook met doorverbonden toetsen voor Cis en Dis. Blinderingssnijwerk in het rugwerk werd vernieuwd. De gehele kas werd gelakt. De frontpijpen werden gerepareerd en waar nodig opnieuw gefoelied. Tijdens het werk overleed Hinsz.
De keuring werd uitgevoerd door de Groninger organist Jakob Wilhelm Lustig.
r: N.A. Lohman, Groningen 1800
r: N.A. Lohman, Groningen 1811; herstelling
r: N.A. Lohman, Groningen 1830; Stemlappen aangebracht. Omstemming in de gelijkzwevende temperatuur
r: P.van Oeckelen, Harenermolen 1854/56; ingrijpende restauratie: lade van het Manuaal vernieuwd, pijpen voor de vier ontbrekende tonen in het groot octaaf toegevoegd, dispositie gewijzigd: op het Manuaal werden een Bourdon 16 en Fuit 2 aangebracht in plaats van de Octaaf 2 en Siflet 1 ½, de Trompet op het Manuaal werd vernieuwd, de Mixtuur verloor haar dubbelkoren. Op het Rugpositief een Viola di Gamba 8 geplaatst in plaats van de Quintadeen 8, de Scherp werd door een Carillon vervangen, de Quint 1 ½ werd een 1 voet. Op het pedaal werd de metalen Bourdon 16 vervangen door een eiken Subbas, de Mixtuur werd Bourdon 8. Veel registers werden verschoven. De winddruk verhoogd. Alle frontpijpen werden vernieuwd; M II vp: Hw 10-Rw 10-Ped 8
Jhr mr S.W. Trip keurde het orgel en vond dat het zeer verbeterd was
r: P. van Oeckelen, Harenermolen; de spaanbalgen werden vervangen door een grote magazijnbalg
- na die verbouwing vonden geen ingrijpende veranderingen meer plaats
- onderhouds- en stemwerkzaamheden door Hendrik Vegter te Usquert
r: Derk Mulder, Uithuizen september 1944; hersteld en groning doorgestemd; M II vp: Man 10-Pos 9-Ped 8
- vlak na 1945 dreigde complete elektrificatie door de Fa. Spanjaard. Door toedoen van Lambert Erné en Johannes Legêne kon dit op het nippertje worden voorkomen
- Intensieve voorbereidingen voor een restauratie door Zachariassen en Andersen van de Fa. Marcussen in de jaren vijftig, ook weer zonder resultaat
- Het samenwerkings-scenario tussen Marcussen en Mense Ruiter luidde ook niet tot een opdracht
r: Fa. Metzler 1973; M II vp: Man 10-Rugpos 10-Ped 8
adviseur Klaas Bolt namens de Orgelcommissie Ned Hervormde kerk
orgel op 26 september 1973 weer in gebruik genomen
r: Berhardt H. Edskes, Wohlen (Zwits.) 1985/87; restauratie Rugpositief naar situatie 1701; het was noodzakelijk om hieraan de restauratie van de klavieren en de gedeeltelijke reconstructie van de windvoorziening te verbinden. De schuifkoppel werd ook gerestaureerd.
adviseurs Klaas Bolt en Jan van Biezen en Rijksadviseur O.B. Wiersma
r: Bernardt H. Edskens, Wohlen (Zwitserland) 2000/01; Hoofdwerk en Pedaal, situatie van 1785 als uitgangspunt; 21 van de 28 registers zijn nog origineel; M II vp: Manuaal 10-Rughpos 10-Ped 8
adviseurs Klaas Bolt, Willem Retze Talsma, dr Jan van Biezen, Stef Tuinstra, Onno Wiersma en Rudi van Straten
het orgel werd op vrijdag 15 juni 2001 weer feestelijk in gebruik genomen

Dispositie

1699 (volgens het contract):
Manuaal C D E F G A B H-c3
Praestant 8, Hollpijp 8, Octavo 4, Floyt 4, Quinta 3, Super Octave 2, Suflet 1 1/2, Mixtuer IV-V, Trompet 8, Vox Humana 8
Rugh Positijf C D E F G A B H-c3
Praestant 8, Gedeckt 8, Quintadena 8, Hollpijp 4, Octavo 2, Walt Floyt 2, Quinta 1 1/2, Sexquialter II, Scharp IV, Dulciaan 8, Tremulant
Pedael C D E-d1
Bourdon 16, Octavo 8, Octavo 4, Nachthoorn 2, Mixtuer IV, Basuijn 16, Trompet 8, Cornet 2
Manuaelkoppel, geen pedaalkoppel aanwezig
4 Blaasbalgen
Middentoonstemming
 
1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock):
Manuael C - c3
Praestant 8, Holpyp 8, Octaav 4, Spitsfluyt 4, Quint 3, Octaaf 2, Siflet 1 1/2, Mixtuur IV-V-VI, Trompet 8, Voxhumana 8
Rug Positief C - c3
Holpyp 8, Quintadeen 8, Praestant 4, Holpyp 4, Octaaf 2, Woudfluit 2, Quint 1 1/2, Sesquialter II-III, Scherp IV, Dulciaan 8
Pedael C - d1
Bourdon 16, Octaaf 8, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Mixtuer IV-VI, Bazuin 16, Trompet 8, Cornet 2
4 Blaasbalgen
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Gedakt 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Fluit 2, Mixtuur IV, Trompet 8, Vox Humana 8
Rugwerk
Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, Woudfluit 2, Flageolet 1, Sexquialter II, Carillon, Dulciaan 8
Pedaal
Subbas 16, Octaaf 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Cornet 2
3 Koppelingen
Afsluiting, Ventiel, Calcant
 
1944:
Groot orgel C-c3
Bourdon 16, Prestant 8, Gedackt 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Fluit 2, Mixtuur IV, Trompet 8, Vox Humana 8
Rugpositief C-c3
Holpijp 8, Viola di Gamba 8 (C-H in Holpijp), Prestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, Woudfluit 2, Flageolet 1, Sesquialter II, Carillon III vanaf G, Dulciaan 8
Pedaal C-d1
Subbas 16, Octaaf 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Cornet 2
In het manuaal ontbreken de Cis en Dis in de bas, behalve bij de Bourdon 8
In het Positief ontbreken Cis, Dis, Fis en Gis
 
1973:
Manuaal C-c3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Spitsfluit 4, Quint 3, Fluit 2, Mixtuur IV 2/3, Trompet 8, Vox humana 8
Rugpositief C D E F G A B H-c3
Gedekt 8, Gamba 8, Prestant 4, Holpijp 4, Octaaf 2, Woudfluit 2, Flagteolet 1, Sexquialter II, Carillon III, Dulciaan 8
Pedaal C D E-d1
Subbas 16, Octaaf 8, Bourdon 8, Octavo 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Cornet 2
Pedaalkoppel
Magazijnbalg
 
1987:
Rugpositief C D E F G A-c3
Holpyp 8, Quintadena 8, Praestant 4, Holpyp 4, Octaav 2, Woudfluyt 2, Quint 1 ½, Sesquialter II, Scherp IV ½, Dulciaan 8
Toonhoogte teruggebracht naar een halve toon boven normaal. Temperatuur: gemodificeerde 1/5-komma middentoonstemming. Winddruk 71 mm.
 
2001:
Manuael C D E - c3
Praestant 8, Holpyp 8, Octaav 4, Spitsfluyt 4, Quint 3, Superoctaav 2, Siflet 1 1/2, Mixtuer IV-V, Trompet 8, Vox Humana 8
Rughposityf C D E F G A - c3
Holpyp 8, Quintadena 8, Praestant 4, Holpyp 4, Octaav 2, Woudfluyt 2, Quint 1 1/2, Sesquialter II, Scherp IV, Dulciaan 8
Pedael CDE - d1
Bourdon 16, Octaav 8, Octaav 4, Nachthoorn 2, Mixtuer IV, Basuyn 16, Trompet 8, Cornet 2
Koppeling: schuifkoppel
Tremulant (opliggend) gehele werk
Afsluyting Rughposityf, Afsluyting Manuael, Afsluyting Pedael
Windlosser, Calcant, originele windvoorziening gereconstrueerd
Toonhoogte: koortoon (= halve toon boven normaal)
Stemming: 1/6- komma temperatuur

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-05-30 09:52:29