Hervormde Grote of St Nicolaaskerk hoofdorgel
In gebruik
Foto: Anton van Daal
Zuiderkerkstraat 1
Elburg
Gemeente Elburg
Gelderland

(Kerk)gebouw

In 1397 gaf de bisschop van Utrecht toestemming om binnen de muren van Elburg de kerk te bouwen.
De kerk is gewijd aan de heilige Nicolaas, onder meer de beschermheilige van de zeevarenden.
Het werd echter geen degelijk gebouw, een halve eeuw later was al een grondige restauratie nodig om te voorkomen dat de kerk zou instorten.
Schip en toren met spits moeten kort na 1397 zijn verrezen. De spits brandde in 1693 af na een blikseminslag.
Het koor en de beide dwarsschepen zijn wat later toegevoegd, wellicht in het derde kwart van de 15e eeuw.
De zuider- en de noorderkapel zijn gebouwd in 1448. De kerk is een rijzige blind basilicale gotische kerk op zuilen, geheel overdekt door kruisribgewelven met alleen over de derde middenschiptravee van het westen een netgewelf. De sacristie in de hoek van het koor en de noorderdwarsarm zijn nog iets later toegevoegd.
Omstreeks het begin van de 16e eeuw bezat deze kerk reeds twee orgels, hetgeen onder meer blijkt uit de aanstellingsbrief van 16 maart 1517 van een organist.
De spits van de 50 meter toren brandde af in 1693.
Na de preek in 1566 brak de beeldenstorm uit. In 1576 kwam de eerste Gereformeerde predikant.
De preekstoel is gemaakt in 1776.
Van zondag 11 januari tot zondag 18 januari 1795 trokken Engelse troepen door Elburg en vernielden de kerk en de twee orgels.
Het koorgedeelte werd daarna met een grote glazen wand van het schip en overigens met houten schotten afgescheiden. Het koorgedeelte geraakte later in verval.
Een in "trompe l'oeil" op hout geschilderde draperie boven het orgel.
De gaanderij achter de pijlers bij het orgel dateerd uit 1838.
De regeringsbanken zijn rond 1825 gemaakt.
Omstreeks 1945 is het koorgedeelte weer provisorisch opgeknapt en ingericht als trouwkapel.
Vanwege de slechte verlichting en vochtigheid (vrijwel alle ramen waren geheel of gedeeltelijk dichtgemetseld) werd het koor steeds minder gebruikt en raakte vervolgens geheel in ongebruik.
Kerkrestauratie van 1970 tot 1975. Na het gereedkomen van de eerste fase van algehele restauratie van de kerk in 1974, waarbij het koor en transept zoveel mogelijk in de oude staat werden teruggebracht, was een koororgel,onontbeerlijk. De wand- en muurschilderingen werden tevoorschijn gehaald. De fresco's dateren uit 1550.
PKN-kerk.
In september 2017 begon de hervormde gemeente met restauratiewerkzaamheden aan de Grote Kerk die zo’n 3 jaar in beslag zullen nemen. In 2017 metsel, voeg- en schilderwerk aan de gevel. In de zomer van 2018 ramen, muren en pleisterwerk.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Koororgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of St Nicolaaskerk hoofdorgel Elburg 1974 -

Orgelhistorie

b: Fa. Hendriksen & Reitsma, Nunspeet 1973/74; met pijpwerk van Albertus Anthony Hinsz (1704-1785), Groningen 1751 voor de RK kerk - Schuilkerk te Kampen, oude historische orgelkas (in bezit van organist Maarten Seijbel), laatst in ELBURG, Vischpoort, Gereformeerde kerk, front uit KLAASWAAL Gereformeerde kerk; nieuw houtsnijwerk van Jacob Groothuis en verfwerk van Bertus Pruis beide te Elburg; M I ap: Man 7
Adviseur Maarten Seijbel
Het orgel is eind juni 1974 in gebruik genomen

Dispositie

1974 (Hendriksen & Reitsma):
Manuaal C-f3
Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Mixtuur II 1 bas, Mixtuur II-III discant, Dulciaan 8
Pedaal C-d1
Aangehangen
Alle registers gedeeld in bas/discant
Foto: Hans Vreeman

Bronvermelding van het koororgel

Boeken
Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 36
Tijdschriften en andere uitgaves
de Orgelvriend 12(1974)20*, 1(1984)24*
foto Hendriksen & Reitsma, Nunspeet*
het Orgel 2(1973)41-42, 6(74)225, 11(1974)369 375*

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of St Nicolaaskerk hoofdorgel Elburg 1825 -

Orgelhistorie

b: voor 1448
b: mr Eymbert, Groningen 1517 ??, wat de dispositie is geweest is niet bekend
r: 1566
r: Johan Morlet, Arnhem 1600
r: Arnold en Tobias Bader, Leeuwarden 1643/45; verbouwing
r: Johann Gustav Schilling, Deventer 1769
r: Johann Gustav Schilling, Deventer 1776
- het orgel raakte beschadigd in de oorlog van 1795
r: Rudolph Knol, Norden 1795
- het orgel is omstreeks 1795 verdwenen
b: Georg Heinrich Quelhorst, Oldenzaal 1824/25; M II vp: Hw 14-Rw 9-Ped 8
keuring voor J.H. van der Dussen, organist Bovenkerk Kampen
r: J. van Loo, Zwolle 1874; werkzaamheden
r: Fa. A.S.J. Dekker, Goes 1925
r: Fa. J. de Koff, Utrecht 1948/50, nieuwe klavieren
r: Fa. Hendriksen & Reitsma, Nunspeet windladen, blaasbalgen en tractuur, en Fa. L. Verschueren, Heythuysen 1979/83; restauratie en intonatie pijpwerk
adviseurs prof dr M.A. Vente te Utrecht, Feike Asma te Maassluis, Maarten Seijbel te Elburg en O.B. Wiersma, rijksadviseur
heringebruikneming orgel op 28 maart 1983 met een bespeling door hoofdorganist Maarten Seijbel;

Dispositie

1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Gemshoorn 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Mixtuur V, Sexquialter III, Cymbel IV, Trompet 8, Clarinet-Hobo 8
Rugwerk
Prestant 8, Holpijp 8, Fluit Trav. 8 discant, Viola di Gamba 4, Fluit dolce 4, Mixtuur IV, Cornet V, Dulciaan 8, Vox Humana 8
Pedaal
Prestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8, Schalmei 4
Koppeling
Afsluiting, Cimbelster, Ventiel
 
1950 (Quelhorst/De Koff):
Hoofdwerk (II)
Bourdon 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Gemshoorn 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Mixtuur V 2, Sexquialter III 2 2/3-1 3/5-1,
Cymbel IV 2/3, Trompet 8 bas/discant, Hobo 8 discant, Schalmei 4 bas
Rugwerk (I)
Prestant 8, Holpijp 8, Fluit Travers 8 discant, Octaaf 4, Gedekte Fluit 4, Octaaf 2, Cornet V, Mixtuur IV 1 1/3, Dulciaan 8 bas/discant, Vox Humana 8, Tremulant
Pedaal
Prestant 16, Subbas 16, Octaaf 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trompet 8, Schalmei 4
Foto: Anton van Daal

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 98, uitgave Spruyt, van Mantgem & de Does, Leiden 1964
Diepenhorst, drs Wim & Seijbel, Maarten: Het voormalige koororgel van de Oude kerk te Amsterdam als voorbeeld voor een nieuw koororgel in de Grote- of St. Nicolaaskerk te Elburg; uitgave Stichting tot behouw van het Ned Orgel, Publicatie 79 - najaar 2013
Gierveld: het ned huisorgel in de 17e en 18e eeuw 266
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)48, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Luteijn, A.C.M.: de orgelpijp uit (1976)85*; bosch & keuning, baarn
Oost, Ger/Wisgerhof, Bert: er staat een orgel 14
Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 9 32 42 43 134* 135, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 23, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)126 127 186, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 123(2018)5
de Mixtuur 35(1981)186 190, 41(1983)449, 42(1983)481, 53(1986)117-118 119*, 64(1989)233
de Orgelvriend 10(1977)6, 5(1978)13, 1(1984)24*, 10(1984)11, 12(1984)11**, 11(1986)11*, 9(1987)28
grepen uit de orgelgeschiedenis van de Ned. Hanzesteden, samenstelling Maarten Seijbel (2015)4-5
het Orgel 5(1965)183*, 2(1975)65, 6(1977)221, 11(1977)369, 7/8(1977)221
het Orgelblad V(1962)36-37
kerkepadgids (1984)17-18*

Koororgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of St Nicolaaskerk hoofdorgel Elburg -

Orgelhistorie

b: De kerk had in 1447 al een orgel; het koororgel hing in het koor aan de noordzijde, boven de deur van de sacristie
r: Berend 1447; voor het bewerken van leer voor de blaasbalg
wanneer het koororgel is verdwenen en op welke manier is niet bekend. Waarschijnlijk is het vernield tijdens de beeldenstorm die begin september 1566 danig heeft huisgehouden, ook in de Grote kerk van Elburg (dat bij de beeldenstormen dikwijls de koororgels werden vernield en de hoofdorgels veelal buiten schot bleven is gelegen in het feit dat de koororgels kerkelijk eigendom waren en daar richtte de volkswoede zich op, terwijl daarentegen de hoofdorgels eigendom waren van de stad).
- Al jaren bestaan er ambitieuze plannen om de 16e eeuwse toestanden te reconstrueren: een renaissance koororgel als een zwaluwnest-orgel geplaatst op de oorspronkelijke plaats.
- Er bestaat in 2013 een plan het oorspronkelijke koororgel van de Oude kerk te Amsterdam te reconstrueren. M II ap: Hw 10-Borstw 3
- Het orgelbalkon met borstwering en hek wordt geheel gereconstrueerd naar het schilderij van Emanuel de Witte (zwaluwnest vorm). Het snijwerk wordt uitgevoerd naar voorbeelden van bestaande Niehoff-kassen. Onder de torens komen lampetten. Op de kas worden drie tabernakelen/paviljoens geplaatst. De aan te brengen luiken zullen met touwen kunnen worden bediend naar voorbeeld van het koororgel in de Grote kerk te Alkmaar. Het orgel zal uitsluitend een conertante functie vervullen.
b: Orgelmakerij Reil, Heerde ??

Dispositie

plan 2013:
Hoofdwerk F G A-g2 a2
Holpijp 8, Quintadeen 8, Doof 4, Koppeldoof 2 (discant dubbel), Gemshoorn 2, Sifflet 1 1/3 (vanaf c2 dubbel), Mixtuur III-IV-V, Scherp III-IV-V, Ruisende Cimbel III, Schalmey 4
Borstwerk F G A-g2 a2
Holpijp 4, Kromhoorn 8, Regaal 8
Pedaal F G A-c1
Aangehangen aan het Hoofdwerk, Trompet 8

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van het koororgel

Boeken
Diepenhorst, drs Wim & Seijbel, Maarten: Het voormalige koororgel van de Oude kerk te Amsterdam als voorbeeld voor een nieuw koororgel in de Grote- of St. Nicolaaskerk te Elburg; uitgave Stichting tot behouw van het Ned Orgel, Publicatie 79 - najaar 2013
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-03 15:55:20