Hervormde Grote of Catharijnekerk
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Sint Catharijnehof 1
Brielle (Den Briel)
Gemeente Brielle
Zuid-Holland

(Kerk)gebouw

De Catharijnekerk zou volgens de oorspronkelijke plannen een kruisbasiliek worden van grootse omvang: 100 meter lang, 50 meter breed en met een toren van 110 meter hoogte.
Kerk gebouwd in de jaren 1462 tot 1482 in de Brabante gotiek. De bouwmeester was waarschijnlijk Everaert Spoorwater. Kenmerkend voor de Brabantse gotiek zijn de gladde ronde zuilen met koolbladkatelen, de imposante ruimtevorm en de krachtige eenvoud, zonder versieringen. Alleen de draagstenen van de gewelven in de zijbeuken zijn voorzien van fraai figuratief beeldhouwwerk.
De bouw van de toren begon in 1417. Vermoed wordt dat de Melchelse bouwmeester Andries Keldermans de ontwerper is geweest.
Door een zware brand stortte de toren op 14 augustus 1456 neer en vernielde grote delen van de kerk.
Restauratie onder leiding van bouwmeester Everaart Spoorwater, stadsarchitect van Antwerpen.
De huidige stompe toren uit de 15e eeuw van de Brielse Dom is 57 meter hoog en heeft vijf luidklokken, een carillon en een speeltrommel. De oudste klok is in 1482 gegoten door Steven Butendiic. Twee andere luidklokken zijn van de gieters Crans en Bakker uit de 18e eeuw. Op de speeltrommel uit 1578 van Jan van Wassenburgh waren aanvankelijk twaalf klokjes aangesloten. in 1660 werden deze vervangen door 23 klokken van François Hemony. De speeltrommel is in gebruik geweest tot 1956, waarna een elektronische besturing het overnam.
De vorm van de kerk laat zien dat het gebouw onvoltooid is gebleven: hoge driebeukige hallenkerk.
De nok van het middenschip bevindt zich veertig meter boven de begane grond.
links van de ingang, in de zuidelijke zijbeuk, een gebrandschilderd raam met de portretten van Prins Willem van Oranje en zijn derde vrouw Charlotte de Bourdon als herinnering aan hun huwelijk dat op 12 juni 1572 (1575) in deze kerk werd ingezegend, in 1922 aan de kerk geschonken voor de Brielse Centenvereniging "De Macht van het Kleine".
In 1672 wijfde Mary Stuart vanaf de toren haar man stadhouwer Willem III vaarwel toen hij naar Engeland vertrok om aldaar gekroond te worden tot koning van Engeland.
355 grafzerken in de kerk, de oudste van 1482.
Naast de ingang van de torentrap het fraaie grafmonument van Philips van Almonde, admiraal van Holland en West-Friesland.
Tegen de oostelijke wand het Tien Geboden-bord uit 1676.
Boven het klankbord van de preekstoel de sierlijke initialen van Alida van Bueren. Deze burgemeestersvrouw schonk de kansel en het doophek in 1778.
De kerk en toren werden in de jaren 1894 tot 1901 gerestaureerd door architect P.J.H. Cuypers, de vensterharmassen en de balustrades van het triforium werden teruggebracht.
In de Tweede Wereldoorlog werden alle klokken op last van de bezetter op transort gezet naar Duitsland. Het schip dat de klokken vervoerde, zonk op het IJseselmeer. Na de oorlog werden de klokken geborgen en teruggehangen.
De avondmaalstafel voor de preekstoel is van jongere datum (1961).
Kerk gerestaureerd in 1953-1962; de kerk is flink vergroot door het openstellen van de ruimte naast en onder de ingebouwde toren.
In 1961 is de kroonluchter geschonken door de burgerij van Brielle. De beide andere luchters zijn driehonderd jaar ouder geplaatst.
Het carillon is in 1970 en de jaren daarna door de gieters Eijsbouts en Taylor uitgebreid tot 47 klokken.
Orgel inclusief herenbank en het grote tiengebodenbord verplaatst van het torenportaal naar de oostwand van de kerk.
Op vrijdag 17 februari 1989 is de gerestaureerde kerk weer in gebruik genomen.
PKN-kerk.
De toren is gerestaureerd in het kader van de regeling kanjermonumenten 2002. Er bleken zich lekkages voor te doen. en dat is niet best voor carillon en uurwerk. Kerk en toren worden nu elke avond in het licht gezet.
Op 19 oktober 2001 is de toren weer feestelijk opengesteld.
De fundamenten van de oorspronkelijke plannen zijn onder het kerkplein nog aanwezig en in de jaren '60 opgegraven en gedocumenteerd.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Brouwer: Sleutelstad-Orgelstad 18 66
Gierveld, dr Arend Jan: het ned. huisorgel in de 17e en 18e eeuw 141; Vereniging voor Ned. Muziekgeschiedenis 1977
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)44 81 115 123
Hess: het orgel St Janskerk Gouda 24
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 37, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)142 146, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 21(1989)19, 22(1989)24, 36(1996)35, 46(2001)31, 47(2002)30, 65(2011)27
de Mixtuur 20(1977)427, 26(1978)626 627, 34(1981)128, 59(1988)391, 69(1991)498-501**, 70(1992)543, 73(1993)710 711, 80(1995)1011 1025
het Orgel 12(1987)486
kerkepadgids (1980)81, (1989)38-39***

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of Catharijnekerk Brielle -

Orgelhistorie

b: reeds vóór 1525 waren er twee orgels
b: Nicolaas Niehoff, Amsterdam 1563
r: Peter Jansz. de Swart, Utrecht 1582
r: Apollonius Bosch en Nicolas van Hagen 1645; herstelling
r: Apollonius Bosch 1679; wijzigingen
r: Sijbe Pieters, Leiden 1721; grote verbouwing voordat hij kon begonnen overleed hij
r: de Vries 1721
r: J.J. Moreau 1722
r: Johann Michaell Schartsburg, Leeuwarden 1739; reparatie
b: W.H. Kam & van der Meulen, Rotterdam 1854, het orgel is gebouwd tegen de oostelijke wand met 8 registers van de Swart en Bosch
r: Fa. A. Standaart, Rotterdam 1915; herstelling
o: torenportaal W. v. Leeuwen, Leiderdorp 1958/60
r: Willem van Leeuwen Gzn, Leiderdorp 1962; omvangrijke restauratiewerkzaamheden, de sleepladen werden met het Veka-systeem uitgerust, ten koste van de Bourdon 16 en Aeoline 8 werden een nieuwe Quintadeen 16 en kromhoorn 8 geplaatst, van de Mixtuur werd het tertskoor in de discant tezamen met de Quint 3 gebruikt voor een Sexquialter; II vp: Hw 10-Pos 7-Ped 4
adviseur dr M.A. Vente te Utrecht
r: Pels & van Leeuwen, 's Hertogenbosch 1988/89; M II vp: Hw 10-Bov 7-Ped 4
adviseur dr M.A. Vente
ingebruikneming orgel op 17 februari 1989 samen met de gerestaureerde kerk.
r: Fa. Reil, Heerde 2010
met een bespeling op 24 september 2010 door Aart Bergwerff is het orgel weer in gebruik genomen

Dispositie

1962:
Hoofdwerk (II)
Quintadeen 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Mixtuur III-IV, Sexquialter II, Cornet V, Trompet 8
Positief (I)
Baarpijp 8, Viola di Gamba 8, Holpijp 8, Prestant 4, Open Fluit 4, Gemshoorn 2, Kromhoorn 8, Tremulant
Pedaal
Subbas 16, Octaaf 8, Bazuin 16, Trompet 8
Koppelingen: Hoofdwerk-Positief, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Positief
 
1989:
Hoofdwerk C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III-IV 2, Cornet IV 4 discant, Trompet 8
Bovenwerk C-f3
Baarpijp 8, Viola di Gamba 8, Holpijp 8, Prestant 4, Open Fluit 4, Gemshoorn 2, Aeoline 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Subbas 16, Octaaf 8, Bazuin 16, Trompet 8
Manuaalkoppel (als trekker), 2 Pedaalkoppels (als treden)
Toonhoogte: ca. 1/4 toon boven a1=440 Hz.
Foto: Hans Vreeman

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-02 12:10:40