Hervormde kerk
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Kerkplein 7
Steenbergen
Gemeente Steenbergen
Noord-Brabant

(Kerk)gebouw

In 1308 was er een kerkje aan de zuidkant van de haven toegewijd aan de apostel Jacobus (zie daar).
In 1591 werd de kerk aan de protestantse minderheid toegewezen
Het doek viel in 1830 definitief voor de oude Jacobuskerk..Op order van Heeren Kerkvoogden en Notabelen onder Directie van den opzichter van 's-Rijks Waterstaat Werken in de Provincie Noord-Brabant A. Duijvelaar werd de kerk afgebroken. Gelukkig maakte deze eerst nog een tekening van koor en schip en de fraai gedetailleerde gevels van de dwarsschepen, die deden denken aan de kerk van Wouw. Typisch voor de gotiek in westelijk Brabant waren de steunberen met hun zadeldakvormige afdekkingen.
Op woensdag 18 mei 1831 werd publiek aanbesteed: "Het afbreken van de oude kerk en het weder opbouwen van een nieuwe Hervormde kerk naar bestek en tekening van architect P. Huyzers Az. te Breda". Bij de sloop trof men vele oude grafkelders aan uit de Rooms-Katholieke tijd. Alles werd in 1932 geruimd.
De Hervormde diensten werden tijdelijk op de bovenverdieping van het oude arsenaal gehouden.
Nieuwe kerk gebouwd in 1832/34 met steun van koning Willem I aan het Kerkplein. De kerk werd gebouwd in de z.g. Waterstaatsstijl: driebeukige hallekerk van vijf traveeën, gebouwd in neo-classicistische stijl. Lange rechte kerk zonder dwarsbeuken. Fraaie classicistische voorgevel: Grieks-klassieke kenmerken: Ionische, Dorische en Korintische halfzuilen. Bovenop de zuilen zware kroonlijst met een driehoekig fronton (timpanon). Ingebouwde vierkante klokkentoren met lantaarn: een door zes zuiltjes gedragen koepel met een zeskantige obelisk.
In het interieur zuilen als dragers van het tongewelf. Echt Dorisch zijn ze niet, de verticale graatachtige versieringen ontbreken. Kort rechtgesloten middenschip zonder lichtbeuk met aan weerszijden een wat lagere zijbeuk, kenmerken van een hallekerk, overkluisd met een gestuct tongewelf, de zijbeuken door gestucte vlakke kruisgewelven.
Op 18 mei 1831 nam Jacob aan 't Hof uit Overschie de nieuwbouw aan. De eerste steen is op 27 maart 1832 gelegd. Op 6 juli 1834 werd de kerk in gebruik genomen.
De oude grafkelders maakten de fundering extra duur, aanvoer van bouwmateriaal bleef uit vanwege moeilijkheden tussen België en Nederland en tegenvallende fondsen.
Op 6 juli 1834 is de nieuwe waterstaatskerk in gebruik genomen. Mooi voorbeeld van neo-classicistische stijl van Griekse tempels.
Meerdere erfstukken uit de vorige kerk: drie koperen kaarsenkronen uit de 17e eeuw, gemaakt voor de oude kerk, evenals de koperen kansellezenaar die koning-stadhouder Willem III in 1693 aan de gemeente ten geschenke gaf.
Vrij sobere eikenhouten preekstoel en de koperen voorzangerslezenaar uit de 18e eeuw met de initialen W en M.
De grijsblauwe plavuizen in torenportaal en kerk zijn afkomstig uit de oude kerk. Op enkele plaatsen zijn restanten van inscripties te lezen.
Nieuwe haan op de toren, in 1796 vervaardigd door A. Wijkmans uit Rotterdam.
In 1793, 1795, 1804 en 1813/14 werd de kerk voor het inlegeren van krijgsvolk, het aanbrengen van verschansingen en het plaatsen van een telegraaf op de toren gebruikt.
De twee luidklokken werden door de Duitse bezetters geroofd op 26 februari 1943 ten behoeve van de wapenindustrie. De grote klok werd na de oorlog teruggevonden en teruggehangen, de kleinere klok bleef verdwenen.
De ingang heeft een 18e eeuws smeedijzeren poort, gerestaureerd in 1988. De kolommen zijn vervangen door replica's.
Op zaterdag 11 november 1949 brand in de toren door een hevig onweer, weinig brandschade.
Sinds 1 januari 1969 behoort de kerk bij de classis Fijnaart.
In 1965 werden in het interieur de wanden, vloer en meubilair vernieuwd.
In 1969 werden de toren en de voorgevel opgeknapt.
In 1986/87 werd de toren opnieuw onder handen genomen en werd het dak vernieuwd. De smeedijzeren poort uit het einde van de 18e eeuw werd gerestaureerd.
De toren is in 2007 gerestaureerd en op 13 oktober 2007 weer in gebruik genomen. De voorgevel is weer groen geschilderd met gele en grijze tinten.
Een tweede luidklok werd bijgemaakt.
PKN-kerk.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Eekelen, drs Frans van: Steenbergen een stad met geschiedenis; Uitgeverij Boekscout.nl, Soest 2014
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)282 294 ??
Harst, Hans van der: brochure basiliek te Oudenbosch 7
Harst, Hans van der: langs nederlandse orgels IV 25 26 77*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Hess 46
Jespers, Frans: Sieur Jacobus Zeemans - d'Hüskes nummer 23 13(1992)17 27 foto 36** 47
Jespers, Frans: brabants orgelbezit (1975)26, prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant
Jespers, Frans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)280-282, het Noordbrabants Genootschap 1983
Leeuwen, Wies van: De Verdwenen Kerken van Noord-Brabant. WBooks (2017)91*
Schippers: foto L 26*, de Mixtuur Schagen
Slokkers, Con: herdenkingsbundel bgv 150 jaar Ned Hervormde kerk (1834-1984) 9 foto's
Slokkers, Con: het orgel in de Ned Hervormde kerk te Steenbergen (1982)
Slootmans, Corn. J.F.: Grepen uit de geschiedenis van Steenbergen vóór 1648. Voordracht op 2 maart 1939 door Slootmans (Gemeente-Archivaris van Bergen op Zoom) voor de vereniging "Geloof en Wetenschap" te Steenbergen
Tijdschriften en andere uitgaves
75 jaar Flentrop Orgelbouw 58
brabants heem jg XXIV nr 4 pag 85 jg XXVI nr 3 pag 97
brabants orgelrijkdom (2010)12*, uitgave brabantse orgelfederatie
brouwer: orgelluiken in ned 68
contactbrief voor kerkenverzamelaars 59(2008)36
de Mixtuur 30(1980)765 769-770 771 52(1986)54 55
de Orgelvriend 2(1981)30 2(1983)30
folder***
het Orgel 1(1968)14* 17-18, 12(1982)422-423

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Steenbergen -

Orgelhistorie

b: vóór 1672 voor BREDA huisorgel Cornelis Peeters Tinckens (geboren in Diksmuide); positief M I:
- Cornelis Tinckens werd in 1674 aangesteld als schoolmeester en organist te Steenbergen en bracht zijn positief "posityffken" mee; het orgel werd aan de oude kruiskerk verhuurd
- het orgel is in 1832 opgeslagen
o/r: nieuwe kerk Cornelis van Oeckelen, Breda 1833/34; het orgel moest enigszins achter de boog worden geplaatst
- tot 1847 is het orgel nauwelijks onderhouden
r: C. Breugelmans, Roosendaal 1844; ƒ 2000,- geschonken door P.C. Wijnmalen
- C. Breugelmans te Roosendaal 1848; het orgel werd gestemd
- Cornelis Johannes Rogier (1804-1885) te Bergen op Zoom; onderhoud van 1850 tot 1859
- I. Joppe Cz. te Steenbergen in 1855; algehele schilderbeurt, verzilveren orgelpijpen etc.
r: Joseph Kerkhoff, Brussel 1867/68; reducie tot een éénklaviers orgel, naar voren en lager geplaatst, klavier vernieuwd en pedaal vernieuwd; hij kortte het orgel in en plaatste het naar voren voor de nis in de balustrade. (Het onderpositief/borstwerk was al verwijderd ??:), blinde toetsen van cis3 tot f3 en nieuw pedaal. Registers, mechaniek en klavier werden verbeterd en de windkanalen gedicht. Hij verzilverde de frontpijpen; M I ap:
- het orgel werd gecontroleerd door P. Pouwels uit Bergen op Zoom
- in 1869 zijn een Davidsbeeld met harp en de twee vazen (vuurpotten) geplaatst, vervaardigd door sculpteur G. Delanier te Brussel
r: Joseph Kerkhoff, Brussel 1870; reparatie
r: organist S. de Houter 1881, kleine herstelling
r: J. Wisse, Bergen op Zoom 1889 (1887)
- Fa. Gebr. Franssen te Roermond; onderhoud tot 1915
r: Gebrs. Franssen, Roermond 1915
- Nass; stembeurten van 1924 tot 1934
r: Fa. Flentrop, Zaandam 1920; elektrische ventilator
- Fa. Verschueren te Heythuysen; onderhoud tussen 1935 en 1942
- op zaterdag 11 november 1949 was er brand in de toren door een hevig onweer, het orgel had weinig brandschade
- Fa. Flentrop te Zaandam; onderhoud vanaf 1945
- In 1961 werd door dr Maarten Vente een globaal historisch verslag uitgebracht
r: Fa. Flentrop, Zaandam 1963/64; het pijpwerk uit 1695 van Moreau werd als leidraad bij de restauratie genomen. Er werden verende slepen aangebracht, nieuw klavier van C – c3. De beide schepbalgen, windlade, tractuur en pijpwerk werden hersteld. De discant van de Octaaf 2 en het dubbelkoor van de Octaaf 1 werden nieuw bijgemaakt; M I ap: Man 11
adviseurs dr Maarten Vente te Utrecht en dr Ousoren namens Monumentenzorg
het orgel is op 20 maart 1964 overgedragen met een bespeling door Jan Bonefaas, organist Grote Kerk te Gorinchem
r: Verschueren Orgelbouw, Heythuysen 2013/14; beperkte restauratie. De schade aan de pijpvoeten als gevolg van oxidatie werd hersteld. De tractuur werd naar een meer oorspronkelijke situatie teruggebracht. De verende slepen werden vervangen door nieuwe eiken slepen. Het wellenbold is gerestaureerd; M I ap: Man 11

Dispositie

volgens Gregoir:
Manuaal
Bourdon 16, Roerfluit 8, Octaaf 4, Nachthoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Mixtuur, Cornet, Trompet 8
Positief
Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Nasard 3, Woudfluit 2, Flageolet 1, Carillon discant, Tremulant
Afsluiting, ventil
 
1725 ( ??/Moreau):
Manuaal
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Gemshoorn 2, Superoctaaf 1, Sexquialter II discant, Cornet VI discant, Trompet 8 (was Quint 1 1/2)
Pedaal
aangehangen
 
1806 (volgens vervolghandschrift van Hess):
Hoofdwerk (I) C-c3
Bourdon 16, Roerfluit 8, Octaav 4, Nagthoorn 4, Quint 3, Octaav 2, Gemshoorn 2, Mixtuur, Cornet V, Trompet 8
Positief (II) C-c3
Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Nasard 3, Woudfluit 2, Flageolet 1, Carillon discant, Tremulant
Pedaal C-fº
aangehangen
Afsluiting, Tremulant, Ventil
 
vóór 1964:
Manuaal C-c3 (blinde toetsen van cis3 tot f3)
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quintprestant 3, Octaaf 2, Blokfluit 2, Octaaf 1 bas, Sesquialter II discant, Cornet V discant, Trompet 8
Pedaal C-fº
aangehangen
de discant begint op c1
Twee spaanbalgen, één aangesloten
Toonhoogte ± 1/2 toon hoger
 
1964 (Flentrop):
Manuaal C-c3
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quintpraestant 3, Octaaf 2, Blokfluit 2, Octaaf 1 I-II, Sesquialter II discant, Cornet VI discant, Trompet 8
Pedaal C-fº
aangehangen
de discant van Sesquialter en Cornet begint op c1
Twee spaanbalgen
 
2014 (Flentrop):
Manuaal C-c3
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Octaaf 2, Blokfluit 2, Octaaf 1 I-II, Cornet VI discant, Sesquialter II discant, Trompet 8
Pedaal C-fº
aangehangen
De beide discantregisters spreken vanaf c1.
De trapinstallatie voor de twee schepbalgen is nog aanwezig
Foto: Hans Vreeman

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-09-01 11:45:42