Waalse kerk - Eglise Wallonne
In gebruik
Foto: Hans Vreeman
Breestraat 62 - 64
Leiden
Gemeente Leiden
Zuid-Holland

(Kerk)gebouw

Het gebouw is van oorsprong de 13e eeuwse éénbeukige kapel van het Sint Catharinagasthuis. Het gasthuis bood onderdak en verzorging aan armen en zwervers, bejaarden en zieken.
De kapel is in 1276 gewijd.
Tot in 1573 werden in de kapel dagelijks missen gelezen.
In april 1573 verboden de Staten van Holland de Rooms-katholieke eredienst.
Na de reformatie in gebruik bij de Hervormde Waalse en Engelse gemeenten.
In de late 16e eeuw vormde zich in Leiden een alsmaar groeiende groep van Waalse vluchtelingen. Zij waren Franstalige protestanten en hoopten in Holland gevrijwaard te zijn van vervolging. In 1584 werd de Waalse kerk officieel opgericht.
De kapel kwam na de Reformatie in gebruik bij de Hervormde Waalse en Engelse gemeenten
Rond 1600 besloeg het een groot terrein tussen de Breestraat en de Rijn.
De Gasthuiskapel werd in 1638 (1635) toegewezen aan de Waalse Hervormde Gemeente. Tot 1799 is het Catharinagasthuis als verzorgingshuis blijven bestaan.
De huidige toren is uit 1739 en de voorgevel is verbouwd in 1890.
Vanaf 1818 het officiële gebouw van de Waalse gemeente.
De RK kerk - Onze Lieve Vrouwekerk in de Haarlemmerstraat werd te klein voor de Waalse Kerk. De kerk bleek in 1818 rijp voor de sloop.
De kapel werd vanaf 1818 het officiële gebouw van de Waalse gemeente. De huidige toren is van 1739 en de voorgevel is verbouwd in 1890.
De zogenoemde Gasthuiskapel is meer dan eens gerestaureerd en verbouwd. In 1635 is aan de oostelijke kant een tweede evengrote beuk toegevoegd. Deze (inmiddels afgescheiden) ruimte doet tegenwoordig o.a. dienst als vergaderzaal. Ook de gevel onderging veranderingen. De twee Toscaanse halfzuilen aan weerszijden van de ingang en het torentje bovenop zijn 18e eeuwse toevoegingen.
Het klankbord van de preekstoel is vroeg 17e-eeuws.
Preekstoel uit 1735.
Het interieur is grotendeels 19e eeuws.
De kronen en de banken zijn uit 1890.
Toen in 1890 de naast de kerk gelegen Stadsgehoorzaal afbrandde, liepen ook de Waalse kerk en het orgel schade op.
Het Catharinagasthuis is nog altijd in gebruik voor Franstalige diensten.
Ook diensten van de Gereformeerde kerk in hersteld verband in deze kerk.
Een portret van Catharina Gescher is uit de kerk ontvreemd Tot nu toe is er geen spoor van terug gevonden.
Bij de restauratie van de toren in 1985 is de windvaan ook al eens gestolen, maar die werd jaren later terug bezorgd.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Brouwer t: sleutelstad-orgelstad (1979)18 66 67 139-151* 185
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)149
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 113*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Kler, de: brochure engelse kerken Den Haag 15 16 18
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)90, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 125(2018)12
contactbrief voor kerkenverzamelaars 23(1990)29, 24(1990)6
de Mixtuur 54(1986)188, 60(1988)482-485*, 80(1995)1004
de orgelmakers Witte (1978)19; Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum
het Orgel 10(1967)235, 7/8(1987)299, 6(1993)204-207*
kerkepadgids (1989)74 75*

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Waalse kerk - Eglise Wallonne Leiden -

Orgelhistorie

b: Gerard Stevens, 's Gravenhage 1746/47 voor LEIDEN RK kerk - Onze Lieve Vrouwekerk aan de Haarlemmerstraat (Waalse gemeente), de voorgangster van de kapel van het Gasthuis; M I ap: Man 10
- aanbesteding orgel op 24 mei 1746
- het orgel had mankementen. De blaasbalgen waren te zwak en veel pijpen gaven geen goed geluid.
het orgel werd op 19 maart 1748 afgekeurd door Rudolph Garrels en de Haagse organist Albertus Gronemans
r: Pieter van Assendelft, Leiden 1748; verbouwing en uitbreiding; M II ap: Hw 10-Bov 8 (9)
- de overeenkomst tot herstelling dateert van 31 juli 1748. Op 3 december 1749 is het contract ondertekend
r: Pieter van Assendelft, Leiden 1748/49, ; Prestant 16 verlengd, Holpijp 8 Bovenwerk vernieuwd, nieuwe Prestant 8
- onderhoud Pieter van Assendelft te Leiden 1750 tot zijn overlijden in 1766
- onderhoud Hendrik Hermanus Hess vanaf 1766
disp. volgens Hess te Gouda 1774: M II ap: Man 10-Bov 8
- onderhoud Hendrikus Hermanus Hess te Gouda 1769 tot 1795
- onderhoud Rijk van Arkel 1769 tot 1809
- onderhoud C.F. Weenig te Leiden 1809 tot 1844
o: RK kapel - Sint Catharinagasthuis C.F. Weenig, Leiden 1816
o/r: van de Vrouwenkerk naar de Gasthuiskerk Rijk van Arkel 1819; nieuwe Vox Humana 8 ??, kast in mahoniekleur geverfd en nieuwe finfoelie op de frontpijpen
r: C.F. Weenig 1834; grondige schoonmaakbeurt, vernieuwing van verschillende onderdelen
- onderzoek door Jonathan Bätz te Utrecht in 1844 naar de kwaliteit van het orgel
r: Jonathan Bätz, Utrecht 1844/45; laden, pijpwerk en blaasbalgen werden grondig hersteld, vernieuwing van o.a. de klaviatuur, koppels, regeerwerk, pedaal, achterkas en de bekers van de Trompet. Het orgel werd in de gelijkzwevende temperatuur gestemd
- het contract werd op 12 november 1844 opgemaakt
- op 11 december 1845 ondertekenden drie plaatselijke organisten: Hepp, Peltenburg en Lièvre het keuringsrapport, niets dan lof
- onderhoud Fa. Bätz-Witte tot ca. 1890
- in 1890 schade door brand in de naast de kerk gelegen Stadsgehoorzaal
r: J. van Gelder 1890; nieuwe blaasbalg
r: Wed. J. van Gelder, Leiden voorjaar 1911; de registers Mixtuur, Scherp, Gemshoorn 2 en Sifflet 1 werden vervangen door Bourdon 16, Holpijp 8, Viool 8 en Voix céleste
r: na 1911; Sesquiater verdween
- historisch rapport van Klaas Bolt uit 1967
- restauratierapport van Klaas Bolt en Henk Kooiker
r: Flentrop Orgelbouw, Zaandam 1985/86; reconstructie pijpwerk en verlengd tot de oorspronkelijke lengte a1 = 415 Hz., drie balgen met enkele vouw, nieuw hoofdkanaal, deling Trompet hersteld, etc; M II ap: Hw 10-Bov 9
adviseurs Klaas Bolt en ir H. Kooiker
het orgel werd op vrijdag 18 september 1987 bespeeld door Klaas Bolt en Eric van Bruggen, organist van de kerk
- keuringsrapport van Henk Kooiker uit 1987
heringebruikneming orgel op 30 oktober 1988 met een bespeling door adviseurs Klaas Bolt en Henk Kooiker en organist van de kerk, Erik van Bruggen
r: 2013 ??

Dispositie

1746 (volgens het contract):
Manuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Octaef 4, Fluijt 4, Mixtura III, Cornet IV, Trompet 8, Vox Humana 8, Clairion 4
Pedaal
aangehangen
 
1746:
Manuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Fluit 4, Mixtuur III discant, Cornet IV, Trompet 8, Vox Humana 8
 
1749 (contract met van Assendelft):
Manuaal
Prestant 16 discant, Prestant 8, Octaaf 4, Quint 3, Super Octaaf 2, Tertiaan II, Mixtuur III-IV, Scherp III-IV, Cornet III discant, Trompet 8
Bovenwerk
Holpijp 8, Quintadena 8, Prestant 4, Fluit 4, Gemshoorn 2, Siflet 1, Sexquialter II discant, Vox humana 8
Pedaal
aangehangen
Manuaalkoppel
afsluiting met een trambland voor 't geheele Werk
 
1749:
Manuaal C-c3
Prestant 16, Prestant 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Tertiaan 1 3/5, Mixtuur III, Scherp III-IV, Cornet III, Trompet 8 bas/discant
Bovenwerk C-c3
Prestant 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Fluit 4, Gemshoorn 2, Sifflet 1, Sesquialter, (Vox Humana 8 ??)
Pedaal C-c1
aangehangen aan het manuaal
 
1774 (volgens Hess):
Manuaal
Praestant 16, Praestant 8, Octaav 4, Quint 3, Octaav 2, Tertiaan, Cornet, Scherp, Mixtuur, Trompet 8
Bovenwerk
Praestant 8, Holpyp 8, Quintadena 8, Octaav 4, Fluit 4, Gemshoorn 2, Siflet 1, Sexquialtra, Tremulant
Pedaal
aangehangen
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdwerk
Prestant 16, Prestant 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III, Scherp III-IV, Terts II, Cornet III, Trompet 8
Bovenmanuaal
Prestant 8, Quintadeen 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Gemshoorn 2, Flageolet 1, Sexquialter II, Vox Humana 8
Pedaal
aangehangen
Koppeling
Afsluitingen, Ventiel, Tacet
 
disp. vóór 1986:
winddruk 66 mm.
 
1986:
Hoofdwerk C-c3
Prestant 16, Prestant 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Tertiaan, Mixtuur II 2, Scherp III-IV 1 1/3, Cornet III, Trompet 8
Bovenwerk C-c3
Prestant 8, Quintadena 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Gemshoorn 2, Sifflet 1, Sesquialter II discant, Vox Humana 8
Pedaal
aangehangen
Manuaalkoppel
De klaviatuur van Bätz is gehandhaafd
Drie balgen met een enkele vouw
Winddruk: 64 mm. (voor de restauratie 66 mm.). Stemming: Kirnberger met modificaties naar Klaas Bolt,Toonhoogte a1 = 415 Hz.

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-07-18 09:18:23