RK kerk - Kathedrale Basiliek van Sint Jan Evangelist hoofdorgel

In gebruik

(Kerk)gebouw

De kerk is gebouwd tussen 1220 tot 1530. De toren is 73 meter hoog. De kerk heeft 1500 zitplaatsen.

In 1220 werd begonnen met de bouw van een romaanse kerk gewijd aan St. Jan de Evangelist. De kerk is oorspronkelijk gebouwd als gewone parochiekerk. Het onderstuk van de toren resteert nog.

De kerk is tussen de 14e en de vroege 16e eeuw vervangen door een imposante kruiskerk in Brabantse gotiek naar ontwerp van bouwmeester Marcelius Colonia te Keulen, volgens grondplan Amiëns met met vijf in plaats van drie beuken. De kerk vormt een hoogtepunt van de gotiek in het hertogdom Brabant en wordt gekenmerkt door grote rijkdom in detaillering en beeldhouwwerk. Het gebouw heeft een basilicale opzet met dubbele zijbeuken en kooromgang met straalkapellen. Koor en schip worden geschraagd door dubbele luchtbogen. Tot de rijke gebeeldhouwde onderdelen van het exterieur behoren onder meer de reliëfs in de wimbergen (driehoekige gevelvlakken boven de spitsboogvensters) en de vele gebeeldhouwde figuren op de luchtbogen van het schip.

In 1366 was een kapittel aan de kerk verbonden bestaande uit 30 kanunniken. Van 1380 tot 1425 is de kapellenkrans en het koor gebouwd.

Na een stadsbrand in 1419 werd op de grondslagen van de verwoeste kerk een nieuwe kerk gebouwd, waaraan men tot diep in de 16e eeuw bleef doorbouwen.

De romaanse toren van de oude kerk, is bij de brand gespaard gebleven. Koor en schip worden geschraagd door dubbele luchtbogen. De middentoren op de viering (kruising tussen schip en transept) was oorspronkelijk in de 16e eeuw voorzien van een hoge houten opbouw met spits. De markante middentoren was met zijn hoogte van circa 96 meter veel hoger dan de bakstenen toren aan de westzijde van de kerk.

De dwarsbeuk van de kerk is gebouwd tussen 1425 en 1525.

De kerk had een oxaal: grote koorafsluiting tussen het koor en de kerk.

De Mariakapel rechts en de doopkapel links van de toren zijn tussen 1478 en 1498 gebouwd voor de in 1318 opgerichte Lieve Vrouwe Broederschap. In de Mariakapel het beeld van de Zoete Lieve Vrouw van Den Bosch tussen 1280 en 1320 vervaardigd door een Maaslandse kunstenaar.

Zoals bij veel Nederlandse kerken zijn de transept-ingangen belangrijker dan de westelijke ingang. Het zuidertransept is uitgevoerd in een zeer rijke flamboyant stijl.

De koorbanken zijn uit de eerste helft van de 15e eeuw.

Het koor en de kooromgang zijn gescheiden door hekken uit ± 1540 met koperwerk en reliefs met oud- en nieuwtestamentische voorstellingen. Hekken uit 1715 tussen kooromgang en de sacramentskapel.

Preekstoel in renaissance-stijl evenals de biechtstoelen uit 1550 uit een kerk te Luycksgestel.

In 1559 kreeg 's Hertogenbosch een bisschopszetel, de kerk werd toen automatisch "kathedraal".

De kerk heeft in 1566 veel geleden van de beeldenstorm.

Na een blikseminslag in 1584 stortte de middentoren in en werd vervangen door de huidige koepel. De toren en het orgel brandden in 1584 af door een geweldige brand. Pas in ± 1590 was het schip van de kerk weer dicht. De toren werd daarna vervangen door een 41 meter hoge koepel.

Op 5 mei 1609 vond de afkondiging van de Twaalfjarig Bestand plaats. De stad kreeg enige tijd rust.

Het meubilair is deels bij de beeldenstorm en deels bij de brand van 1584 verloren gegaan of beschadigd en nog niet hersteld.

Het nieuwe orgel van Hocque uit 1622 werd tegen de westwand van het kerkschip gebouwd.

In april 1629 verwoesten de Staatse legers olv Prins Frederik Hendrik de stad. Het betekende een voorlopig eind van de Sint Jan als katholieke kerk.

De geestelijken namen vele kerkschatten, kerkinvertaris, beelden, schilderijen, boeken en complete altaren mee naar het ziden. Ook het wonderbeeld van Haria werd in veiligheid gebracht en verbleef tot 1853 in ballingschap te Brussel.

De Sint-Jan bleef zwaar beschadigd en relatief leeg achter om in gebruik te worden genomen door de protestandse gemeente. De katholieken kwamen bijeen in schuilkerken.

In 1814 is door besluit van Keizer Napoleon de kerk weer teruggeven aan de katholieken.

Het neo-gotische altaar kwam in de plaats van een 17e eeuws altaar van Hans van Mildert.

Het houten altaar komt evenals de communiebank uit de werkplaatst van Van der Geldt.

Twee schilderstukken van Jeroen Bosch.

De oorspronkelijke houten middentoren was 137 meter hoog, is in 1584 verbrand, daarna is in veel lagere koepeltoren gebouwd.

Na de brand van 1584 is in 1610 een nieuw oxaal gebouwd.

In de 17e en 18e eeuw kwam een periode van verval. Sinds het midden van de 19e eeuw (tot recent) volgt een aantal ingrijpende restauraties van dit rijkst vormgegeven gotische bouwwerk van Nederland.

Omstreeks 1840 zijn herstelwerkzaamheden aan de kerk verricht.

Restauratie kerk van 1860 tot 1885.

Het kerkbestuur besloot in 1866 het oxaal te verkopen. Het oxaal is in 1869 voor 900 Britse ponden in huurkoop verkocht aan het museum South Kensington te Londen: nu het Victoria & Albert Museum. In 1871 werd het oxaal definitief eigendom van het Britse Museum.

Misschien komt het oxaal terug naar de Sint Jan ??

in 1866 werd het 250 jaar oud marmeren in renaissancestijl uitgevoerde oxaal verkocht aan het Victoria & Albertmuseum te Londen

Grote restauratie - hoofdzakelijk aan het exterieur - tussen 1854 en 1945, in 1861 in handen van de Belg L.M. Venemans.

De kerk is op 22 juni 1929 verheven tot basiliek. De reden was dat het in dat jaar 75 jaar geleden was dat het mirakelbeeld van Onze Lieve Vrouw van Den Bosch uit Brussel terugkeerde naar ,s Hertogenbosch.

In 1925 zijn een aantal nieuwe klokken toegevoegd door Gebr. Eysbouts uit Asten.

Tweede restauratie - van het interieur - tussen 1969 en 1984 (1965-1985).

Laatste grote restauratie tussen 1998 tot 2011.

Medio 1999 is een begin gemaakt met het herstel van een grote hoeveelheid gebeeldhouwde onderdelen van de koorpartij: Hoogkoor, Sacramentskapel, gerfkamer en verschillende kapellen. De kwaliteit van de tufsteen, begin 20e eeuw gebruikt bij restauraties, blijkt niet al te best te zijn geweest. Beeldhouwer Ton Mooy heeft met enkele medewerkers 25 nieuwe zandstenen engelen gemaakt.

In 1981 is de restauratie zo ver gevorderd dat het schip weer gebruikt kon worden. De kerk is gerestaureerd in het kader van de regeling kanjermonumenten 2002.

Eerste Paasdag 8 april 2007 is een nieuw glas-in-loodraam Het Laatste Oordeel, geschenk van projectontwikkelaar J. Lisman ingewijd, te vinden onder de toren. Het raam is gemaakt door de kunstenaar Marc Mulders.

Sinds kort (2011) is in de Antoniuskapel een bijzonder altaar te bewonderen. Het is een neogotisch vleugelaltaar uit 1903, afkomstig uit het atelier van W. Mengelberg te Utrecht voor de kapel van het Karmelitessenklooster Meerbosch te Venlo. Na de sluiting van het klooster verhuisde het altaar naar het Museum voor Religieuze Kunst te Uden. Nu staat het altaar tijdelijk in de St Jan, in afwachting van restauratie en een nieuwe definitieve plek.

De kerk is in het weekend van 2 en 3 april 2011 weer in gebruik genomen. Beeldhouwer Ton Mooy heeft met enkele medewerkers 25 nieuwe zandstenen engelen gemaakt.

De Bossche Sint-Jan staat in 2013 opnieuw deels in de steigers. Dit keer zijn de traptoren bij de doopkapel en het leien dak van deze kapel toe aan een onderhoudsbeurt. Na een jarenlange restauratie was de kathedraal in het centrum van Den Bosch sinds 2011 juist weer in volle glorie te bewonderen. De restauratiewerkzaamheden duren tot ongeveer half oktober 2013.