Hervormde Grote of Maartenskerk
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Kerkplein 4
Tiel
Gemeente Tiel
Gelderland

(Kerk)gebouw

Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat de St Maartenskerk vele malen is verbouwd, vergroot en opnieuw gebouwd
De oudste voorganger dateert uit de 10e eeuw, de Karolingische tijd.
In de Romaanse en Gotische tijd hebben belangrijke uitbreidingen plaatsgevonden.
Nieuwe kerk gebouwd in 1420 na de stadsbrand. In 1431 startte de bouw van een nieuwe toren. De bouw van de toren werd gestaakt vanwege de te zwakke fundering, Bouw van een nieuwe toren met een hoge houten spits is in de 16e eeuw voltooid.
Aan het eind van de 15e eeuw bereikt de kerk zijn grootste omvang. Of de geplande kruisbasiliek met aan de noordzijde één en aan de zuidzijde twee zijbeuken ooit geheel is voltooid is niet geheel duidelijk.
Het schip is in 1500 uitgebreid met een zuidbeuk.
In 1580 komt de kerk in bezit van de hervormden als Tiel overgaat tot de Reformatie.
De kerk wordt herhaaldelijk getroffen door stormen.
Eind 17e eeuw treedt een periode van verval in.
In 1785 wordt in de resten van het koor een paardenstal gebouwd voor de Huzaren.
Bij de bevrijding in 1945 raakt de kerk zwaar beschadigd door beschietingen vanaf de overzijde van de Waal.
Het herstel van het interieur, de kap van de kerk en de bovenkant van de toren is in 1964 afgerond. Ook vrijwel het gehele carillon dateert uit de jaren zestig. Enkele oudere klokken staan op de begane grond in de kerk.
De oorspronkelijke contouren van de dwarsbeuk en het koor zijn weergegeven in de bestrating van het kerkplein.
De PKN van Tiel heeft een vijftal gebouwen: Sint Maartenskerk, Schaepmankerk, Caecilia-kapel, dorpskerk Wadenoijen en de dorpskerk van Drumpt. Onderzocht wordt of de Sint Maartenskerk in een stichting kan worden opgenomen die het gebouw een multiculturele bestemming geeft.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 115
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)25 282 287
Hess 47
Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 47, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Knock, Nicolaes Arnoldi:: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)50
Knock, Nicolaes Arnoldi:: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)55-56
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)82, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Kuilenburg, Wout van: het werk van de orgelmakersfamilie van Eijsdonck / van Nistelrooy / Kuijte (1983)3; Het Noordbrabants Genootschap
Os, drs J.F. van: foto E 15*, de mixtuur schagen
Os, drs J.F. van: langs Nederlandse orgels II 31 55, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 32(1994)22 26*, 33(1995)15
de Mixtuur 2(1971)23, 11(1973)215, 26(1978)636-637*, 56(1987)246-258***, 80(1995)1012
de Orgelvriend 11(1985)6-8**, 1(1986)7-9
de orgelmakers Witte (1978)26 foto 28*; Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum
grepen uit de orgelgeschiedenis van de Ned. Hanzesteden, samenstelling Maarten Seijbel (2015)8*
het Orgel 5(1964)105* 110, 2(1974)80, 5(1978)174
kerkepadgids (1980)45

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of Maartenskerk Tiel -

Orgelhistorie

b: vóór 1540
r: mr Peter Janszoon de Swart, Utrecht 1595
r: 1604
r: G. van Cevelham 1651
r: Emanuel Frederick van Montfoort 1678, 1683 en 1691
r: Matthijs Verhofstadt, Gemert 1706; orgel aanmerkelijk vergroot en verbouwd
r: Matthijs Verhofstadt, Gemert 1711
r: Matthijs Verhofstadt, Gemert 1718/20; Rw; M II ap: Hw 14-Rw 7
r: Matthijs van Deventer, Nijmegen 1735; nieuwe kas Hw ??
r: Johan Warner, Ubbergen 1749
r: Matthias de Crane, Culemborg 1768
r: Johann Heinrich Hartmann Bätz, Utrecht 1772; M II vp: Hw 13-Rw 7
onderhoud Gideon Thomas Bätz, Utrecht 1775/76
r: Antonius Friedrich Gottlieb Heyneman, Nijmegen 1779/80
r: Abraham Meere, Utrecht 1802
r: Andries Wolfferts, Rotterdam 1830
r: Fa. Flaes & Brünjes, Amsterdam 1842/43, naar een plan en bestek van de heeren Bätz & Comp te Utrecht
- onderhoud Fa. Flaes & Brünjes, Amsterdam 1844/68
- onderhoud Pieter Flaes, Amsterdam 1869/89
- onderhoud G.A.D.J. Gabry, Gouda 1890/94
- onderhoud Gebr. Gabry & Zn. Gouda 1895/98
- onderhoud Gebr. Gabry & Zn. te Gouda 1899/07
- onderhoud Fa. M. Maarschalkerweerd, Utrecht 1910/27
- onderhoud Fa. G. van Leeuwen & Zn., Leiderdorp 1928/43
het orgel werd op 3 oktober 1944 door het bombardement op Rotterdam verwoest
b: C.G.F. Witte (Fa. Bätz & Co) 1854 voor DORDRECHT Ned Hervormde Nieuwe kerk
o/r: Willem van Leeuwen, Leiderdorp 1964/66; M II vp: Hw 11-Bov 9-Ped 5
orgel op 5 januari 1966 in gebruik genomen

Dispositie

1774 (volgens dispositieverzameling van Joachim Hess):
Hoofdwerk
Bourdon 16, Praestant 8, Holpijp 8, Rhoerfluit 8, Octaav 4, Fluit 4, Super Oct. 2, Mixtuur IV, Cornet IV, Sexquialtra II, Cimbel II, Bazuin 16, Trompet 8
Rugwerk
Holpijp 8, Quintadeena 8, Praestant 4, Fluit 4, Octaav 2, Quint 1 1/2, Cornet III
 
1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock):
Manuaal
Bourdon 16, Praestant 8, Holpyp 8, Viola di Gamba 8, Octaaf 4, Fluit 4, Super Octaaf 2, Mixtuur IV, Cornet IV, Sexquialter II, Cymbel II, Bazuin 16, Trompet 8, Voxhumana 8 discant, Tremulant
Rug positief
Holpyp 8, Fluit Trav. discant, Praestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, Fagot 8, Carillon, Tremulant
Pedaal
aangehangen
4 Blaasbalgen, 2 Afsluitingen, Ventyl
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Octaaf 4, Fluit 4, Superoctaaf 2, Cornet IV, Mixtuur IV, Sexquialter II, Cimbel II, Bazuin 16, Trompet 8, Vox Humana 8
Rugwerk
Holpijp 8, Flûte Traviere 8, Prestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, carillon, Fagot 8
Pedaal
aangehangen
Koppeling
Afsluitingen, Ventiel, Tremulant
 
1966:
Hoofdwerk (manuaal I) C-f'''
Prestant 16, Prestant 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, CaeikkinMixtuur II-V, Cornet V discant, Fagot 16, Trompet 8
Bovenwerk (manuaal II) C-f'''
Prestant 8, Holfluit 8, Gamba 8, Salicet 4, Roerfluit 4, Nasard 3, Gemshoorn 2, Schalmei 8, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal C-d'
Subbas 16, Octaafbas 8, Octaaf 4, Bazuin 16, Trombone 8
Koppelingen: Trekkoppel Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-03 15:50:28