Hervormde Grote of St Bavokerk
In gebruik
Foto: Ansichtkaart
Grote Markt
Haarlem
Gemeente Haarlem
Noord-Holland
Haarlem
Gemeente Haarlem
Noord-Holland
(Kerk)gebouw
| Kerk gebouwd in 1313. | |
| Grote brand in 1328. De kerk is zwaar beschadigd. | |
| Nieuwe kerk gebouwd na 1328. | |
| Na een grote brand in 1370 werd de kerk herbouwd. De herbouw begon in 1397 en duurde anderhalve eeuw. | |
| Koor met omgang eind 14e eeuw gebouwd; bouwmeester Engelbert van Nijvel. Driebeukige gotische kruisbasiliek. De dwarspanden en transept zijn ± 1500 voltooid onder leiding van bouwmeester Everaart Spoorwater, stadsarchitect van Antwerpen. Kerk verhoogd ± 1490. | |
| Schip gebouwd van 1456 tot 1481, zuider- en noorderbeuk en stenen gewelven in 1474 en 1483. | |
| De houten netgewelven in de middenbeuk zijn uit 1530/38. In zijbeuken, kooromgang en transertarmen zijn stenen kruisribgewelven. | |
| In de zuidwesthoek van het schip de Heilige Geestbank uit ± 1500. | |
| Houten kruistoren uit 1502. Afgebroken in 1514 wegens scheuring van een van de vieringspijlers. Toren nagebootst in hout. | |
| De kerk was in de 15e eeuw gereed. | |
| Aanvankelijk een stenen toren met dakruiter van bouwmeester Antonys Keldermans uit 1506; bleek te zwaar en werd in 1514 weer afgebroken. | |
| Anthonis Keldermans bleek te toren ten onrechte te hebben goedgekeurd. | |
| Tussen 1518 em 1520 kwam een eikenhouten met lood beklede toren tot stand naar ontwerp van bouwmeester Michiel Bartssoen. | |
| Koperen koorhek uit 1517 en kanunnikenbanken uit 1512. De preekstoel is uit 1619. | |
| Het koor kreeg in 1529 een houten stergewelf. Het koor is het oudste gedeelte van de kerk. Is in verhouding met de dwarspanden erg groot en afgescheiden door koorhekken. | |
| Marmeren beeldengroep onder het orgel uit 1738 ?? van Jan Baptist Xavery. | |
| In 1559 is de stad Haarlem verheven tot bisschopsstad. | |
| In 1578 kwam de kathedraal in protestantse handen. Hervormd gezinde soldaten overvielen de kerk tijdens de dienst en verwoestten altaren, beroofden en verwondden vele kerkgangers en doodden de priester Pieter Balling. Het orgel overleefde deze wat verlate "beeldenstorm". | |
| Beeldhouwwerk van beeldhouwer Jan Baptist Xavery (1697-1742). | |
| De schepenen Jan van Zuren en Jan Gael Claesz. namen in 1779 het besluit tot herinvoering van het orgelspel door organist Jansz. van Velsen. | |
| Restauratie kerk in de 19e eeuw onder leiding van architect P.J.H. Cuypers. De dwarspanden kregen hun stenen gewelven. | |
| De kerk is in 1980 gesloten voor het publiek wegens vallend gesteente. | |
| Het westelijke deel van de kerk met het Hoofdorgel is op zondag 8 mei 1983 weer in gebruik genomen. Het eerste stadsconcert was op dinsdag 17 mei 1983. | |
| De kerk is ± Pasen 1985 weer in gebruik genomen. Op zaterdag 29 juni 1985 was de officiele ingebruikname van de kerk. | |
| Nieuwe aanwinsten - gefinancieerd door de Vereniging Vrienden van de Grote Kerk - bijv. de 17e eeuwse kroonluchters en de rouwborden. | |
| De kerk is gerestaureerd in het kader van de regeling kanjermonumenten 2002. | |
| PKN-kerk. | |
| Op dinsdag 25 november 2008 heeft Koningin Beatrix een nieuw raam onthuld. Het kunstwerk van 18 meter hoog en 6 meter breed is ontworpen door de Haarlemse kunstenaar Michel van Overbeeke. Het thema van het raam is Vrede en Verdraagzaamheid. |
Bronvermelding van het (kerk)gebouw
| Boeken | |
| Geen informatie aanwezig | |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| Geen informatie aanwezig | |
Koororgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote of St Bavokerk | Haarlem | 1523 - 1791 |
Orgelhistorie
| b: | mr Jan van Covelen 1523 voor kapel Onze Lieve Vrouw Gilde - Mariakapel. Het orgel werd betaald door het Onze Lieve Vrouwe Gilde. Het balkon en kas vertoonden trekken van de in vroege renaissance overgaande laat-gotiek. |
| r: | Allart Claesz 1562; de Kromhoorn werd een Quintadeen |
| r: | Peter Jansz. de Swart 1588, Manuaaltrompet vernieuwd |
| o/r: | verplaatsing in de kerk Galtus en Germer van Hagerbeer 1637/39; Sexquialter aangebracht ??; M II vp: Hw-Borstw-Ped |
| r: |
Jacobus van Hagerbeer 1681/83; belangrijke verbouwing, kas ingrijpend vernieuwd, Pedaal vergroot met Octaaf 8 en Octaaf 4. het laat-gotische balkon ging verloren, het Borstwerk werd verwijderd, omvang Pedaal C-e1 onder toezicht van stadsmeester Jan de Bray keuring op 10 februari 1663 |
| o: | zuider zijbeuk van het schip, vlak achter de kansel |
| r: | Barend van Loon 1692; nieuw Borstwerk |
| r: |
Hendrik van Giessen 1724; frontpijpen vernieuwd en gefoelied, enkeleTrompetpijpen vernieuwd - na de bouw van het grote Müller-orgel in 1738 verviel de functie van het instrument en deed alleen nog dienst tijdens uitgebreide reparatie van het grote orgel |
| o/r: | HAARLEM Hervormde Nieuwe kerk Hendrikus Hermanus Hess, Gouda 1791; nieuwe kas, windladen, regeerwerk, uurwerk, gewijzigd en uitgebreid |
Dispositie
| 1523 (Van Covelen): | |
| Manuaal F G A-g2 a2 | |
| Principaalwerk: Prestant, Octaaf, Mixtuur, Scherp en Trompet | |
| Borstwerk F G A-g2 a2 | |
| Kromhoorn, Regaal | |
| Pedaal F G A-c1 | |
| Trompet | |
| 1639 (Van Covelen/Van Hagerbeer): | |
| Borstwerk C-c3 | |
| Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Sexquialter, Dulciaan 8 discant |
Geen
foto
beschikbaar
Bronvermelding van het koororgel
| Boeken | |
| - |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| de Mixtuur 35(1981)184 185, 39(1982)335, 52(1986)97-99*, 62(1989)124 | |
| het Orgel 7/8(1959)159* 161, 11(1988)448-455 (7 foto's)* |
Koororgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote of St Bavokerk | Haarlem | - |
Orgelhistorie
| b: | 17e eeuw voor BREDA RK kerk - schuilkerk |
| o: | 1907 (1904) boven de Mariakapel |
Dispositie
| Geen informatie aanwezig |
Geen
foto
beschikbaar
Bronvermelding van het koororgel
| Boeken | |
| Blaak, ter: Haarlems kerkepad (1995)37-39 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| de Mixtuur 62(1989)124 |
Koororgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote of St Bavokerk | Haarlem | 1594 - 1785 |
Orgelhistorie
| b: |
Pieter J. de Swart, Utrecht 1594, orgel geplaatst boven de Mariakapel in de derde travee tegen de noordzijde van de kooromgang (o: HUISSEN St. Elisabeth Convent 1691) - de lege kas bleef tot 1773 in de kerk en is daarna spoorloos verdwenen - het orgel werd in 1785 afgebroken om plaats te maken voor het nog bestaande koororgel |
Dispositie
| Geen informatie aanwezig |
Foto: Hans Vreeman
Bronvermelding van het koororgel
| Boeken | |
| Brouwer: sleutelstad-orgelstad 74 76* |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| de Mixtuur 62(1989)124 |
Koororgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote of St Bavokerk | Haarlem | 1906 - |
Orgelhistorie
| b: | P. Gerritszoon 1463/66 |
| r: | G. en G. van Hagerbeer 1545; Rw |
| b: | Vlaams 18e eeuw vóór BREDA RK klooster Zrs Franciscanessen |
| o: | Gabry, Gouda 1906; M I ap: Man 8 |
Dispositie
| 1906 (Vlaams): | |
| Manuaal | |
| Montre 8, Bourdon 8, Salicionaal 8, Céleste 8, Prestant 4, Flute 4, Doublette 2, Trompette 8 | |
| Pedaal | |
| aangehangen |
Geen
foto
beschikbaar
Bronvermelding van het koororgel
| Boeken | |
| Brouwer: Orgelluiken in Ned 6 18 35 | |
| Brouwer: Sleutelstad-Orgelstad 23* 24 | |
| Jespers, Frans: repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks (1900)42-43, het Noordbrabants Genootschap 1983 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| de Mixtuur 49(1985)759 |
Hoofdorgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Grote of St Bavokerk | Haarlem | - |
Orgelhistorie
| - er is in 1412 al een organist | |
| b: | Pieter Gerritsz. 1463. De spitse pijpenvelden liepen niet door tot de onderlijst. De vlakke velden onder deze spitsen waren zg. spiegelvelden, in extreme mate aangebracht, een typisch Hollands verschijnsel. |
| r: | Claes Willemszoon, Haarlem 1533/38 |
| r: | 1545; Rugwerk vervangen door een orgel uit HAARLEM RK klooster Dominicanen met 9 registers |
| r: | A. Claeszoon (Claes Willemsz) 1554; uitbreiding met een Rugpositief |
| r: |
1562 - Jan Pieterszoon Sweelinck bracht in 1594 advies uit over de staat van het orgel |
| r: |
Galtus Germersz. van Hagerbeer en diens zoon Germer Galtusz. 1630/34; nieuw Rugwerk, orgel aangepast aan de eisen van de tijd door organisten uit Amsterdam, Utrecht en 's-Gravenhage goed bevonden op 12 januari 1649 is het orgelspelen onder het zingen vergezeld rapport Hendrik van Giessen 1730 over de toestand van het oude Bavo-orgel - het binnenwerk is in 1735/77 gedemonteerd, in 1772 afgebroken |
| b: |
Christian Müller, Amsterdam 1735/38; op 14 maart 1735 door de Haarlemse vroedschap besloten, de beeldhouwer Jan van Logteren vervaardigde de orgelkas, de beelden en het snijwerk, in de top het stadswapen van Haarlem, het orgel werd geschilderd tot Jan Voorn ; M III vp: orgel op 14 september 1738 in gebruik genomen - opnieuw schilderwerk in 1757 door Jan Voorn |
| r: | H.H. Hess 1783; Cimbel Rugwerk omgebouwd tot Carillon |
| r: | J.P. Schmidt, Gouda 1795 |
| r: | Johan Caspar Friederichs, Gouda 1804; vervanging Cimbel Bovenwerk door (gebruikte) Cornet, vervanging metalen Subbas 16 (Pedaal) door houten pijpen |
| r: | Christian Gottlieb Friedrich Witte (Fa. J. Bätz & Co.), Utrecht 1830 |
| r: |
J.F. Indermauer en B.J. Gabry 1837; aanbrengen van de evenredige zwevende temperatuur dispositie 1846: M III vp: Hw 16-Rw 14-Bov 15-Ped |
| r: | B. Gabry, Gouda 1836 |
| r: | C.F.G. Witte, Utrecht 1866 |
| r: | C.F.G. Witte, Utrecht 1869; aanbrengen van regulateurs verschillende werken, verhoging winddruk, wijziging intonatie, nieuw klaviatuur, nieuwe koppels Ped+HW, RP+HW, HW+RP, HW+BW, vervanging Viola di Gamba 8 (HW) door Violon 8, Quintadena 8 en Regaal 8 (RP) door Bourdon 16 en Clarinet 8, Mixtuur (BW) door Viola di Gamba 8, Ruispijp (Ped) door Violon 16, vervanging 12 spaanbalgen (Müller) door drie dubbele horizontaalbalgen |
| r: | Fa. Maarschalkerweerd & Zn., Utrecht 1904/05; nieuwe windvoorziening, Barker-hefbomen voor HW en de koppels, aanbrengen van schokbalgen |
| r: | E.B. Koch 1914 |
| r: | Fa. van Leeuwen, Leiderdorp 1941; aanbrengen van enkele regulateurs |
| r: |
Fa. Marcussen & Son, Aabenraa 1956/61, orgel in 1961 geschilderd door Hans Schubert te Karlstadt am Main; nieuwe regulatiebalgen en schokbrekers op de windkanalen, verlaging winddruk, verende sleepcontructie op windladen, vervanging loden conducten door flexibele, uitbreiding pedaalomvang tot f', nieuwe zelfregulerende speeltractuur, intonatie aangepast aan verlaagde winddruk, dispositieherstel, uitbreiding met Scherp (HW) en Mixtuur (Ped); M III vp: Hw 17-Rugpos 14-Bov 15-Ped 16 - de opdracht is verstrekt op 12 december 1956: adviescommissie Adriaan Engels, Willem Hülsmann, G. Robert en dr H.L. Oussoren (Rijksadviescommissie) het orgel werd op 3 juli 1961 weer in gebruik genomen met een bespeling door de stadsorganisten Piet Kee en Albert de Klerk |
| r: | Flentrop Orgelbouw, Zaandam 1986, herschildering van de kas door Fa. Gebr. de Jongh te Waardenburg in roodbruine mahonie-imitatie; de intonatie van negen registers werd aangepast |
| r: |
Flentrop Orgelbouw, Zaandam 1987/88; groot onderhoud: windvoorziening en intonatie - het orgel was in september 1988 250 jaar oud - In de winter van 1993/94 kreeg de klaviatuur nieuw beleg, werden de mechanieken nagezien en de windvoorziening gerepareerd |
| r: |
Flentrop Orgelbouw, Zaandam 1995/96; intonatie van het hoofd- en rugwerk gecontroleerd. De werkzaamheden werden uitgevoerd op basis van een plan, dat in overleg tussen de Rijksorgeladviseur Onno Wiersma en Rudi van Straten, Flentrop Orgelbouw en Jos van der Kooy werd opgesteld adviseur Jos van der Kooy, stadsorganist Haarlem onder begeleiding van adviseur Hans van Nieuwkoop. |
Dispositie
| 1885 (volgens van ’t Kruijs): | |
| Hoofdwerk | |
| Prestant 16, Bourdon 16, Octaaf 8, Viola di Gamba 8, Roerfluit 8, Roerquint 6, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Woudfluit 2, Mixtuur VI-X, Tertiaan II, Trompet 16, Trompet 8, Hobo 8, Trompet 4 | |
| Rugwerk | |
| Prestant 8 II, Holfluit 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Fluit 4, Speelfluit 3, Superoctaaf 2, Sexquialter II, Scherp VI-VIII, Cornet IV, Carillon II, Fagot 16, Trompet 8, Regaal 8 | |
| Bovenklavier | |
| Quintadena 16, Prestant 8 II, Quintadena 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Vlakfluit 4, Nazard 3, Nachthoorn 2, Flageolet 1 1/2, Sexquialter II, Echo-Cornet IV, Mixtuur IV-VI, Schalmei 8, Dulciaan 8, Vox Humana 8 | |
| Pedaal | |
| Prestant 32, Prestant 16, Subbas 16, Roerquint 12, Octaaf 8, Holfluit 8, Quint-Prestant 6, Octaaf 4, Ruischquint 3, Holfluit 2, Bazuin 32, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cinck 2 | |
| Koppelingen | |
| Afsluitingen, Tremulanten | |
| 1961 (Müller/Marcussen): | |
| Hoofdwerk (II) C-d3 | |
| Praestant 16 I-II, Bourdon 16, Octaaf 8 I-II, Roerfluit 8, Viool de Gamba 8, Roerquint 6, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint-praestant 3, Woudfluit 2, Tertiaan II 2, Mixtuur IV-X 2-8, Scherp VI-VIII 1 1/2, Trompet 16, Trompet 8, Hautbois 8, Trompet 4 | |
| Rugpositief (I) C-d3 | |
| Praestant 8 II, Quintadena 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit douce 4, Speelfluit 3, Superoctaaf 2, Sexquialter II-III-IV, Cornet IV discant, Mixtuur VI-VIII 1, Cymbaal III, Fagot 16, Trompet 8, Trechterregaal 8, Tremulant | |
| Bovenwerk (III) C-d3 | |
| Quintadena 16, Praestant 8 II, Quintadena 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Flagfluit 4, Nasard 3, Nachthoorn 2, Flageolet 1 1/2 (of Nachthoorn 2), Sexquialter II, Mixtuur IV-V-VI 2, Cymbaal III (+ terts), Schalmei 8, Dolceaan 8, Vox humana 8, Tremulant | |
| Pedaal C-f1 | |
| Principaal 32, Praestant 16, Subbas 16, Roerquint 12, Octaaf 8, Holfluit 8, Quintpraestant 6, Octaaf 4, Holfluit 2, Ruyschpijp V (+ terts) 3, Mixtuur VI-X 2, Bazuin 32, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cink 2 | |
| Koppels: Hoofdwerk-Rugpositief, Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Rugpositief, Pedaal-Bovenwerk |
Bronvermelding van het hoofdorgel
| Boeken | |
| Bakker: een nieuw orgel voor de Oud Gereformeerde Gemeente te Ede 8 11 14 17 23 27 29 | |
| Blaak, ter: haarlems kerkepad (1995)37-39* | |
| Bouman, mr A.: Nederland Orgelland 72 afb IV-15*, uitgave Spruyt, van Mantgem & de Does, Leiden 1964 | |
| Bouman, mr A.: orgels in Nederland (1943)35 37 foto 9* 63 foto 56* 112* uitslaand blad achter*; uitgave Allert de Lange, Amsterdam 1943 | |
| Brouwer: orgelluiken in Ned 14 | |
| Brouwer: sleutelstad-orgelstad 15 18 28 31 59 66 74 76 | |
| Gierveld: het ned huisorgel in de 17e en 18e eeuw 23 84 133 234 | |
| Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)159 170 220 222 250 287 288 302 | |
| Harst, Hans van der: de restauratie van het grote orgel van de Sint Jan 's Hertogenbosch 8 | |
| Hess 22 | |
| Hess: het orgel st janskerk gouda 4-5 | |
| Jongepier, Jan: langs nederlandse orgels III 25 30 108*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Kluiver, drs J.H.: historische orgels in Zeeland I 54 n 38 III 108 | |
| Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)10 | |
| Luteijn, A.C.M.: de orgelpijp uit (1976)23* 24* 51* 79*; Bosch & Keuning, Baarn | |
| Oost/Wisgerhof; er staat een orgel 19 | |
| Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 24, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 22 24 30, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)143 145-146 460, Fryske Akademy Leeuwarden 2003 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| contactbrief voor kerkenverzamelaars 3(1980)12, 14(1985)16, 52(2004)19 21*, 53(2005)14, 61(2009)27 | |
| de Mixtuur 2(1971)19, 6(1972)99, 9(1973)147, 11(1973)215, 12(1973) 231 232, 17(1975)344, 31(1980)2, 32-33(1980)59 63 74, 34(1981)119 122 126 130 131, 35(1981)178 179 186 190 192, 38(1982)290 291 302 320, 39(1982)325 326 330 331 351, 46(1984)648, 52(1986)62 63, 54(1986)166 184, 56(1987)277*, 59(1988)386, 62(1989)120-125, 80(1995)1007 | |
| de Orgelvriend 3(1976)23, 2(1977)17, 5(1978)4, 11(1982)8, 1(1986)26, 2(1986)10, 5(1986)22* | |
| de orgelmakers Witte (1978)19; Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum | |
| het Orgel 9(1953)front-pagina*, 12(1953)174, 12(1956)172-173, 1(1957)12-15, 2(1957)31, 1(1958)12-13, 4(1961)84*, 2(1967)36, 1(1969)4 71, 3(1975)98-99, 1(1976)3, 12(1977)387*, 5(1983)175, 4(1985)157, 7/8(1986)241-244*, 2(1988)84, 7/8(1988)321-324, 10(1988)425, 12(1988)485, 1(1989)24-27*, 6(1996)28 | |
| het Orgelblad IV(1961)121-131 141-143, V(1962)172 | |
| het maarschalkerweerd-orgel in de Bergeijkse Hofkerk 40 59 | |
| kerken . . . monumenten; uitgave Rijksdienst voor de Monumentenzorg 1983 foto* | |
| kerkepadgids (1978)bijlage, (1983)83-84* 107* 108* 109 | |
| monumentenzorg: historische orgels juni(1981)** | |
| orgel Concertgebouw Haarlem in ere hersteld 14 |
Laatste update: 2018-10-24 15:20:17