Hervormde Wester- of Gummaruskerk - Gomaruskerk hoofdorgel
Nieuwe bestemming
Foto: Ansichtkaart
Westerstraat 138
Enkhuizen
Gemeente Enkhuizen
Noord-Holland
Enkhuizen
Gemeente Enkhuizen
Noord-Holland
(Kerk)gebouw
| Tot aan de Reformatie telde Enkhuizen twee parochies. Die van St. Gommarus in het voormalige Gommerkerkspel uit 1204, bevolkt door landbouwers, en die van St. Pancratius, bestemd voor de vissers, de andere component van de Enkhuizer bevolking. | |
| De Gummaruskerk is na 1480 in het bezit gekomen van een duimreliek van Gummarus. Op grond van de beschikbare gegevens zou men kunnen veronderstellen dat reeds vanaf de 15e eeuw de verering van Gummarus in Enkhuizen een meer dan locale betekenis moet hebben gehad. | |
| Met de bouw van de Gummarus- of Westerkerk werd begonnen in de tweede helft van de 14e of eerste helft van de 15e eeuw (1351, 1370 of 1427, de precieze datum is onbekend). De kerk werd in 1470-1540 vortooïd. De driebeukige laat-gotische hallenkerk met houten kappen werd gebouwd van ledesteen en Bentheimer zandsteen en is een goed voorbeeld van de stijl die bekend staat als de poldergotiek. | |
| Drie portalen en de doopkapel zijn in de 16e eeuw aangebouwd. Het oosterportaal dateert uit de 17e eeuw. | |
| Tussen de toren en de merkwaardige driezijdige sluiting (over de volle breedte van drie beuken van de kerk) werd in 1600 een kosterswoninkje gebouwd. | |
| Reeds in 1572 verklaarde Enkhuizen zich voor de Prins. Consequentie was dat de beide parochiekerken werden toegewezen aan de aanhangers van ’de nieuwe leer'. Nu nog leest men op een balk in het gewelf van de St Gommarus - of Westerkerk - ”Int laer vijftienhondert tseventigh twee is door Jehovae crachtige hant 't Pausdom verstooten uit dese stee, de ware relygie daerin geplant”. | |
| De dakruiter werd in 1740 afgebroken, waarschijnlijk was de last te zwaar voor het kerkdak. | |
| Koorhek uit 1542. De preekstoel met prachtig houtsnijwerk in renaissance stijl is uit 1567/68. De trap van de kansel werd in ± 1750 vernieuwd. | |
| Librije en kerkenraadskamer. De kosterswoning (1600) is gebouwd tussen de kerk en de houten klokkentoren (1519) | |
| Kerkrestauraties in 1955 en tussen 1997 en 2001. | |
| In juli 2000 is de kerk voor één gulden verkocht aan de Stichting de Wester. Eind september 2000 heeft de Hervormde Gemeente afscheid genomen van de kerk. | |
| De kerkrestauratie is in de zomer van 2002 afgerond. Het gebouw kreeg een culturele bestemming. | |
| Vanaf 1993 is alleen de Zuiderkerk nog in gebruik voor de PKN-diensten. |
Bronvermelding van het (kerk)gebouw
| Boeken | |
| Geen informatie aanwezig | |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| Geen informatie aanwezig | |
Hoofdorgel
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Wester- of Gummaruskerk - Gomaruskerk hoofdorgel | Enkhuizen | - |
Orgelhistorie
| b: | |
| r: | Johan Friedrich Kirchman 1736/38 |
| b: | Hendrick Niehoff 1547/49; de gotische orgelkas is gemaakt door schrijnwerker Adriaan Schalken in 1574. Het Rugpositief is ver naar voren uitgebouwd, met aan de onderkant een "netwerk-constructie" van hout |
| r: | mr Idronymus 1597 |
| r: | Anthoni Abbring Stins, Amsterdam 1660; reparatie |
| r: | Roelof Barentsz en Johannes Duyschot 1679/83; nieuw binnenwerk in oude kas; M III ap: Hw 7-Bov 8-Rw 8 |
| r: | Chr. Müller, Amsterdam 1741 |
| r: | J. en L. van Dam, Leeuwarden 1837/38, 1888; M III ap: Hw 7-Bov 8-Rw 8 |
| b: | D.G. Steenkuyl, Amsterdam 1886/88 (1896); in oude kas en oud front (van het oorspronkelijke orgel bleef niets over), orgel gereduceerd tot een tweeklaviers pneumatisch orgel met een speeltafel half ingebouwd in de verder leeggehaalde Rugwerkkas; Pn II vp: Hw 10-Bov 9 (8)-Ped 3 |
| r: | 1926, ± 1940, 1950 |
| r: |
1955; Pn II vp: Hw 10-Pos 9-Ped 3 - De bespeelbaarheid werd in de tachtiger jaren zo slecht dat men besloot tot technisch herstel. Het orgel te reconstrueren in de situatie van 1683 was om een aantal redenen (nog) niet mogelijk |
| b: |
Orgelmaker Jan Bruin, Enkhuizen 1990 (geassisteerd door leden van de orgelcommissie); technisch herstel, driemanuaals mechanische klaviatuur, nieuwe rugwerklade en rugwerk, nieuwe drieklaviers mechanische speeltafel, de laden van hoofd- en bovenwerk (Steenkuyl) bleven pneumatisch; M/Pn III vp: Rw 9 het orgel is op 3 juni 1990 tijdens de kerkdienst weer in gebruik genomen |
Dispositie
| 1549 (volgens Hess): | |
| Onder manuaal | |
| Praestant 16, Octaav 8, Octaav 4, Octaav 2, Scharp, Mixtuur, Trompet 8 | |
| Rugpositief | |
| Praestant 8, Holpijp 8, Octaav 4, Octaav 2, Scharp, Sexquialtra, Mixtuur, Tousyn 8 | |
| Boven Manuaal | |
| Praestant 8, Baarpijp 8, Quintadeen 8, Octaav 4, Nazat 3, Gemshoorn 2, Sexquialtra, Vox Humana 8 | |
| 1955: | |
| Manuaal I | |
| Prestant 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-V, Cornet, Fagot 16, Trompet 8 | |
| Manuaal II | |
| Holpijp 8, Quintadeen 8, Gemshoorn 8, Viola di Gamba 8, Salicionaal 8, Vox Celeste 8, Fluit 4, Salicet 4, Basson hobo 8 | |
| Subbas 16, Fluitbas 8, Cello 8 | |
| 1966: | |
| Manuaal I | |
| Prestant 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-V, Sesquialter II, Fagot 16, Trompet 8 | |
| Manuaal II | |
| Holpijp 8, Quintadeen 8, Gemshoorn 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Quint 3, Fluit 2, Basson hobo 8 | |
| Pedaal | |
| Subbas 16, Fluitbas 8, Octaaf 4 | |
| 3 Koppels, Octaafkoppel | |
| Vaste combinaties per klavier | |
| 1990 (Bruin): | |
| Rugwerk | |
| Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Quint 1 1/2, Sesquialter IV, Scherp IV, Dulciaan 8 |
Bronvermelding van het hoofdorgel
| Boeken | |
| Bouman, mr A.: Orgels in Nederland (1943)35 44 tekening*; uitgave Allert de Lange, Amsterdam 1943 | |
| Brouwer: Sleutelstad-Orgelstad 16 17* 93 95* | |
| Brouwer: orgelluiken in Ned 7 8 afb. 5* 37 62 | |
| Gierveld: het Ned huisorgel in de 17e en 18e eeuw 184 | |
| Jongepier, Jan: langs Nederlandse orgels III 11 18 70*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Martijnse: brochure orgels Grote of Janskerk Schiedam 6 7 | |
| Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)130 189 428, Fryske Akademy Leeuwarden 2003 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| contactbrief voor kerkenverzamelaars 41(1999)28, 45(2001)26, 47(2002)26, 49(2003)28, 50(2003)29 | |
| de Mixtuur 1(1970)7, 51(1985)28, 69(1991)494-495, 73(1993)678**, 75(1993)768 | |
| de Orgelvriend 12(1974)6*, 4(1978)22, 9(1987)1* 23-25*, 10(1987)30 | |
| het Orgel 9(1960)213, 3(1966)89* 101-102, 11(1968)310, 2(1988)85*, 5(1994)195 | |
| het Orgelblad V(1962)19* 37-38 129-130 | |
| kerkepadgids (1982)78-79**, (1983)106 |
Laatste update: 2018-09-20 10:48:34